Այնտեղ, որտեղ հողը այրվել է՝ կամուրջներ են կառուցվում Խանքենդիում Ալիևի ելույթի վերջաբանը

Ադրբեջանի քարտեզի վրա Խանքենդին երկար ժամանակ հանդիսացել է դառնության և կորստի ցավի մարմնավորում: Սակայն այժմ այս քաղաքը դարձել է ասպարեզ, որտեղ միահյուսվում են Ադրբեջանի պատմությունը, քաղաքականությունը և նոր աշխարհաքաղաքական կոդը: Տնտեսական համագործակցության կազմակերպության (ՏՀԿ) 17-րդ գագաթնաժողովի հատկապես այստեղ՝ երեք տասնամյակների խավարից կռվով ետ վերցրած հողի վրա անցկացնելը՝ հստակ ուղերձ է աշխարհին:
 
Խանքենդիի Կոնգրեսի կենտրոնում հնչած Նախագահ Իլհամ Ալիևի ելույթի յուրաքանչյուր նախադասությունում վստահության կրկներգ էր. Ադրբեջանը ազատագրված հողերին վերադարձնում է՝ տարածաշրջանի միջուկի, ուժի և ազդեցության կետի դերը:
 
Ալիևը սկսեց Ղազախստանին Տնտեսական համագործակցության կազմակերպությունում նախագահության համար շնորհակալություն հայտնելով՝ քաղաքավարի ձևակերպում, որի հետևում լսվում էր նաև մեկ այլ ենթատեքստ: Բաքուն պատրաստ է ստանձնել ինտեգրման շարժիչի դերը՝ Արևելքի և Արևմուտքի խաչմերուկում կապելով տարածաշրջանի երկրների շահերը: Նա հիշեցրեց, որ սա արդեն  ՏՀԿ-ի երրորդ գագաթնաժողովն է Ադրբեջանում, և տեղի՝ Խանքենդիի խորհրդանշականությունը ընդգծեց որպես նրա կենդանի վկայություն, որ պատմությունը վերադառնում է իր իրական տերերին։
 
Հիշելով  շուրջ երեսուն տարվա հայկական օկուպացիան՝ Ի.Ալիևը խոսեց առանց ավելորդ պաթոսի, բայց սառնասիրտ անմիջականությամբ, որը հաշվարկված էր ինչպես ներքին, այնպես էլ արտասահմանյան լսարանի համար: Էթնիկ զտումների փաստերը, 65 ավերված մզկիթներն ու պղծված գերեզմանատները, մեկ միլիոն ականները և դրանց պայթյուններից քաղաքացիական բնակչության շրջանում ավելի քան 400 զոհեր՝ այս տվյալները տեղ չեն թողնում շահարկումների համար: Նման ելույթը ոչ միայն արձանագրում է անցյալը, այլ նաև հիմք է դնում ապագա իրավական և դիվանագիտական փաստարկների համար: Հատկապես նշանակալից է, որ վնասը գնահատվել է 150 միլիարդ դոլար՝ ազդանշան է այն մասին, որ Ադրբեջանը կարող է խոսել փոխհատուցման և միջազգային ատյաններում պատասխանատվության մասին:
 
Սակայն անցյալի ցավի հետ մեկտեղ Ալիևը ցուցադրեց նաև վստահություն ապագայի նկատմամբ: Նա պատմեց լայնածավալ վերադարձի ծրագրի մասին. 16 քաղաքներն և գյուղերը արդեն ընդունել են նախկին հարկադիր վերաբնակներին, ավելի քան 50 հազար մարդ աշխատում և սովորում է ազատագրված հողերում: Սրանք ոչ թե պարզապես թվեր են: Սա վերածննդի պատմություն է, որը կարող է օրինակ հանդիսանալ ամբողջ տարածաշրջանի համար, որտեղ սառեցված հակամարտությունները հաճախ թվում են անելանելի:
 
Հատկանշական է, թե Ալիևի ելույթում որքան օրգանապես միահյուսվել են միջազգային քաղաքականության թելերը՝ այն վերածելով բազմաշերտ ուղերձի անմիջապես մի քանի լսարանի համար։ Նախագահը հատուկ նշել է Ստամբուլում Իսլամական համագործակցության կազմակերպության (ԻՀԿ) Արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի որոշումը, որը պաշտպանել է ադրբեջանցիների՝ այսօրվա Հայաստանի իրենց պատմական հողեր վերադառնալու իրավունքը։ Սա հստակ ազդանշան է այն մասին, որ Բաքուն մտադիր է հետագայում ևս միջազգային կառույցներում բարձրացնել բռնի տեղահանված ադրբեջանցիների իրավունքների հարցը և արդարության հասնել բացառապես խաղաղ, քաղաքական և իրավական ճանապարհով։ Դրանով իսկ ձևավորվում է ավելի լայն գործընթաց՝ տեղահանությունների թեմային միջազգային իրավունքում տալով, որպես տարածաշրջանային կարգավորման անբաժանելի մասի  իր արժանավույն տեղը։
 
Նախագահի ելույթում հատուկ տեղ է զբաղեցրել կլիմայի և էներգետիկայի օրակարգը: Որպես COP29-ի հյուրընկալող երկիր՝ Ադրբեջանը կարողացել է ապահովել՝ զարգացող երկրների համար շրջակա միջավայրի փոխակերպման շարժիչ ուժի իր իմիջը: Ալիևը հիշեցրեց Բաքվում ձեռք բերված համաձայնությունը՝ կլիմայի օրակարգի ֆինանսավորումը 100 միլիարդ դոլարից մինչև 300 միլիարդ դոլար ավելացնելու վերաբերյալ, ինչը, անկասկած, ամրապնդեց երկրի դիվանագիտական կշիռը համաշխարհային ասպարեզում: Դրա հետ մեկտեղ, նա ընդգծեց Ադրբեջանի, որպես էներգետիկ կենտրոնի հաջողությունը. 20 տարվա ընթացքում 350 միլիարդ դոլարի ներդրումներ, որոնց կեսը՝ արտասահմանյան են;  գազի արտահանում 12 երկրներ; կարևոր դերը Արևելք-Արևմուտք և Հյուսիս-Հարավ տրանսպորտային միջանցքներում: Ելույթի այս մասը ուղղված էր տարածաշրջանի բիզնես էլիտաներին և արտասահմանյան ներդրողներին՝ ծառայելով որպես հրավեր մասնակցելու նոր աշխարհատնտեսական տարածքի ձևավորմանը:
 
 Ոչ պակաս նշանակալի է նաև մշակութային դիվանագիտությունը. վերջին իրադարձությունները՝ Շուշայի բիզնես ֆորումը, Աղդամի երիտասարդական ֆորումը և Լաչինի կանանց ֆորումը, ամրապնդում են Ղարաբաղի իմիջը որպես քաղաքակրթությունների միջև փոխազդեցության հարթակի, այլ ոչ թե հակամարտության դաշտի: Շուշան 2026 թվականի ՏՀԿ-ի զբոսաշրջային մայրաքաղաք հռչակելու որոշումը տեղավորվում է նույն տրամաբանության մեջ՝ պատերազմի խորհրդանիշը վերածելով ստեղծագործության խորհրդանիշի։
 
Ալիևի ելույթի կառուցվածքը ստուգված և բազմաշերտ էր. վերականգնման և վերադարձի մասին ներքին ուղերձները համակեցության մեջ էին՝ Ադրբեջանի ինտեգրման և առաջնորդության պատրաստակամության վերաբերյալ արտաքին ազդանշանների հետ։ Սրանում է և դիվանագիտական նրբությունը։
 
Եզրափակելով՝ Ալիևը վստահություն հայտնեց քննարկումների արդյունավետության հետ կապված, բայց այս պաշտոնական արտահայտության հետևում կա ավելի խորը իմաստ։ Բաքուն ոչ թե պարզապես հրավիրում է երկխոսության՝  նա սահմանում է օրակարգը։
 
Խանքենդին այսօր՝ նոր դարաշրջանի մարմնավորումն է, որտեղ պատմությունն ու քաղաքականությունը միաձուլվում են մեկ միջուկի մեջ։ Իլհամ Ալիևի ելույթը Կոնգրես կենտրոնում հնչեց որպես համագործակցության հրավեր նրանց համար, ովքեր պատրաստ են ապագան կառուցել արդարության և փոխադարձ հարգանքի սկզբունքներով։