Զանգվածային գերեզման Շուշայում. պատերազմի սարսափելի արձագանքը
Caliber.Az-ի հատուկ ռեպորտաժը

Ռեպորտաժ  21 Օգոստոսի 2023 - 10:24

Caliber.Az-ի YouTube ալիքի անգլերեն տարբերակում զետեղված է Օրխան Ամաշովի ռեպորտաժը Շուշայում վերջերս հայտնաբերված զանգվածային գերեզմանից։ Ընթերցողների ուշադրությանն ենք ներկայացնում այդ ռեպորտաժի թարգմանությունը։

Շուշայի նախկին բանտի տարածքում հայտնաբերված զանգվածային գերեզմանը ադրբեջանական Ղարաբաղի հայկական օկուպացիայի երեք տասնամյակների ամենաողբերգական դրվագներից մեկի սարսափելի վկայությունն է։ Կմախքի մնացորդները պատկանում են 17 ադրբեջանցի խաղաղ բնակիչների և ռազմագերիների, որոնք բանտում պահվել են որպես պատանդ, ինչը միջազգային մարդասիրական իրավունքի կոպտագույն խախտում է։

Այն, ինչ տեսնում ենք նախկին Շուշայի բանտի տարածքում, մարդկային տառապանքի արտառոց վկայութուն է։ Խոսքը ոչ միայն այն մասին է, որ ադրբեջանցիներին այստեղ պահել են ամենասարսափելի պայմաններում, այլև նրանում, որ նրանց զանգվածաբար սպանել են։

Սարսափ ու ուրվականներ են տիրում Շուշայի նախկին բանտում, թվում է, թե նրա պատերն արձագանքում են մարդկային հոգեվարքի ճիչերով։ Դրսից բանտի պատերը գրեթե չեն վնասվել, բայց ներսից ամենուր ավերակներ են, ու թվում է, թե լսվում են խոշտանգված մարդկանց չդադարող ձայները։ Օդում դեռ մահվան հոտ է գալիս։

«Օգոստոսի 1-ից օգոստոսի 15-ը բանտի տարածքում իրականացված պեղումների արդյունքում հաստատվեցին մեր ամենավատ սպասելիքները՝ բանտարկյալներին ու պատանդներին տանջամահ են արել, և հայերը նրանց մարմինները նետել են բանտի տարածքում գտնվող կոյուղու փոսում»,- ասել է Ռազմագերիների, պատանդների և անհայտ կորածների հարցերով պետական հանձնաժողովի ներկայացուցիչ Զաուր Իսմաիլովը։

Նա նաև հավելել է. «Վեց պեղված կմախքի բեկորների մեջ հայտնաբերված մեխերը ... թույլ են տալիս ենթադրելու, որ բանտարկյալներին ստիպել են կուլ տալ դրանք»:

Ադրբեջանի զինվորական դատախազության հատուկ քննչական վարչության պետ Էմիլ Թաղիևը, ով նույնպես այնտեղ էր և պատասխանում էր լրագրողների հարցերին, ասաց, որ, նախնական տվյալներով, բանտարկյալներին խոշտանգել են, շներին բաց են թողել նրանց վրա։ Որոշ թույլ մարդկանց կենդանի-կենդանի նետել են խոզերի առաջ՝ հոշոտելու, ինչը բնորոշ է ատելությունից սնվող հիվանդ հոգեբանությանը:

Սա Շուշայում հայտնաբերված երկրորդ զանգվածային գերեզմանն է, իսկ Ադրբեջանի ազատագրված տարածքներում ութերորդը: Ավելի վաղ զանգվածային թաղման վայրեր են հայտնաբերվել Աղդամի Սարըջալը, Շուշայի Դաշալթը, Խոջավենդի Էդիլլի, Խոջալուի շրջանի Ֆարրուխ գյուղերում և այլ վայրերում։

Ղարաբաղյան առաջին պատերազմի ժամանակ անհետ կորել է մոտ 4000 ադրբեջանցի։ Նրանց ճակատագրի մասին Հայաստանը մինչ օրս որևէ տեղեկություն չի տրամադրել, թեև միշտ ենթադրվել է վատագույնը։ Այս զանգվածային գերեզմանները լույս են սփռում այդ դժբախտ մարդկանցից մի քանիսի ճակատագրի վրա:

Էմիլ Թաղիևն ինձ պատմեց, որ ադրբեջանական տարածքների ազատագրումից հետո Ղարաբաղում հայտնաբերվել են ավելի քան 480 մարդու մնացորդներ, և նրանց ինքնությունը պարզելու համար կատարվել է 300 դատաբժշկական և ԴՆԹ նույնականացման փորձաքննություն։

Քանի որ Ադրբեջանը շարունակում է ականազերծման և վերականգնողական աշխատանքները, բացահայտված զանգվածային գերեզմանների թիվն աճում է երկրաչափական պրոգրեսիայով: Եվ, ցավոք, կարծես դրանց թիվն ավելի կշատանա:

Հատկանշական է, որ այս ֆոնին Հայաստանն ամեն ինչ անում է համաշխարհային հանրությանը ապացուցելու համար, որ Լաչինի ճանապարհի հետ կապված Ադրբեջանի ձեռնարկած որոշ միջոցառումներ հավասարազոր են ցեղասպանության, ինչը բացարձակապես անհիմն է, և միաժամանակ Երևանը միտումնավոր անտեսում է սեփական հանցագործությունները, որոնք իրականացրել է ադրբեջանցիների դեմ օկուպացիայի տարիներին:

Շուշայի նախկին բանտի բանտարկյալների ճակատագիրը Ղարաբաղյան Առաջին պատերազմի և դրան հաջորդած 30-ամյա հայկական օկուպացիայի ողբերգությունների հսկայական կատալոգի արյունոտ էջերից մեկն է միայն։

Օկուպացիան ավարտվել է, բայց մարդկային տառապանքի իրական չափը դեռ չի պարզվել:

Caliber.Az

Դիտումներ: 221