Այց նվազագույն քեշբեքով. ինչ է մուրացել Փաշինյանը Իրանում
Թեհրանի և Երևանի տարօրինակ պարերը

Վերլուծություն  03 Նոյեմբերի 2022 - 15:34

Ուղևորվելով Թեհրան երկրի մոլլաների առջև կոտրատվելով Հայաստանի վարչապետ Փաշինյանին ընդհանուր առմամբ, կարծես թե արդարացնում է իր այցի նպատակները, մանավանդ, որ դրանք, ըստ երևույթին, ավելի քան համեստ էին։ Պարզապես նախագահ Ռաիսիի հետ լրագրողների համար հպարտորեն նկարվելու և որոշ փաստաթղթեր ստորագրելու համար՝ ստեղծելով քաղաքական և դիվանագիտական «բեկման» տեսք։ Առավել ևս, որ ԻԻՀ նախագահ Իբրահիմ Ռաիսին ինքը հայտարարել է երկու երկրների հարաբերությունների զարգացման մեջ շրջադարձային պահի մասին։ Բայց ի՞նչ կա չոր նստվածքում: Այստեղից ակնհայտորեն հզոր տեղաշարժ չի բուրում, ավելի շուտ պոպուլիզմի ու դատարկ հայտարարությունների հոտ է փչում։ Իսկ ինչ վերաբերում է բուն սեպարատ երկպառակությանը, ապա, սկզբունքորեն, սա Երևանի և Թեհրանի կեղծ բարեկամության հավերժական թեմա է։

Ամենևին չչափազանցելով, պետք է արձանագրել, որ Երևանի և Թեհրանի դիրքորոշումները հատկապես մոտեցնում են երկու հարևանների քաղաքականությանը բնորոշ երկակի ստանդարտներին հավատարմությունը և գրեթե չքողարկվող նենգությունը։ Ինչպես հայտնի է, Պակիստանը, Թուրքիան, Իսրայելը, ինչպես նաև արաբական շատ երկրներ շատ զգույշ են վերաբերվում Իրանի քաղաքական հակումներին։ Հայաստանը, իհարկե, մի դասով ցածր խաղացող է, սակայն գնալով նրան անհարմար է դառնում հարեւաններով շրջապատում, որոնց նա տարածքային պահանջներ է ներկայացնում։ Եվ միայն Իրանը, ակնհայտորեն ոչ առանց դիտավորության, հավերժ բարեկամություն է խոստանում հայերին։

Այժմ ժամանակներն առանձնահատուկ են, և Երևանի ու Թեհրանի դիրքորոշումները միավորում են մեկ ընդհանուր խնդիր՝ ցուցադրել արտաքին քաղաքականության և համագործակցության վեկտորների փոխադարձ մերձեցումը։ Եվ ամեն ինչ այն պատճառով, որ անզուսպ հավակնություններով այս երկու երկրները եղել և մնում են սպառնալիք տարածաշրջանի այլ երկրների համար և իրենց համար շոշափելի արտաքին ճնշման են ենթարկվում մի շարք պատճառներով: Դրանցից մեկը կայանում է նրանում, որ հատկապես Թեհրանն ու Երևանն են, որ ամեն կերպ հուշտ են լինում տարածաշրջանում բաց դռների և հաղորդակցությունների բացման քաղաքականությունից, համընթացորեն որքան հնարավոր է առաջ մղելով անջատողականության գաղափարները։ Այստեղ, ի դեպ, Երևանը ու Թեհրանը նույնպես շատ ընդհանրություններ ունեն. ադրբեջանական հողերի օկուպացիայի երեսուն տարիների ընթացքում հայերն ու իրանցիները թմրանյութերի ապօրինի շրջանառություն և մաքսանենգության հոսք են ստեղծել, որից հիմա շատ չեն ցանկանում հրաժարվել։

Բայց սա Իրանի թունավոր քաղաքականության միայն մի մասն է: Ավելի պարզ ասած, այսօր, աշխարհաքաղաքական իրականության փոփոխության պայմաններում, Իրանը և Հայաստանը՝ այն նույն վտարանդի-երկրներն են, որոնք այնքան շոշափելի բացասական բալաստ են կուտակել իրենց հարևանների հետ հարաբերություններում, ինչը լիովին կարող է կասկածի տակ դնել սեփական գոյությունը։

Չի կարելի, սակայն բացառել, որ Հայաստանի հետ համագործակցության Թեհրանի տրամադրվածությունը և տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքականության վրա ինչ-որ կերպ ազդելու փորձերը՝ մասամբ ժամանակավոր երևույթ են կրում։ Նույնիսկ հայ քաղաքագետներն են լուրջ կասկածներ հայտնում նրանում, որ Երեւանի հետ Թեհրանի ակտիվ համագործակցությունը լուրջ է ու երկարաժամկետ։ Իրավիճակը կարող է փոխել ինչպես ներքաղաքական անհավասարակշռությունը, բողոքի պայթյունները բուն Իրանում, այնպես էլ նրա իշխանությունների խաղը, որոնք տարբեր պատճառներով կարող են նկատելիորեն սառչել Երևանի նկատմամբ։ Այնպես որ Փաշինյանի համար, անկասկած, դեռ վաղ է հանգստանալ։

Մինչդեռ Հայաստանի կլինիկական և քաղաքական ախտորոշումը նման է իրանականին. Երևանը չի հրաժարվում իր պատվախնդրություններից և փորձում է չկատարել 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ի Եռակողմ հայտարարությամբ իր ստանձած պարտավորությունները՝ վստահ լինելով, որ նրան այդպես ամեն ինչ կհաջողվի։ Երևանի լկտիությունը, որը չի էլ մտածում Բաքվի առաջ ապաշխարել ադրբեջանական ժողովրդին պատճառված բոլոր անախորժությունների համար, նույնպես հասել է իր գագաթնակետին, բայց Ադրբեջանը, առաջարկելով խաղաղություն, մտադիր չէ, սակայն, նվազեցնել ագրեսոր երկրի վրա ճնշման աստիճանը։

Երևանի անտրամաբանական պահվածքը, որը շարունակում է անտեսել տարածաշրջանում հաղորդակցությունների ապաշրջափակման և Ադրբեջանի հետ սահմանների սահմանազատման անհրաժեշտությունը, նյարդայնացնում է նույնիսկ Մոսկվային, որը հանդիսանում է 2020 թվականի Եռակողմ հայտարարության երաշխավոր։ Բացի այդ, Ռուսաստանը, որը հայտնվել է մեկուսացման մեջ, չափազանց շահագրգռված է Հարավային Կովկասի տարածքով տարանցման իրականացմամբ։ Այստեղ կարելի է ավելացնել նաև Կրեմլի ծայրահեղ զայրույթը արտաքին քաղաքական կուրսը ռուսամետից բացահայտ արևմտամետի փոխելու Երեւանի որոշման առնչությամբ։ Մոսկվան նման խաղերը չափազանց հազվադեպ է ներում։ Այնպես որ Փաշինյանի ճամփորդությունը ոչ այլ ինչ է, քան Թեհրանի թիկունքում իր պարտավորություններից թաքնվելու պարտապանի փորձ։

Փաշինյանի և Ռաիսիի համատեղ ասուլիսի հայտարարությունները դիտավորյալ բարձր և շինծու էին հնչում։ Ընդ որում, հիմնականում Իրանի նախագահի փոխանցմամբ, ով շտապել է հայտարարել « երկու երկրների հարաբերությունների զարգացման համար շրջադարձային պահի» մասին։ Այսինքն՝ սահմանային Գաֆանում Թեհրանի վերջին ակտիվության ոգով, որտեղ Իրանը շտապեց հայտարարել այս ավանում գլխավոր հյուպատոսության բացման մասին, բայց իրականում նույնիսկ չի ավարտել դիվանագիտական ներկայացուցչության շենքի շինարարությունը։ Տենդային շտապում, որը աշխարհով մեկ սոցիալական ցանցերում ծիծաղ է առաջացրել։

Իսկ երկրների միջեւ տնտեսական կապերի ամրապնդման հետ իրականում ամեն ինչ այնքան էլ պարզ չէ։ Հայաստանն ու Իրանը առաջին անգամ չէ, որ այդ հաշվով համատեղ խոստումնալից հայտարարություններ են անում, որոնք իրականում վերածվում են դատարկության։ Բանը նրանում է, որ նույնիսկ հաշվի առնելով ԵԱՏՄ-ի հետ Իրանի կապերը և Հայաստանում հատուկ տնտեսական տարանցիկ գոտու ստեղծումը, Երևանի և Թեհրանի միջև առևտրային համագործակցության ձևավորումը չափազանց դանդաղ է ընթանում։ Տնտեսական համագործակցության զարգացման վրա առաջին հերթին ազդում է Հայաստանի ֆինանսական անվճարունակության ակնհայտ փաստը։ Երկիրը հնարավորություն չունի ներդրումներ կատարել Իրանի հետ համատեղ նախագծերի զարգացման մեջ, և, հետևաբար, աղքատացող Թեհրանը դրան չի շտապում՝ խանգարում են գրպաններում բյուջեի անցքերը։ Արդյունքում Երևանն ու Թեհրանը այդպես էլ չկարողացան իրականացնել նույնիսկ ժամանակակից տարանցիկ ավտոբանի ստեղծումը, և Իրանից Հայաստան և հակառակ ուղղությամբ բոլոր բեռնափոխադրումները, ինչպես նախկինում, իրականացվում են ծայրամասային ճանապարհով։ Բայց այս կիսահողային ճանապարհը ակնհայտորեն չի հաղթահարում նրանց համար այս կարևոր խնդիրը։ Իսկ այդքան անհրաժեշտ ավտոբանի համար, ի դեպ, եվրոպացիների կողմից հատկացրած միջոցները պարզապես թալանվել են հայ պաշտոնյաների կողմից։ Հայաստանի և Իրանի միջև երկաթուղային կապ գոյություն ունի ընդամենը թղթի վրա։

Այսպիսով, ի՞նչ առանձնահատուկ բան կա «շրջադարձային պահի» մեջ: 3 միլիարդ դոլարի շրջանառության հասնելու որոշու՞մը. Բայց չէ որ սկզբի համար պետք է նորմալ ճանապարհ կառուցել, իսկ հետո միայն պայմանավորվել։

Միգուցե «շրջադարձային պահը» նրանում է, որ Իրանի և Հայաստանի նախարարները ստորագրել են էլեկտրաէներգիայի և գազի վերաբերյալ համաձայնագրի երկարաձգման վերաբերյալ փոխըմբռնման հուշագիր։ Բայց նույնիսկ «երկարաձգում» ձևակերպումից հասկանալի է, որ այս նախագիծը նոր չէ, և վաղուց հանդիսանում է երկրների միջև համագործակցության հիմնական տարրը։ Դեռևս 2004 թվականին Թեհրանը և Երևանը ստորագրել են գազ էլեկտրաէներգիայի դիմաց 20 տարվա փոխանակման պայմանագիրը, ըստ որի Իրանի կողմից արտահանվող գազն աջակցում է Հայաստանում էլեկտրակայանների աշխատանքին, իսկ դրա դիմաց Իրանը ներկրում է հայկական էլեկտրաէներգիա։ Հայաստանի Հանրապետությունը Իրանից գազ է ստանում 2009 թվականի կեսերից՝ իրականացնելով «գազ էլեկտրաէներգիայի դիմաց» փոխանակման գործարք՝ Իրանից 1 խորանարդ մետր «կապույտ վառելիքի» փոխարեն Հայաստանից 3 կՎտ/ժ էլեկտրաէներգիայի դիմաց։ Ընդհանրապես, այստեղ էլ ողջ աշխարհին զարմացնելու բան չկա։

Երկաթուղային կապի ստեղծման մասին կողմերը նույնիսկ դեռ չեն էլ կակազել։ Այս համատեքստում արդիական է միայն «Հյուսիս-Հարավ» միջանցքի շրջանակներում նախագիծը, որը նախատեսված է իրանական Ռաշտը և ադրբեջանական Աստարան միացնելու համար։ Իսկ Հայաստանն այստեղ միանշանակ աութսայդեր է, այնպես որ պարզ չէ, թե սկզբունքորեն ինչպես է աշխատելու Հայաստանի տարածքով «Հյուսիս-Հարավ» միջանցքի (Ռուսաստանից Պարսից ծոց) լոգիստիկան, որին ակտիվորեն լոբբինգ է անում Հնդկաստանը։ Հատկապես այս տնտեսական տարանցման երթուղին են Թեհրանն ու Երևանը գովազդում, հակադրվելով Զանգեզուրի միջանցքին։ Միայն այժմ հաղորդվում է, որ Թեհրանում հանդիպման ծրագրի շրջանակներում Իրանի ճանապարհների և քաղաքաշինության նախարար Ռոստամ Ղասեմին ընդգծել է Իրանի և Հայաստանի միջև տրանսպորտային բեռնափոխադրումների և Հայաստանն ու Պարսից ծոցը իրանական Նորդուզով նոր տարանցիկ միջանցք ստեղծելու համար իրանական ընկերությունների լիակատար պատրաստակամությունը։ Եվ հետեւաբար, իրանական կողմը, ինչպես հայտարարված է, «որոշել է համագործակցել Հայաստանի հետ թունելների, ճանապարհների ու շենքերի կառուցման մեջ»։ Այսինքն՝ դարձյալ ինչ-որ խոստումնալից երկարաժամկետ շինարարություն, որը, ինչպես վերը նշված ավտոբանի դեպքում, ամենայն հավանականությամբ կթալանվի հայկական բյուրոկրատիայի կողմից։

Եվ սա միայն բացասական սցենարներից մեկն է, որը բացահայտ թերահավատությունից բացի այլ բան չի առաջացնում։

Իսկ ի՞նչ վերաբերում է քաղաքական հայտարարություններին։ Բացառելով, ինքստինքյան, «բարիդրացիության քաղաքականությունը հանդիսանում է այն ուղղություններից մեկը, որի վրա կենտրոնանում է Իրանի կառավարությունը» ձևի հերթապահ արտահայտությունները՝ Ռաիսին միայն միանգամայն սպասելիորեն կրկնել է տարածաշրջանային խնդիրները «առանց օտարների մասնակցության» լուծելու անհրաժեշտության մասին մանտրան: Ընդհանուր առմամբ, ոչ մի նոր բան։ Այստեղ Թեհրանի հռետորաբանությունը լղոզված է ու անորոշ: Եթե այս դեպքում ԻԻՀ-ը ենթադրում է Ադրբեջանի և Իսրայելի համագործակցությունը և նրա ուրվական ներկայությունը տարածաշրջանում, ապա ինչպե՞ս վարվել Երևանի կողմից տարածաշրջանում եվրոպացիներին հրավիրող աղաղակների հետ։ Չէ որ Հայաստանի և Պրահայում նրա գործունեության շնորհիվ է, որ այժմ Հայաստանի տարածքում տեղակայվել է ԵՄ առաքելությունը և նույնիսկ հասցրել է մասամբ մշակել ԵԱՀԿ-ի առաքելությունը։ Ընդ որում հայտնի չէ, թե Փաշինյանը էլ ում է մտադրված քարշ տալ Հայաստան։ Այնպես որ բոլորովին անհասկանալի է, թե ինչի մասին է խոսում Ռաիսին։ Թեհրանը, ընդհանրապես պետք է այս համատեքստում ավելի հստակ արտահայտվի, դադարելով երկիմաստություն խաղալ։ Իսկ առայժմ ամեն ինչով դուրս է գալիս, որ Թեհրանի պատվիրանների հիմնական խախտողը՝ նրա սիրելի գործընկեր Փաշինյանն է։

Իսկ այն, որ Իրանը հերթական անգամ խոսել է «տարածաշրջանում խաղաղության և անվտանգության քաղաքականության» մասին, և նրա հետ Երևանը ակտիվորեն համաձայնվում է՝ընդամենը տարածաշրջանի վրա չափազանց կործարար ազդող երկու երկրների ցուցանակն է, միամտորեն ակնկալելով իրենց ուռճացված սպասումների իրականացմանը, որից հետո, սակայն, չի բացառվում, որ երկուսի համար էլ կարող է շատ վատ լինել։

Caliber.Az

Դիտումներ: 165