Հայաստան - ՀԱՊԿ. զոռով սիրելի չե՞ս լինի Բայց Երևան էլ չի շտապում դուռը շրխկացնել

Վաղը, նոյեմբերի 27-ին, Բիշկեկում կկայանա Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության (ՀԱՊԿ) հերթական գագաթնաժողով՝ կառույցի բարձրագույն մարմնի գործող նախագահ, Ղրղզստանի նախագահ Սադըր Ժապարովի, ինչպես նաև Ռուսաստանի Դաշնության, Բելառուսի, Ղազախստանի և Տաջիկստանի ղեկավարներ՝ Վլադիմիր Պուտինի, Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի, Կասըմ-Ժոմարտ Տոկաևի և Էմոմալի Ռահմոնի մասնակցությամբ։
 
Դրանով հանդերձ հարկ է նշել, որ հերթական անգամ ՀԱՊԿ-ի միջոցառումը կանցկացվի առանց անդամ երկրներից մեկի՝ Հայաստանի ներկայության, որը վերջին տարիներին ցուցադրաբար անտեսում է Ռուսաստանի մոդերատորության ներքո անցկացվող որոշ եվրասիական միջոցառումները։
 
Այսպես, նախորդ օրը Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի օգնական Յուրի Ուշակովը լրագրողներին հայտարարել է հետևյալը. «Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա այդ երկիրը չի մասնակցի, բայց նրա ներկայացուցիչները կազմակերպիչներին հայտնել են, որ դեմ չեն հանդիպման ժամանակ համաձայնեցված փաստաթղթերի ընդունմանը»։
 
Ինչպես տեսնում ենք, այս անգամ ռուսական կողմը ավելի քան զուսպ է, չնայած ոչ արդեն վաղուց կտրուկ ձևով արտահայտել է իր դժգոհությունը Երևանի նման անպատշաճ վարքագծին և Հայաստանին կոչ է արել վերադառնալ կազմակերպությանը լիարժեք մասնակցությանը։
 
Օրինակ, ռուսական կողմի միանգամային նյարդային արձագանքը հաջորդեց նրանից հետո, երբ Հայաստանի իշխանությունները հրաժարվեցին ՀԱՊԿ-ի 2024 թվականի բյուջեն ֆինանսավորելուց։ Այդ ժամանակ Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարարության պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան հայտարարեց, որ Հայաստանը պարտավոր է վճարել ՀԱՊԿ-ի անդամավճարները՝ ընդգծելով, որ վճարումներից հրաժարվելը հանդիսանում է մի հարց, որը անհրաժեշտ է լուծել Երևանի և ինքնին կազմակերպության միջև։ Անցյալ տարվա դեկտեմբերին դիվանագետը Հայաստանի իշխանություններին զգուշացրեց, որ անդամավճարների մուծումներից հրաժարվելու համար երկիրը կարող է զրկվել քվեարկության իրավունքից։
 
Սակայն բավականին հետաքրքիր է այն փաստը, որ Մոսկվայի նյարդայնությունը չհանգեցրեց Երևանի կողմից ֆինանսական հարցի վերաբերյալ իր դիրքորոշման վերանայմանը։ Ընդհակառակը, արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը անդամավճարներից հրաժարվելը կապեց կազմակերպությանը Երևանի մասնակցության սառեցման հետ. «ՀԱՊԿ-ում մեր մասնակցության սառեցման պատճառով Հայաստանը 2024 թվականին չի վճարել այս կազմակերպության անդամավճարը»։
 
Այսինքն, փաստորեն Հայաստանի ԱԳՆ ղեկավարը Կրեմլին հասկացրել է, որ Երևանի սկզբունքային որոշումը փոփոխմանը ենթակա չէ: Հայաստանի իշխանությունների այս դիրքորոշումը հաստատում են նաև խորհրդարանի խոսնակ Ալեն Սիմոնյանի հայտարարությունները, ով այս տարվա մարտին հայտարարել է, որ Հայաստան-ՀԱՊԿ հարաբերություններում դժվար թե որոևէ բան փոխվի, և վարչապետ Փաշինյանի հայտարարությունը այն մասին, որ Երևանն իրեն համարում է ՀԱՊԿ-ից դուրս՝ կազմակերպություն չվերադառնալու կետը անցել է, որը նշանակված էր 2024 թվականի դեկտեմբերին:
 
Այսպիսով, կարելի է մեծ հավանակությամբ հաստատել, որ Հայաստանը հրաժարվել է այս դաշինքին իր մասնակցությունից, և, ըստ երևույթին, Մոսկվան նույնպես հասկանում է այս հարցի հետագա պեդալահարման անիմաստությունը: Սակայն սա ամենևին էլ չի նշանակում, որ Ռուսաստանը պատրաստ է թույլ տալ Հայաստանին «ազատ լողալ» և լուռ հետևել՝ Հարավային Կովկասում իր նախկին ֆորպոստի հետևողական շարժմանը դեպի արևմտյան երկրներ: Կրեմլը պարբերաբար ուժեղացնում է դիվանագիտական ճնշումը Երևանի վրա և Հայաստանի իշխանություններին տալիս է ազդանշաններ այն մասին, որ դեպի Արևմուտքի լիակատար շրջադարձի դեքում այդ երկիրը կարող է բախվել ուկրաինականի նման աղետալի սցենարի:
 
Իր հերթին, Երևանում, ըստ երևույթին, ոչ լիովին են գնահատում իրենց քայլերի հետևանքները և շարունակում են ռազմական և տնտեսական համագործակցությունը արևմտյան պետությունների հետ: Սակայն, չնայած Արևմուտքի երկրների հետ սերտ փոխգործակցությանը՝ ԵՏՄ-ի անդամ հանդիսացող Հայաստանը չի շտապում խզել իր կապերը այս կազմակերպության հետ: Առաջին հերթին սա պայմանավորված է իրական օգուտներով, ինչի մասին խոսում են նաև վիճակագրական տվյալները: Այսպես, ԵՏՄ-ի երկրների հետ Հայաստանի առևտրաշրջանառությունը 2024 թվականին կազմել է 12,7 միլիարդ դոլար, մինչդեռ ԵՄ-ի երկրների հետ՝ 2,3 միլիարդ դոլար:
 
Դրանով հանդերձ, Մոսկվայի աչքերում նման մոտեցումը արդարացնելու համար, Հայաստանի իշխանությունները ապավինում են նրան, որ մտադրված են անցկացնել բազմավեկտոր տնտեսական քաղաքականություն։ Ինքնին հասկանալի է, որ  Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև կատաղի առճակատման պայմաններում նման փաստարկը Կրեմլի համար համոզիչ չի թվում։
 
Վերադառնալով ՀԱՊԿ-ի վերաբերյալ Հայաստանի դիրքորոշմանը, նորից նշենք, որ այն, ամենայն հավանականությամբ՝ կմնա անփոփոխ, ինչը նշանակում է Երևանի կողմից այս կազմակերպության միջոցառումների հետագա անտեսում, սակայն երկրի իշխանությունները առայժմ տատանվում են դաշինքից ամբողջությամբ դուրս գալու հարցում: Միևնույն ժամանակ, չի կարելի բացառել, որ հայկական կողմի նման մոտեցումը որոշ չափով ձեռնտու է Ռուսաստանին, քանի որ այս փուլում սա նրա համար լավագույն տարբերակ է հանրապետությունը իր ազդեցության ոլորտում պահելու համար։
 
Ինչպես Caliber.az-ին հայտարարել է ռուսաստանցի միջազգային հարաբերությունների փորձագետ, Հարավային Կովկասի հարցերով մասնագետ, հրապարակախոս Դմիտրի Վերխոտուրովը՝ ՀԱՊԿ-ը ներկա պահին փաստորեն մեռած կազմակերպություն է։
 
«Հայաստանը մի շարք թշնամական քայլեր է ձեռնարկել Ռուսաստանի նկատմամբ, մասնավորապես՝ Ուկրաինայի պատերազմում։ Ոչ ոք նրանից որևէ վեհաշուք բան չէր սպասում, բայց հայտարարել իր պարտավորությունները կատարելու պատրաստակամության մասին և որոշակի ուժեր՝ ասենք 2-3 գումարտակ ուղարկել՝ Երևանը բավականին ընդունակ էր։ Բայց դա չարվեց, ինչը կարելի է գնահատել որպես դավաճանություն պատերազմի ժամանակ՝ ռուսական չափանիշներով ամենածանր։ ՀԱՊԿ-ն առայժմ ձևականորեն պահպանվում է ավելի լուրջ խնդիրների պատճառով, բայց այս կազմակերպության վերափոխումը՝ ցուցադրաբար իրենց պարտավորությունները չկատարող անդամ երկրներին վռնդելու անհրաժեշտության հաշվառմամբ՝ անխուսափելի է։ Ռուսաստանի կողմից սուր արձագանքի բացակայությունը բացատրվում է նրա ցանկությամբ՝ պարզաբանել, թե ինչ անկման են ընդունակ իր այսպես կոչված «գործընկերները» ձեռքերի խաբուսիկ ազատության պայմաններում, որպեսզի հետո նրանց և ներկայացնել իրենց անգործության և պարտավորությունները չկատարելու բոլոր հետևանքները։ Որպես ՀԱՊԿ-ի անդամ Երևանի վարքագծի թեման հանգեցնում է այն եզրակացության, որ Հայաստանը պետք է ճանաչվի որպես միջազգային պայմանագրերով ստանձած պարտավորությունները ցուցադրաբար չկատարող պետություն։ Եվ եթե գործը հասել է պատերազմի ժամանակ ռազմական դաշնակցի դավաճանությանը, ապա սկզբունքայնորեն չի կարելի Երևանից ակնկալել իրենց կողմից կնքված որևէ պայմանագրի կատարման ունակություն։ Անցյալում նման բազմաթիվ օրինակներ եղել են, բայց դրանք հիմնականում վերաբերվում էին տեղական հարցերին։ ՀԱՊԿ-ում Հայաստանի պայմանագրային պարտավորությունները՝ հիմնարար հարց է, որը վերաբերվում է նրա կենսունակությանը և որպես պետություն գոյությանը», - ասել է Դմիտրի Վերխոտուրովը։