Կենտրոնական Ասիա + Ադրբեջան. Ընդհանուր պատմությունից դեպի ընդհանուր ռազմավարություն Թեժ հետքերով հոդված

Տաշքենդում, առանց չափազանցության՝ Եվրասիայի միջտարածաշրջանային քաղաքականության կոնֆիգուրացիան փոխելուն ունակ կարևոր իրադարձություն տեղի ունեցավ: Կենտրոնական Ասիայի պետությունների ղեկավարները՝ Ադրբեջանին Խորհրդատվական հանդիպումների ձևաչափին լիիրավ միանալու մասին որոշում ընդունեցին: Քաղաքական քարտեզի վրա՝ ոչ թե ժամանակավոր համաձայնագիր և ոչ թե իրավիճակային գործընկերություն, այլ ընդհանուր զարգացման տրամաբանությամբ, նմանատիպ աշխարհատնտեսական տեսլականով և ռազմավարական շահերով երկրները միավորող նոր կապող օղակ հայտնվեց: Այս համակարգի ուրվագծերը ձևավորվել են շատ տարիների ընթացքում՝ առևտրի, էներգետիկայի, տրանսպորտի, մշակութային փոխանակումների, փոխադարձ դիվանագիտական աջակցության և առաջնորդների միջև անընդհատ շփումների միջոցով: Այսօր դրանք ձեռք են բերել ինստիտուցիոնալացված ձև: Ադրբեջանը այլևս հրավիրված մասնակից չէ, այլ այս ձևաչափին հավասար իրավունքներով մասնակցող պետություն:
 
Կենտրոնական Ասիայի հինգ պետությունները միաժամանակ հաստատեցին, որ Ադրբեջանի մասնակցությունը բխում է ամբողջ տարածաշրջանի շահերից:
 
Միջոցառմանը առաջինը ելույթ ունեցող, Ուզբեկստանի նախագահ Շավքաթ Միրզիյոևը, ներկայիս օրը անվանեց իսկապես պատմական: Նա հիշեցրեց, որ տարածաշրջանի ժողովուրդներին և Ադրբեջանին կապում են դարավոր պատմությունը, ընտանեկան կապերը, հոգևոր ու մշակութային ընդհանրությունները, և ընդգծեց, որ Ադրբեջանի անդամակցությունը նոր հորիզոններ կբացի առևտրատնտեսական, ներդրումային և մարդասիրական ոլորտներում։ Նրա խոսքով, որոշումը ամրապնդում է երկու տարածաշրջանների ռազմավարական փոխկապակցվածությունը և կայունությունը։
 
Միրզիյոևը հատուկ շեշտադրում է կատարել՝ Կենտրոնական Ասիայի և Հարավային Կովկասի միջև «կամրջի» կերպարի վրա։ Հենց այս փոխաբերությամբ է նա նկարագրել այսօրվա քայլի կարևորությունը։ Եվ ավելի լայն տեսանկյունից նայելով ակնհայտ է դառնում, որ այս բանաձևը վաղուց ներդրվել է ենթակառուցվածքների և լոգիստիկայի ոլորտում՝ Կասպից ծովի տրանսպորտային գծերից մինչև տարածաշրջանները կապող տարանցիկ երթուղիները։ Այս համատեքստում Տաշքենդի և այլ մայրաքաղաքների որոշումը ունի՝ արդեն նոր տարածաշրջանային դինամիկա ձևավորող գործընթացների շարունակության տեսք։
 
Ղազախստանի նախագահ Կասըմ-Ժոմարտ Տոկաևը նշել է որոշման պատմական բնույթը և վստահություն հայտնել, որ Ադրբեջանի մասնակցությունը կամրապնդի տարածաշրջանային համագործակցությունը։ Նա ընդգծեց, որ Կենտրոնական Ասիայի պետությունների միջև փոխգործակցության ներուժը մեծանում է, իսկ Բաքուն արդեն հանդիսասնում է՝ Արևելք-Արևմուտք ուղղությամբ առանցքային գործընկերներից մեկը։ Այս պայմաններում ձևաչափի ընդլայնումը, կարծես, քայլ է, որը տարածաշրջանային ընդհանուր համակարգը դարձնում է ավելի դիմացկուն և արդյունավետ։
 
Ղրղզստանի նախագահ Սադըր Ժապարովը հայտարարեց, որ նրա երկիրը աջակցում է Ադրբեջանի անդամակցությանը՝ որպես լիիրավ անդամի։ Նա ձևաչափի ընդլայնումը բնութագրեց որպես Կենտրոնական Ասիայի համար՝ տարանցման, լոգիստիկայի և էներգետիկայի ոլորտներում իր դիրքերը ամրապնդելու հնարավորություն։ Ժապարովը հիշեցրեց, որ խորհրդակցական հանդիպումները ապացուցել են իրենց կենսունակությունը և վերածվել են յուրօրինակ հարթակի՝ հրատապ հարցեր քննարկելու և նոր գաղափարներ մշակելու համար։ Նա նաև ուշադրություն է հրավիրել նրա վրա, որ կառուցվող Չինաստան-Ղրղզստան-Ուզբեկստան երկաթուղին ստեղծում է՝ Ասիայի և Եվրոպայի խոշոր շուկաները տանող ամենակարճ ճանապարհը, իսկ Զանգեզուրի երթուղին հանդիսանում է այս տրանսպորտային կապի տրամաբանական շարունակությունը։
 
Տաջիկստանի ղեկավար Էմոմալի Ռահմոնը ընդգծել է խորհրդակցական հանդիպումների կարևորությունը՝ նշելով, որ դրանք ամրապնդել են իրենց տեղը միջազգային և տարածաշրջանային գործընթացներում։ Տաջիկստանի հավասարակշռված դիրքորոշումը վկայում է այն մասին, որ ձևաչափի ընդլայնումը բխում է բոլոր մասնակիցների երկարաժամկետ շահերից։
 
Թուրքմենստանի նախագահ Սերդար Բերդըմուհամեդովը նույնպես շնորհավորել է Ադրբեջանին՝ հաստատելով, որ Աշխաբադը ընդունված որոշումը դիտարկում է որպես օրինաչափ քայլ հարաբերությունների զարգացման  հարցում։

Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի ելույթը դարձավ նիստի կարևորագույն տարրերից մեկը։ Նա Ուզբեկստանին  շնորհակալություն հայտնեց հրավերի համար և նշեց Շավքաթ Միրզիյոևի անձնական դերը համագործակցության ամրապնդման գործում։ Ալիևը հիշեցրել է, որ Ադրբեջանը արդեն երրորդ անգամն է մասնակցում Կենտրոնական Ասիայի գագաթնաժողովներին և ընդգծել է, որ տարածաշրջանի պետությունների հետ հարաբերությունները ունեն՝ ընդհանուր պատմության, հոգևոր ժառանգության և եղբայրության վրա հիմնված հատուկ բնույթ։ Նա նշեց կոնկրետ թվեր՝ Կենտրոնական Ասիայի երկրներ կատարած իր տասնչորս ուղևորությունները և այս տարածաշրջանի ղեկավարների Բաքու կատարած քսաներեք այցելությունները՝ երեք տարվա ընթացքում, որը արտացոլում է փոխգործակցության բարձր դինամիկան։
 
Ադրբեջանի նախագահը թվարկեց համագործակցության հիմնական ոլորտները՝ դաշինքային և ռազմավարական գործընկերության համաձայնագրեր, ներդրումային ֆոնդեր, մշակութային նախագծեր։ Նա նշել է, որ Կենտրոնական Ասիան և Ադրբեջանը փաստորեն ձևավորել են միասնական աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական տարածք, որի նշանակությունը աշխարհում աճում է։
 
Ի.Ալիևը առանձին բաժին նվիրեց ազատագրված տարածքների վերականգնմանը։ Նա հիշեցրեց՝ Ուզբեկստանի, Ղազախստանի և Ղրղզստանի կողմից իրականացվող նախագծերի՝ Ֆիզուլիում Միրզա Ուլուղբեկի դպրոցի, Աղդամում Կուրմանգազիի մանկական արվեստի կենտրոնի և Մանասի անվան դպրոցի մասին: Նա նաև նշեց Թուրքմենստանի ներդրումը, որը դրեց Ֆիզուլիում մզկիթի հիմքը: Այս ամենը, Ալիևի խոսքով, հանդիսանում  է եղբայրական աջակցության խորհրդանիշ:
 
Նախագահը մանրամասն խոսեց տրանսպորտային օրակարգի մասին։ Նա հայտնեց, որ Ադրբեջանի տարածքով անցնող Միջին միջանցքով բեռնափոխադրումները երեք տարվա ընթացքում աճել են 90 տոկոսով, իսկ առաքման ժամկետները զգալիորեն կրճատվել են։ Ալիևը ընդգծեց Ալյաթ նավահանգստի, Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղու, ինը միջազգային օդանավակայանների և տարածաշրջանի խոշորագույն բեռնափոխադրող ավիաընկերության հնարավորությունները։ Նա նշեց, որ Ադրբեջանում Զանգեզուրի երկաթուղու կառուցումը մոտենում է ավարտին և առաջին փուլում կապահովի զգալի թողունակություն։ Նույն երթուղով անցնող մայրուղին նույնպես գտնվում է իր վերջնական փուլում։
 
Նախագահը ուշադրություն է հրավիրել թվային կապի և էներգետիկայի հեռանկարների վրա։ «Թվային մետաքսե ճանապարհը» նախատեսում է Կասպից ծովի հատակով օպտիկամանրաթելային մալուխի անցկացում, իսկ էներգետիկ նախագիծը՝ էլեկտրաէներգիայի համատեղ արտահանման ընարավորություն է բացում։
 
Ավարտելով իր ելույթը՝ Ի.Ալիևը երախտագիտություն է հայտնել Ադրբեջանի միանալու որոշման համար և ընդգծել է, որ դա արտացոլում է հարաբերությունների եղբայրական բնույթը և կամրապնդի համագործակցությունը լայն աշխարհագրական տարածքում։
 
Նիստի արդյունքները ակնհայտ են։ Ադրբեջանի միացումը դարձավ տարածաշրջանային մերձեցման բնական շարունակություն։ Կենտրոնական Ասիան և Ադրբեջանը ձևավորում են ընդհանուր քաղաքական հորիզոն, որտեղ յուրաքանչյուր երկիր ամրապնդում է մյուսին, իսկ տարածաշրջանի ընդհանուր ներուժը աճում է: Ձևաչափը ձեռք է բերում մասնակից, որը կապում է Արևելքն ու Արևմուտքը, ապահովում է տարանցիկ կապը, զարգացնում է էներգետիկան, ներդրումներ է կատարում թվային ենթակառուցվածքներում և ամրապնդում է միջազգային սուբյեկտիվությունը: Իր հերթին, Ադրբեջանը դառնում է մի կառույցի մաս, որը կարող է ձևավորել իր սեփական կանոնները և նոր մասշտաբով ազդել տարածաշրջանային գործընթացների վրա։
 
Տաշքենդի նստաշրջանը ցույց տվեց, որ տարածաշրջանային համագործակցությունը հասել է՝ արտաքին մարտահրավերներին դիմակայելու ունակ մակարդակին Ադրբեջանը միանում է ձևաչափին որպես նշանակալի քաղաքական կապիտալով, ռազմավարական տեսլականով և զարգացման իրական գործիքներով պետություն: Այս որոշումը նոր փուլ է բացում, որտեղ Կենտրոնական Ասիան և Ադրբեջանը կգործեն համաձայնեցված՝ հիմնվելով ապագայի ընդհանուր տրամաբանության վրա: