Հիշողություն՝ ապագայի հորիզոններ անցյալի դասերի պրիզմաի միջով
Էմին Գալալայի մտորումները

Վերլուծություն  28 0Հոկտեմբերի 2022 - 14:58

Մենք հեռու ենք ճանապարհի վերջից։ Ավելի ճիշտ, էապես անվերջ ճանապարհորդության կարևոր փուլի ավարտից։ Մենք տեսնում ենք փշեր, բայց չգիտենք, թե արդյոք աստղեր կան: Հարեւանները փորձում են «հայկական ճլորթի» խաղալ «մեկ քայլ առաջ, երկու քայլ հետ» սկզբունքով, չցանկանալով հասկանալ, որ իրենց կողմից ճոճվող կառույցը անհուսալի է։ Պարանները փտել են, հիմքը մեկ էլ տեսար կպոկվի, կամակոր կճզմի նրանց, ովքեր արագացնում են վազքաթափը։ Եվ, որ ամենակարեւորն է, մենք վաղուց արդեն այդ ճլորթու վրա չենք։

2020 թվականի նոյեմբերից։ Այն պահից, երբ Ադրբեջանը ազատեց մեզ 30 տարի առաջ կապած անջատողականության փշալարից։ Մեր հայրենիքի երեք հազար որդիները իրենց կյանքով վճարեցին այդ ազատագրման համար։ Մի քանի հազարը վիրավորվեցին։ Մեզ մարտի դաշտում դիմակայելուն անընդունակ ուսադիրներով հայ ավազակները սպանեցին տասնյակ խաղաղ բնակիչների՝ հռթիռահրետանային հարվածների ենթարկելով ռազմաճակատից հեռու գտնվող քաղաքները։ Բայց մենք դա արեցինք, որքան էլ դժվար, իսկ երբեմն էլ անհնար էր թվացել այս խնդիրը բոլորին։

Այսօր մենք խաղաղության կոչ ենք անում։ Հենց դեպի այդ ուղին ես նկատի ունեի ճանապարհորդություն ասելով։ Ամեն ինչ բարդ է, բայց թունելի վերջում աղոտ լույս է նշմարվում։ Մեր պաշտպանության նախարարության կողմից կազմակերպված առողջ դատողության ինտենսիվ դասընթացներից հետո, Հայաստանի ղեկավարները գնալով ավելի բարձրաձայն են հայտարարում խաղաղության պայմանագիր ստորագրելու իրենց ձգտումների մասին։ Իրենց բոլոր տատանումներով հանդերձ, նրանք կարծես թե պատրաստ են ընդունել տարրական ճշմարտությունները: Մենք մեկնաբանություններ ենք լսում Մոսկվայից, Վաշինգտոնից, Բրյուսելից, Երևանից, Թեհրանից և այլն։ Մոսկվայի մեկնաբանությունները՝ Վաշինգտոնի ու Բրյուսելի մեկնաբանություններին։ Երևանի մեկնաբանությունը՝ Թեհրանի և Մոսկվայի կողմից ասվածներին։ Եվ հակառակը։ Եվ խաչաձև: Եվ ուղղահայաց: Անցկացվել են տարբեր մակարդակներով տասնյակ հանդիպումներ՝ Սոչի, Պրահա, Բրյուսել, Մոսկվա։ Բորբոքվում են տեղեկատվական «թարախապալարիկներ»։ Մերթ Կրեմլը փորձում է Երևանը պահել ռոմանտիկ-ստիպողական սիրո գրկում, մերթ չալմայով մարդիկ հերթական անգամ ցույց են տալիս իրենց վերաբերմունքը հարևանների նկատմամբ։ Այս ամենին հետևաում է մեզ համար կայուն եղբայրական և դաշնակից Թուրքիան, որի հետ գործընկերության հիմքում դրված է ժողովուրդների եղբայրությունը և աշխարհաքաղաքական շահերի դաշնակցային ընդհանրությունը։

Պատկերացրեք, որ առողջ դատողությունը գերակայում է: Որքան էլ դա դժվար լինի հայերի համար՝ ինքնապահպանման բնազդը կհաղթահարի այս ժողովրդի կողմից իր վրա ինքնասպանության կարմայի պես դրված հավերժ ատելության անեծքը։ Այս երկրի բնակչության մեծամասնությունը կցանկանա և կկարողանա գիտակցել և ընդունել Ադրբեջանի հետ համագոյակցության այլընտրանքի բացակայությունը և մեր երկրի նույնիսկ պստիկ կտորը խլելու պլանների անհուսալիությունը։ Հետո ի՞նչ։

Ո՞նց թե ինչ, կհարցնի կողմնակի դիտորդը: Ձեզ համար ապրեք առանց պետությունների միջև թշնամության: Հաճույք վայելեք պտուղներով՝ առաջին հերթին տնտեսական: Եվ հետո, մեկ էլ տեսար, և մյուսներով: Երաժշտության նման մի բան է հնչում մեր ականջների համար, ինչպես կասեին անգլիախոս բարեկամները։ Բայց ամեն ինչ այդքան էլ պարզ չէ։ Խաղաղ համագոյակցության և նորմալ հարաբերությունների նմանության հեռանկարը չափազանց դժվար է ոչ միայն հետեղեռնային թուրքական ատելության հարյուրամյակով թունավորված հայերի համար, որոնց երևակայական ցավերը սաստկացել են արցախյան Օլիմպի անկմամբ և Հայաստանի ֆինանսական ու քաղաքական անմխիթար վիճակով։ Ադրբեջանական հասարակությունը նույնպես հեռու է վարդագույն դրացիական հավաքույթները «յաբախտի» ընդունելուց և «յան»-ով վերջացող ազգանուններով մարդկանց հետ հարաբերություններում «քիրվա-ջան»-ին վերադառնալուց։ Մենք Տեսել ենք-գիտենք: Կաթով բերան այրողը ջուրը փչելով կխմի։ Մենք փչում ենք։ Ամբողջ ուժով։ Այնպես, որ հայերի գլխարկները թռչում են։ Կամ զինվորական սաղավարտներ: Հատկապես եռանդունների մոտ՝ գլուխների հետ միասին:

Այո, Ադրբեջանում նաև կան մարդիկ, որոնց համար հայերի հետ ցանկացած հարաբերությունների գաղափարը անընդունելի է։ Ոչ ոք իրավունք չունի նրանց մեղադրել։ Նրանք 80-ականների վերջի և 90-ականների սկզբի ցավի ու սարսափի միջով անցած ավագ սերնդի հազարավոր ներկայացուցիչներ են։ Դա երիտասարդության մի մեծ մասն է, որը մեծացել է տներից վտարված հայրերի ու մայրերի, տատիկների ու պապիկների հոգնած ցավի վրա։ Դա մեզանից յուրաքանչյուրն է, ում սրտում բաբախում է Խոջալուի և Ղարաբաղի տասնյակ այլ բնակավայրերի մոխիրը, որտեղ դաժան հայ մսագործների ձեռքով անմեղ մարդիկ զոհվել են։ Մենք կարող էինք Խոջալուի համար հայերին հատուցել այդ նույն մետաղադրամով, և Ամենաբարձրյալն վկա է, որ դրա համար մենք մեկ կամ երկու հնարավորություն չէ, որ ունեցել ենք։ Մենք չենք արել: Մենք մեր հաշիվները մաքրեցինք մարտի դաշտում, փոխհատուծեցինք վերադիրով։ Սակայն, կարող ենք լրացուցիչ վճարել, եթե ինչ-որ մեկը դժգոհ է:

Բայց թող շատ ադրբեջանցիների մոտ ավելանա «մենք նրանց հետ դեռ չենք վերջացրե՜լ» զայրույթը, և մենք Երևանը միանգամայն լուրջ ենք կոչում իր իսկական՝ Իրավան անունով, մենք խաղաղություն ենք ուզում։ Համենայն դեպս, ադրբեջանցիների մեծ մասն անխուսափելի չի համարում ևս մեկ պատերազմը։ Հիմնական պայմանը հայերի ադեկվատ պահվածքն է և նրանց ազատվելը թաց միացումային բառերից։ Շիզոիդ վտարանդիներին չհաշված։ Նրանց համար հայերը կարող են չանհանգստանալ՝ եթե մեկը հաչի, Իրավանի շների հաչոցը մեր սահմանին չի հասնում։ Իսկ հենց որ փորձեն կծել, ապա կներեք։ Կատաղած շներին չենք բուժելու։ Բայց կրակելով սատկացնել երաշխավորված է։ Չի երաշխավորվում միայն ցավազրկում սատկացրածի համար։

Եվս մի անգամ. Ինչ անել ստուգման ժամանակ անապացուցելի թեորեմա դուրս եկած սիրելի. «ատել թուրքին=շնչել» աքսիոմայից Հայաստանի հեռանալու փաստագրված պատրաստակամության դեպքում։ Այս հարցի պատասխանը նույնքան կարևոր և բարդ է, ինչպես 2020 թվականի հաղթանակի բաղադրատոմսը։ Այստեղ նույնքան էլ թաքնված հոսանքներ ու նուրբ կողմեր կան, ոչ պակաս, և գուցե կարող է և ավելի շատ արտաքին ազդեցության կենտրոններ։ Այստեղ բախվում են նաև բազմաթիվ գլոբալ խաղացողների շահերը։

Ոչ ոք և ոչինչ չպետք է մոռացվի։ Պետք չէ բղավել «ինքնի՜ն»: 20-րդ դարի սկզբից հետո, երբ դաշնակների հրոսակախմբերը մահ ու քաոս սերմանելով սպանում ու թալանում էին՝ մեր նախնիները նույնպես վստահ էին, որ չենք մոռանա։ Մոռացանք։ Ներեցինք։ Ընդունեցինք։ Հայերի մոտ այդ հաշվով կա իրենց, հայկական ճշմարտությունը, բայց պետք է խոստովանենք՝ նրանք ոչ միայն չեն մոռացել, այլ առավել ևս, բոլորի համար սարսափելի ավելի քան հարյուր տարի վաղեմության իրադարձությունների հիման վրա ստեղծեցին ցեղասպանության մասին առասպել և ամեն թուրքա-ադրբեջանականի նկատմամբ ատելության ոգով դաստիարակեցին ցեղակիցների մի քանի սերունդ։

«Երկաթե բռունցքը» պետք է անընդհատ կատարելագործել՝ ռազմական ուժից մինչև հայ հասարակության ըմբռնումը։ Անհրաժեշտ է իմանալ թշնամուն, որպեսզի հաջողությամբ պայքարել նրա դեմ: Եվ, հավանաբար, հաջորդ փուլերից մեկում հեռանալ ակտիվ թշնամանքից: 2020 թվականից հետո հայերի մոտ արթնացել է հետաքրքրությունը մեր լեզվի նկատմամբ։ Մեզ էլ է հարկավոր պատրաստել ոչ միայն հայերեն լեզվին, այլ նաև աշխարհայացքի կատեգորիաներին տիրապետող մասնագետներ՝ գիտեմ, հնչում է ինչպես միաժամանակ սովորել չինարեն և արաբերեն, գումարած պատրաստվել անօրգանական քիմիայի քննությանը, բայց դա մեզ անհրաժեշտ է։ Ինչու՞ չստեղծել ռադիոալիք, որը հեռարձակվում է հայերենով այն տարածքում, որտեղ ժամանակավորապես տեղակայված են խաղաղապահները։ Ի՞նչն է խանգարում բացել կայք, որի միջոցով նույն տարածքներում բնակվող ազգությամբ հայ Ադրբեջանի քաղաքացիները կարող են տալ իրենց հետաքրքրող հարցեր։

Իսկ ի՞նչ է գրվելու Հայաստանի մասին մեր վաղվա պատմության գրքերում։ Նոր պատմության որոշակի մասը նրանց մեջ պետք է մնա ընդմիշտ անփոփոխ՝ 1988 թվականին հայկական քաղաքականության կողմից պաշտոնապես հռչակված և մինչ այդ համաշխարհային հայության կողմից խնամքով հասունացրած դավաճանության և բարբարոսության պատմությունը։ Եվ 2020 թվականի պատժի պատմությունը և Հայաստանին իրողություններին խելամիտ ռացիոնալ մոտեցման մղելու ջանքերը։ Իսկ եթե՞ մղենք: Ի՞նչ է լինելու նորագույն պատմության մեջ։ Որտե՞ղ է այն սահմանը, որը հանցավոր բարեհոգությունը բաժանում է հարեւանի նոր ստորության պատրաստակամությունից։ Խաղաղության ձգտումները նոր ագրեսիայի համար բարենպաստ պայմաններ ստեղծելու՞ց: Եթե խաղաղության պայմանագիրը ստորագրվի, Ո՞վ կդառնա մեզ համար Հայաստանը՝ գրեթե մահացու հիվանդությունից ապաքինվող, կյանքի և մահվան եզրին դեռ հավասարակշռություն պահպանող, բայց կամաց-կամաց ապաքինվող հիվանդ, թե՞ ինչ որ ներարկումների և սրսկումների հաշվին ընդամենը իր կյանքը երկարացնող հոսփիսի դատապարտված պացիենտ։

Ես շատ հարցեր եմ տալիս, և դրանց մեծամասնությունը կառաջացնի հակասական արձագանք։ Ես պատասխաններ չունեմ։ Բայց մենք պարտավոր ենք դրանք տալ, և առաջին հերթին ինքներս մեզ։ Մենք հայերից սովորել ենք ատելություն։ Մենք պետք է պահպանենք նախկինում մեզ ազգային մասշտաբով անհայտ այս շնորհը։ Բայց սերնդեսերունդ փոխանցելով անջատողականների և մանկասպանների ատելությունը և ադրբեջանցիների գենետիկ հիշողության մեջ փորագրելով մարդկանց դավաճանությունը, ում մենք լավ բարեկամներ էինք համարում, մենք չպետք է անենք այն, ինչ արեցին հայերը։ Մենք չպետք է թույլ տանք, որ ատելությունը դառնա մեր գոյության իմաստը։ Դա հատկապես այն է, ինչ տեղի է ունեցել հայերի հետ, և դա է կանխորոշել նրանց այսօրվա ճակատագիրը։ Ես գիտեմ, որ հերպենտոլոգիայում այդպես չի աշխատում, բայց մեր դեպքում, եթե իժի խայթոցից հետո քո արյան մեջ մի քիչ թույն կա, ապա դա քեզ կնախապատրաստի նրա նմանների հետ հանդիպմանը և կտա պատասխանելու հնարավորություն։ Բայց եթե քո ամբողջ արյունը թույն է՝ իսկ հենց այդպես էլ ապրել են հայերը, ապա դու դատապարտված ես մահ և քաոս սերմանելուն։

Առավել ևս, դու ինքդ դատապարտված ես մահվան։ Օձերը երբեմն իրենք իրենց են կծում, և հատկապես դա ենք մենք այսօր նկատում հարևան Հայաստանում։ Ճիշտ է, օձերի մոտ լինում է իրենց թույների նկատմամբ իմունիտետ։ Ժողովուրդների մոտ նմա իմունիտետ չկա։ Ուզու՞մ եք օրինակ։

Դուք գիտեք, թե որտեղ այն փնտրել:

Caliber.Az

Դիտումներ: 379