Փաշինյանը։ Թարմ և հնացած
Հայաստանի վարչապետի ելույթի հետքերով

Վերլուծություն  19 Ապրիլի 2023 - 16:29

Այսօր Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը՝ «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության (2021-2026 թթ.) ծրագրի 2022 թվականի ընթացքի և արդյունքների մասին» հաշվետվության ներկայացման համար հանդես է եկել Հայաստանի Ազգային ժողովի պատգամավորների առջև։

Ինչպես և սպասվում էր, ելույթի զգալի մասը նվիրված է հայ-ադրբեջանական կարգավորման խնդիրներին։ Սովորականի պես, Հայաստանի վարչապետը իրեն ցույց է տվել մի շարք փոխադարձաբար բացառող ասույթներով։ Այնուամենայնիվ, սկսենք համապարփակ խաղաղության տեսակետից կառուցողական մի հայտարարությունից. «Խաղաղությունը հնարավոր է, եթե մենք մեր միջազգային հարաբերություններում, ոչ միայն այսօրվա, այլ նաև ապագայի համար ամրագրենք, որ Հայաստանի համար ճանաչում ենք 29,8 հազար քառ. կիլոմետրը, իսկ ավելի ճիշտ՝ Հայաստանի ԽՍՀ-ի տարածքը, որի շրջանակներում մենք ստացել ենք անկախություն, և մենք տարածքային պահանջներ չունենք և երբեք չենք ունենա այլ երկրների նկատմամբ»։

Հիանալի խոսքեր։ Սակայն դրանց իրականացման համար պահանջվում է ոչ ավել ոչ պակաս փոփոխություններ կատարել Հայաստանի սահմանադրության մեջ, որի հոդված 1-ը (նա և նախաբանն է) պարունակում է հղում այսպես կոչված Անկախության հռչակագրին, որի մեջ, իր հերթին, ամրագրված են տարածքային պահանջները Ղարաբաղի նկատմամբ։ Սակայն այդ նույն Սահմանադրության 1-ին հոդվածը փոփոխման ենթակա չէ։ Իսկ ամենամեծ կազուսը կայանում է նրանում, որ նույնիսկ ինքնին փոփոխությունն արգելող հոդվածը նույնպես ենթակա չէ փոփոխության։

Այն է, այդ 1-ին հոդվածից ազատվելու միակ ճանապարհը՝ նոր Սահմանադրություն ընդունելն է։ Սակայն, չենք սկսի լրջորեն քննարկել նման տարբերակը, քանի որ այն կանխատեսում է հայ հասարակության մտածողության պարադիգմի համընդհանուր փոփոխություն։ Այո և նման տեղաշարժի իրավական մեխանիզմներն ամբողջությամբ պարզ չեն։

Այսինքն՝ ստացվում է, որ խաղաղության պատրաստակամության մասին հայկական կողմի ցանկացած հայտարարություն՝ ոչ այլ ինչ է, քան հորինվածք։ Բացի այդ, հետագա հատվածներում Փաշինյանը առաջարկում է Ադրբեջանի հետ համապարփակ խաղաղության կնքումից հրաժարվելու համար ամենատարբեր հնարքներ։

«Հիմնական հարցը հետևյալումն է՝ որքանո՞վ է դա (խաղաղությունը Ադրբեջանի հետ և նորմալացումը Թուրքիայի հետ - խմբ.) իրատեսական և իրագործելի: Այս հարցը ունի երկու կողմ։ Նախ, քանի որ խաղաղությունը միանձնությամբ չի կառուցվում, որքանո՞վ Ադրբեջանի գործողություններն ու քաղաքականությունը ուղղված կլինեն խաղաղությանը։ Իսկ երկրորդը, հատկապես 44-օրյա պատերազմից հետո, եթե փոխզիջումներ ձեռք բերվեն, ապա դրանք որքանո՞վ ընդունելի կլինեն Հայաստանի քաղաքացիների համար և նրանք որքանո՞վ թույլ կտան այդ փոխզիջումների ցավոտ իրականացումը»,- Փաշինյանը պատգամավորներին այդպես ճոռոմաբար է բացատրել խնդիրը։ Այսինքն, Հայաստանի ղեկավարը, հազիվ հայտարարելով Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչման մասին, անմիջապես հաջողացրել է կասկածի տակ դնել այն։ Մյուս կողմից, չի բացառվում, որ վարչապետի վերջին մտաարտահայտումը խոսում է այն մասին, որ անձամբ Փաշինյանը համաձայն է խաղաղության, բայց պետք է դրա թույլտվությունը խնդրի իր քաղաքացիներից։ Եվ եթե մինչև վերջ հետևել այս տրամաբանությանը, ապա այստեղ կրկին դեմ ենք առնում Հայաստանի Սահմանադրության՝ Անկախության մասին հռչակագրի հղումով տխրահռչակ նախաբանին և, հետևաբար՝ փակուղու։

Այնուհետև Փաշինյանը հայտարարում է. «Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագիրը իրատեսական է, եթե երկու երկրներն էլ հստակ, առանց երկիմաստության և հնարքների ճանաչեն միմյանց տարածքային ամբողջականությունը և այսօր և ընդմիշտ պարտավորվեն միմյանց նկատմամբ տարածքային պահանջներ չներկայացնել… Ես ուզում եմ նորից վերահաստատել, որ Հայաստանը լիովին ճանաչում է տարածքային ամբողջականությունը և ակնկալում է, որ Ադրբեջանը կանի նույնը՝ Հայաստանի տարածք ճանաչելով Հայկական ԽՍՀ-ի տարածքը»։

Իսկ այստեղ արդեն անթաքույց խաբեբայության հոտ է գալիս: Այսինքն, Փաշինյանը ակնկալում է, որ ի պատասխան իր բանավոր ճանաչումներին՝ Ադրբեջանի իշխանությունները նույնպես նման ինչ-որ բան կառաջարկեն, որպեսզի ապահովել Հայաստանի վարչապետի կողմից այդքան շատ սիրված «29,8 հազար քառակուսի կիլոմետրը»։ Այս պայմաններում խոսքերը պետք է ամրապնդել գործով, իսկ եթե ավելի ճիշտ՝ նախ պետք է ձեռնարկել կոնկրետ քայլեր։ Որպես նվազագույն՝ ռուսական խաղաղապահ քանակակազմի ժամանակավոր պատասխանատվության տարածքից հեռացնել հայկական զինված խմբավորումները, դադարեցնել Խանքենդիի անօրինական վարչակարգի ֆինանսավորումը, իսկ այնուհետև ըստ ցուցակի՝ ներառյալ, ի դեպ, տխրահռչակ սահմանադրական հոդվածի (ինչպես տեսնում ենք, գրեթե անհնարին) չեղարկումը։

«44-օրյա պատերազմից հետո Ադրբեջանը ընկել է էյֆորիայի մեջ և մտածում է վերցնել, որքան հնարավոր է շատ, իսկ եթե հնարավոր է՝ վերցնել բոլորը։ Նրա նման ընկալումը էլ ավելի է գրգռվում միջազգային իրավիճակով։ Ըստ էության՝ Ադրբեջանը ուղղակի կամ անուղղակի վերածվում է, կամ արդեն դարձել է էներգետիկ և լոգիստիկ խաչմերուկ, և նրա նշանակությունը, ինչպես Ռուսաստանի, այնպես էլ որոշ արևմտյան երկրների համար մեծացել է»,- հեռվից սկսում է վարչապետը։ Ի դեպ, հայտնի չէ, թե Փաշինյանը կոնկրետ ինչը նկատի ունի «բոլորը» բառի տակից՝ Ղարաբաղը, թե՞ Հայաստանը։ Տեսեք ուրեմն, Ղարաբաղը՝ դա ԲՈԼՈՐԸ մերն է, իսկ ուրիշինը մեզ պետք չէ։

Իսկ թեզի շարունակության մեջ արդեն որսացվում է շանտաժի նոտաներով ավանդական սոֆիստիկա։ Փաշինյանը նշել է, որ այս իրավիճակը պարունակում է ինչպես ռիսկեր, այնպես էլ հնարավորություններ։ «Ռիսկեր մենք տեսնում ենք ամեն օր, իսկ հնարավորությունը կայանում է նրանում, որ Հարավային Կովկասը ինքնին հանդիսանում է մեծ խաչմերուկ, և ոչ պակաս կարևոր են Հայաստանի և Վրաստանի դերերը։ Այս համատեքստում խաղաղությունն ու կայունությունը տարածաշրջանում կարող են դառնալ կոնսենսուս Արևմուտքի և Ռուսաստանի Դաշնության միջև։ Եթե մեր տարածաշրջանը նորից պայթի, առնվազն էներգետիկ առումով, սա կարող է խնդիր դառնալ ինչպես Ռուսաստանի, այնպես էլ Արեւմուտքի համար՝ դրանից բխող բոլոր հետեւանքներով»,- ասել է Փաշինյանը։

Ստացվում է, որ վարչապետը Հայաստանի համար հնարավորությունը տեսնում է նրանում, որպեսզի Ադրբեջանի հետ ապագա խաղաղությունը հանդիսանա Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև կոնսենսուսի արդյունք։ Այսինքն՝ հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների համապարփակ քաղաքական կարգավորմամբ՝ ոչ այնքան մտահոգված կողմերի։ Այս կետը ինչ-որ աներեսաբար հիշողության մեջ առաջացնում է ի տեր հանգուցյալ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մասին։ Իսկ ի՞նչ են նշանակում տարածաշրջանի պայթյունի մասին խոսքերը։ Ի՞նչ «եթե այդ կոնսենսուսը (Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև - խմբ.) չկազմավորվի, մենք խառնաշփոթ կստեղծենք, և եթե նույնիսկ մենք ինքներս մեռնենք, ձեզ չենք թողնի ապրե՞լ»: Արդյո՞ք այասպես պետք է հասկանալ այս գուրույի դատարկախոսությունը:

Դե և հավատարիմ մնալով հանգստացնելու համար ավարտելու իր ավանդույթին՝ վարչապետը հայտարարում է. «Արտակարգ կարևոր է, որպեսզի ստեղծվեն խաղաղության պայմանագրի իրագործումը երաշխավորող միջազգային մեխանիզմներ։ Հակառակ դեպքում, ստորագրումից հետո հաջորդ օրը կարող է պատերազմ սկսվել կամ նոր էսկալացիա տեղի ունենալ»։ Կարծես թե Փաշինյանը համառորեն և ցանկացած գնով կրկին փորձում է առաջ քաշել Ղարաբաղի տարածքում միջազգային առաքելություն տեղադրելու թեման։ Զարգացնելով այս գաղափարը՝ հայկական պետության ղեկավարը հայտարարել է, որ «կարևոր է նաև կողմերի միջև վեճերի լուծման մեխանիզմի առկայությունը։ Եթե նրանք ի վիճակի չլինեն համաձայնության գալ խաղաղության պայմանագրի մեկնաբանման շրջանակներում ծագող հարցերի շուրջ, ապա կլինի մի ատյան, որի որոշումը պարտադիր կլինի կողմերի համար»։

Հետաքրքիր է, թե խաղաղության պայմանագրի մեկնաբանության ինչպիսի՞ տարբերությունների մասին է խոսում Հայաստանի վարչապետը։ Ադրբեջանը բազմիցս հայտարարել է, որ պատրաստ է Հայաստանի հետ խաղաղության պայմանագիր կնքել միայն իր բարձրաձայնած հինգ սկզբունքների հիման վրա։ Այդ հինգ սկզբունքները մեկնաբանության մեջ որևէ տարբերություն չեն ենթադրում։ Երևանի համար կա ընդամենը երկու տարբերակ. կա՛մ ստորագրել այդ սկզբունքների տակ, կա՛մ մնալ տարածաշրջանային վտարանդիի կարգավիճակում։ Իսկ ղարաբաղյան հայերի վերաինտեգրումը՝ Բաքուն միևնույն է, կանցկացնի, անկախ խաղաղության պայմանագրի առկայությունից կամ բացակայությունից։

Դրա հետ մեկտեղ կցանկանայի վերլուծության ճշգրտության, տեղի ունեցողը հասկանալու փորձի և ազգային պարադիգմում վերը նշված տեղաշարժը կատարելու հիպոթետիկ ցանկության տեսանկյունից՝ դրական գնահատել վարչապետի ելույթի մեկ կետը։ Այս անգամ նա անդրադարձել է հայրենասիրության նոր պետական մոդելի ստեղծման անհրաժեշտությանը։ «Օրակարգում այդպիսի հարց կա, և դրա լուծումը կենսական կարևոր նշանակություն ունի ազգային անվտանգության համար»,- ասել է վարչապետը՝ ճշտելով, որ Հայաստանի Հանրապետությունը և/կամ հայկական պետականությունը երբեք չեն եղել հայրենասիրության հայկական ավանդական մոդելի առաջնային օբյեկտ։ «Եվ այս իրավիճակը սոցիալ-հոգեբանական մակարդակում այսօր պահպանվում է։ Պատճառը մեկն է. հայրենասիրության այս մոդելի հեղինակը՝ մենք ինքներս չենք, և եկել է դրանում խոստովանելու ժամանակը։ Մենք ամենաշատը համահեղինակներ ենք, իսկ ավելի մեծ հավանականությամբ՝ սպառողներ»,- ասել է Փաշինյանը։

Երկրի ղեկավարի կողմից այն փաստի ճանաչումը, որ հայ ժողովուրդը իր ողջ մոլորեցված պատմությամբ և «միացումային» գաղափարներով այնուամենայնիվ ուղղակի երրորդ կողմերի մանիպուլյացիաների զոհ է՝ դա իրոք համարձակ քայլ է։ Սա արդյոք հանդիսանում է իրական գործողություն՝ ազգային ինքնագիտակցության համապարփակ մաքրման, ներառյալ Սահմանադրության փոփոխության ճանապարհին, թե, նրա կարծիքով ադրբեջանական ականջը շոյող սովորական հռետորական հնարք՝ մեծ հարց է։

Caliber.Az

Դիտումներ: 137