«Կոնֆլիկտ է հասունանում Երևանի և Ֆրանսիայի հայկական սփյուռքի ազգայնամոլների միջև»
Ֆրանսիացի պատմաբանը՝ Caliber.Az-ի համար։

Հարցազրույց  07 Փետրվարի 2022 - 11:44

Caliber.Az-ի հարցարույցը՝ ֆրանսիացի պատմաբան, Եվրասիայի հետազոտության կենտրոնի արտահաստիքային աշխատակից Մաքսիմ Գաուինի հետ։

—Վերջերս Դուք այցելել եք Ադրբեջանի ազատագրված տարածքներ։ Կարող եք արդյո՞ք կիսվել Ձեր տպավորություններով։

—Նախ, ես արդեն տեսել էի լիովին ամայացած տարածքների, այդ թվում նաև Շուշա քաղաքի լուսանկարները։ Ես այցելել եմ Աղդամ և Շուշա, այնտեղ ամեն ինչ ավերված էր։ Դրանք երկար ժամանակ գտնվում էին հայկական օկուպացիայի տակ, և ինձ մոտ հարց էր ծագում. Ինչի՞ համար էր պետք, այնտեղ ամեն ինչ ոչնչացնել։ Աղդամի դեպքում, հնարվոր է, դա տեղի է ունեցել որովհետև, օկուպացիոն ուժերը գիտեին, որ երբևիցե նրանք ստիպված կլինեն հեռանալ, սա այն է, ինչի մասին ինձ ասել է իմ էքսկուրսավարը։

Հայերը ինչպե՞ս կարող են հաստատել, որ դա հայկական քաղաք է, եթե այնտեղ այդքան ադրբեջանցի մշակույթի գործիչներ են ապրել։ Առավել ևս, Շուշա քաղաքի մոտակայքի որոշ գյուղերում կարելի է տեսնել լքված տներ. ժամանակը դրանց վնասել, բայց չի ավերել, ինչպես մյուս շենքերի մեծամասնությունը (և Աղդամի շրջանի բոլոր շենքերը)։

Ես տեսել եմ այն վայրերի լուսանկարները, որտեղ ամեն ինչ կողոպտվել և դատարկվել է։ Այնտեղ նույնիսկ ծառեր չկան, տեղ տեղ միայն քարեր՝ ամեն ինչ հողին են հավասարեցրել։ Ադրբեջանը տարածաշրջանի վերականգնման ուղղությամբ մեծ աշխատանք է անցկացնում, որպեսզի այնտեղ հնարավոր լինի կյանքը վերադարձնել։ Ես տեսել եմ, թե դուք ինչպիսի օդանավակայան եք կառուցել Ֆիզուլիում։

—Թույլ տվեք հետաքրքրվել Ֆրանսիայում նախընտրական իրավիճակի վերաբերյալ Ձեր կարծիքով։ Ինչպե՞ս եք գնահատում Վալերի Պեկրեսի և Էրիկ Զեմուրի նման ուլտրաաջ հակումով քաղաքական գործիչների հաղթանակի շանսերը։

—Ե՛վ Վալերի Պեկրեսի, և՛ Էրիկ Զեմուրի այդ ընտրությունները շահելու շանսը գրեթե զրոյական է։ Կարելի է ասել, որ Հարավային Կովկասի թեման այդ թեկնածուների ելույթներում գրավում է կարևոր տեղերից մեկը, բայց նրանց ընտրողների մեծամասնության համար այդ հարցը չի հանդիսանում մտահոգության առարկա։

—Ձեր կարծիքով, ուլտրաաջերը ինչու՞ են խաղադրույքը դնում հայերի և Հայաստանի վրա։ Դուք երևի տեղյա՞ կ եք, որ Պեկրեսը և Զեմուրը այցելել են Հայաստան։

— Նրանք հին քաղաքական գործիչների ընտանիքների ներկայացուցիչներ են, որոնք իրենց գաղափարները և ծրագրերը չեն թարմացրել։ Նրանց գաղափարները հասարակության շրջանում բավարար համակրանք չեն վայելում, այնտեղ անընդհատ վեճեր են շրջանառվում, և նրանք ֆրանսիական հանրությանը անընդհատ սնուցում են հարավկովկասյան խնդիրներով և դա օգտագործում են հայկական ռակուրսում, այսինքն օգտագործում են «Լեռնային Ղարաբաղ», «Արցախ» և նման բաներ։ Նրանց ըմբռնումներում սահմանադրական հիմքերը այլասերված են։ Նրանք չգիտեն, թե ինչպիսի հարցերին պետք է կարևորություն տալ, իսկ կարևոր հարցերը համարում են երկրորդական, այս ամենը հստակ նշվում է նրանց ելույթներում։ Սա իրոք խնդիր է այդ քաղաքական հոսքի համար՝ չհասկանալ այն, թե ինչ են ուզում նրանց ընտրողները։ Սակայն, Վալերի Պեկրեսի և նրա կողմնակիցների միջև երկար բանավեճերի ընթացքում Կովկասի մասին հարց չի բարձրացվել։

—Հայկական սփյուռքը նախընտրական քարոզարշավում ու՞մ վրա է հույս դնում։

—Նրանց, ովքեր հանդես են գալիս հայկական սփյուռքի անունից, ձգտում է այդ իրավիճակը օգտագործել իր նպատակների համար, այսինքն միայն իրենց շահերն են հետապնդում։ 2002 թվականից մինչև 2007 թվականը նրանք ձգտում էին առաջ մղել 1915 թվականի իրադարձությունների (դա աներեսաբար անվանելով «ցեղասպանություն») ժխտումը քրեականացնող օրինագիծ, սակայն նրանց մտահաղացումը խայտառակ կերպով տապալվեց։ 2017 թվականի հունվարին Ֆրանսիայի Սահմանադրական դատարանը չեղարկեց «Մի շարք հանցագործությունների ժխտումը քրեականացնելու մասին» օրենքը, որը ընդգրկում էր նաև հայոց «ցեղասպանությունը»։ Ֆրանսիայի գերագույն դատական ատյանը իր որոշումը պատճառաբանեց նրանով, որ այդ օրենքը սահմանափակում է քաղաքացիների խոսքի ազատությունը։ 2017 թվականից հետո նրանք փորձեցին իրենց գործունեությունը ակտիվացնել ղարաբաղյան հարցի ուղղությամբ։ Արդյունքներին դուք ծանոթ եք։

Հայկական սփյուռքի ինքնահռչակ գործիչները կարծես ապրում են իրենց աշխարհում և չեն ճանաչում առկա իրողությունները։

Բացի դրանից, այստեղ գնալով ավելի շատ տեղ է գրավում կրոնական ենթատեքստը, քանի որ հայերը հակված են խաղարկել քրիստոնեական քարտը և այդ ասպեկտի հիման վրա տեղի է ունենում մերձեցում, ուստի տնտեսական պատճառը այստեղ նույնիսկ ոչ մի կարևոր դեր չի խաղում։ Ես կարծում եմ, որ այդ բոլոր հարձակումները ուղղված են Ադրբեջանի և Թուրքիայի դեմ, բայց նրանց փորձերը հաջողությամբ չեն պսակվում։

Այս դիրքորոշումը գերիշխել է տասնամյակներով, առաջին հերթին Ֆրանսիայում իր մասնաճյուղերի և տարբեր կազմակերպությունների, ինչպես նաև տարբեր ընդդիմադիր կուսակցությունների շնորհիվ, որոնցում այժմ հայկական ազգայնամոլական լոբբինգը շատ խորն է։ Բայց նրանք իրենց համոզմունքներով հիմնականում ազգայնամոլներ են։

—Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում Ֆրանսիայի քաղաքականությունը Ադրբեջանի նկատմամբ։

—Ֆրանսիայում Ադրբեջանի տնտեսական նշանակությունը այսօր անհամեմատ ավելի լավ և ավելի շատ են հասկանում, քան մի տարի առաջ։

Ուզում եմ ընդգծել, որ համագործակցության աջակցությունը կարևոր է հանդիսանում, ինչպես Ադրբեջանի, այնպես էլ Ֆրանսիայի համար։ Երկու կողմերը պետք է բարձրացնեն համագործակցության արդյունավետությունը, ուստի մտահոգության ոչ մի արմատական պատճառներ, կամ խնդիրներ չկան։

—Պեկրիսի, կամ Զեմուրի հաղթանակի դեպքում Փարիզը Ադրբեջանի նկատմամբ ինչպի՞սի քաղաքաքականություն կվարի։

—Նրանք չեն հաղթի։ Բայց քանի որ Դուք այդ հարցը տվեցիք, ես կցանկանայի ընդգծել, որ Էրիկ Զեմուրը, համենայն դեպս չի հատել Ադրբեջանի միջազգայնորեն ճանաչված սահմանները և հրաժարվել է Ադրբեջանի հետ հակամարտությունը անվանել քաղաքակրթությունների պատերազմ; նա այն որակել է, որպես «տարածքային հակամարտություն XIX դարի ոճով»։

—Կարելի է արդյո՞ք ասել, որ Ադրբեջանի և Թուրքիայի առնչությամբ Փարիզի քաղաքականությունը որոշում է հայկական սփյուռքը։

—Այս խնդիրը առաջ ևս կար, այսինքն ես չեմ կարող ասել, որ այն վերջին տարիներին է եղել առանցքային։ Եթե սփյուռքը և ազդել է այդ հարաբերությունների վրա, ապա դա եղել է մի քանի տարի առաջ։ Հայկական սփյուռքը երբեք չի ղեկավարվել անկախ մոտեցումներով և գաղափարներով։

Այժմ կոնֆլիկտ է հասունանում հենց Երևանի և հայկական սփյուռքի ազգայնամոլների միջև։ Այն իր յուրահատկությամբ առավել ճկուն և բարդ է։

Քանի դեռ այդ հարցում առանցքային դեր է խաղում հայկական սփյուռքը, հարաբերությունների ոչ մի նորմալացման, կամ բարելավվման մասին խոսք չի կարող լինել։ Նրա ազդեցությունը աստիճանաբար թուլանում է, որորվհետև Երևանը սկսել է Անկարայի հետ հարաբերությունների նորմալացում և, ըստ էության սփյուռքի դերը հասցվել է նվազագույնի, այն երբեք այդքան թույլ չի եղել։ Սփյուռքը այլևս ոչ մի դեր չի խաղում ղարաբաղյան հարցում։ Առաջ Ղարաբաղում թմրանյութերի ապօրինի շրջանառություն էր տեղի ունենում, անօրինականորեն ոսկի էր արդյունահանվում, որից օգտվում էին հայկական սփյուռքի ազգայնամոլները, ովքեր դրանից առասպելական շահույթներ էին ստանում։ Սակայն նրանք այժմ ֆինանսապես թուլացված են։

Սփյուռքից շատ ազգայնամողներ հուսախաբված են, որ Նիկոլ Փաշինյանը մնում է Հայաստանի վարչապետ (և շահել է 2021 թվականի ընտրությունները), նրանցից շատերը բողոքում են Երևանի կողմից և Բաքվի և Անկարայի հետ բանակցային գործընթացի դեմ, չեն ուզում ճանաչել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, չեն ուզում, որպեսզի սահմանները բացվեն։ Նրանցից ոմանք, ինչպես Ֆրանսիայից Ֆրանկ (Մուրադ) Փափազյանը ուղիղ հայտարարել են, որ երկյուղում են այն հնարավորությունից, որ Թուրքիան և Ադրբեջանը ներդրումներ կկատարեն Հայաստանում և հայ գործազուրկներին աշխատանք կտան։

Նիկոլ Փաշինյանը հասկացել է, որ եթե նա ուզում է, որ Հայաստանում վերջապես տնտեսական հրաշք տեղի ունենա, ապա հարկավոր է շրջել պատերազմի էջը և ձեռնարկել Բաքվի և Անկարայի հետ հարաբերությունները բարելավելու քայլեր։

Եվ սփյուռքն էլ է ձգտում ինչ որ փոխհատուցում ստանալ և մենք տեսանք, թե ինչպես նրանց ցանկությունները ազդեցին մարտի դաշտի վրա։ Նրանք դիմում են արևմտյան միջնորդների օգնությանը, որպեսզի ինչ որ կերպ ազդեն իրավիճակի վրա։

Նույն իրավիճակն է նաև Թուրքիայի հետ։ Սակայն Թուրքիայում և Արևմտքում կա հարաբերությունների բարելավման անհրաժեշտության ըմբռնում, ուստի հայկական սփյուռքին ոչինչ չի մնում։

—Ֆրանսիայի հանրությունը ի՞նչ գիտի Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմի վերաբերյալ։

—Շատերը պատկերացում, կամ ընդհանրապես ոչ մի տեղեկություն չունեն այդ հակամարտության վերաբերյալ, որովհետև նրանք ունեն տնտեսության, կորոնավիրուսի պատճառով սահմանափակումների հետ կապված իրենց խնդիրները։

Ֆրանսիայի հանրությունը Բաքվի հաղթանակի մասին իմացել է զանգվածային լրատվամիջոցների միջոցով։ Այսինքն զանգվածային լրատվամիջոցները մեծ դեր են խաղացել նրանց կարծիքի ձևավորման վրա, քանզի նրանք այդ հարցի վերաբերյալ ասել են արդեն մեծ ճշգրտությամբ և մեծ հետաքրքրությամբ, քան դա եղել է նախկինում, վառ օրինակ է հանդիսանում «Մոնդ» օրաթերթը, որը հրադադարից հետո հրապարակել է՝ հայկական իշխանությունների կողմից թույլ տված սխալների մանրազննին վերլուծությունը, ինչպես նաև ադրբեջանցի հարկադիր վերաբնակների մասին ռեպորտաժը։ Վերջիվերջո երկու թշնամիների հաշտվելու գաղափարը միշտ ողջունվում է։

—Փարիզում՝ Ֆրանսիայի ՆԱՏՕ-ից դուրս գալու վերաբերյալ որոշակի տրամադրություն կա։ Որքանո՞վ է մեծ Ֆրանսիայի ՆԱՏՕ-ից դուրս գալու հավանականությունը։

—Դա տեղի է ունեցել նրանից հետո, երբ Ավստրիան չեղարկեց Փարիզի հետ սուզանավերի շինարարության խոշոր նախագիծը և նախապատվություն տվեց ամերիկյան ատոմային սուզանավերին։ Բայց ես կարծում եմ, որ այդ հարցը տեսանելի ապագայում չի քննարկվի։

—Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում տարբեր ֆրանսիացիների կողմից Հայաստանի քաղաքական գործիչներին ցուցաբերած աջակցությունը։

—Այո, դա տեղի է ունեցել, և ես այն գնահատում եմ, որպես վատ հաշվարկ։ Նրանց հիմնական շարժառիթը նախընտրական, այո և քաղափարական բաղադրամասն է։

—Եվ վերջում այսպիսի հարց։ Մեր Բաքվում Ձեզ ամենից շատ ի՞նչն է դուր գալիս։

—Ամենից շատ ինձ դուր է գալիս, որ մարդիկ Բաքուն պահպանել են այնպես, ինչպես նա եղել է անցյալում, ինչպես նաև այն, թե նրանք ինչպես են արդիականացրել այն։ Այս քաղաքը փոխվում է, դառնում է ավելի ու ավելի լավ։ Ինձ, որպես պատմաբանի, միշտ հետաքրքրել է ժողովրդի կապը ժամանակի հետ։

Caliber.Az

Դիտումներ: 1383