Տարալուծում նոր իրականության մեջ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը այլևս գոյություն չունի

2025 թվականի դեկտեմբերի 1-ի գիշերը տեղի ունեցավ պատմական իրադարձություն. Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպությունը (ԵԱՀԿ) ավարտեց՝ Մինսկի գործընթացի և դրա հետ կապված կառույցների փակումը: Այդ մասին ասվում է կազմակերպության կայքում հրապարակված մամուլի հաղորդագրության մեջ: Մի խոսքով, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, դե ֆակտո և դե յուրե, այլևս գոյություն չունի:

«Այս գործընթացը իրականացվել է ԵԱՀԿ բոլոր 57 մասնակից պետությունների՝ սեպտեմբերի 1-ի կոնսենսուսային որոշման համաձայն, որն ընդունվել է 2025 թվականի օգոստոսի 8-ին՝ Վաշինգտոնում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի կողմից՝ ԱՄՆ-ի նախագահ Դոնալդ Թրամփի ներկայությամբ պատմական համատեղ հռչակագրի ստորագրումից հետո», - ասվում է մամուլի հաղորդագրությունում:
 
Հիշեցնենք, որ Մինսկի խումբը (ՄԽ), ստեղծվել էր 1992 թվականին՝ ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը նպաստելու նպատակով։ Երկար տարիների ընթացքում այն համարվում էր այս գործընթացի հիմնական միջազգային միջնորդ, իսկ նրա համանախագահներն էին ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը և Ֆրանսիան։ Այնուամենայնիվ, իր գոյության ողջ ժամանակի ընթացքում ԵԱՀԿ ՄԽ-ին այդպես էլ չհաջողվեց հասնել շոշափելի արդյունքների։ Բոլոր ներկայացված «խաղաղ նախաձեռնությունները» և «ճանապարհային քարտեզները» այդպես էլ մնում էին թղթի վրա, մինչդեռ ադրբեջանական տարածքների օկուպացիան շարունակվում էր։ Իր գոյության տարիների ընթացքում ԵԱՀԿ ՄԽ-ն վերածվել էր դիվանագիտական ֆորմալիզմի խորհրդանիշի։ Համանախագահների նիստերը, «մոքոքային դիվանագիտությունը» և անվերջ հայտարարությունները հանգեցրել էին որևէ արդյունքի չհասած գործընթացի։ Խումբը փաստորեն դարձել էր հակամարտությունը պահպանելու, այլ ոչ թե դրա լուծման գործիք։ Նրա գործունեությունը նպաստել է ստատուս քվոյի պահպանմանը, քանի դեռ ադրբեջանական հողերը մնում էին հայկական զինված ուժերի օկուպացիայի տակ։ Համանախագահող երկրների համար այս ձևաչափը ծառայում էր որպես «ակտիվ դիվանագիտություն» ցուցադրելու հարմար միջոց, բայց Ադրբեջանի համար այն դարձել է արդար և կայուն խաղաղության հասնելուն խոչընդոտող գործոն։
 
Ինչպես ասել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը՝ այս տարվա սեպտեմբերի 25-ին ելույթ ունենալով Նյու Յորքում ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 80-րդ նստաշրջանում. «1992 թվականին հակամարտությունը լուծելու համար հիմնավորված ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը չկարողացավ կատարել իր առաքելությունը: Միջազգային իրավունքի նորմերի և սկզբունքների պահպանումն ապահովելու փոխարեն, նրա համանախագահները ձգտեցին պահպանել ստատուս քվոն և սառեցնել հակամարտությունը»:
 
Այս խոսքերը, որոնք ասվել են Բաքվի և Երևանի կողմից՝ Մինսկի խմբի գործունեությունը դադարեցնելու վերաբերյալ ԵԱՀԿ-ին ուղղված համատեղ դիմումից հետո, արդեն ավելի շուտ հնչում էին որպես այս անփառունակ հաստատությանը (ՄԽ) մերկացնող դամբանախոսություն։
 
Դրա հետ մեկտեղ, նախագահ Ի.Ալիևը 44-օրյա պատերազմից հետո բազմիցս խոսել է՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի, ղարաբաղյան հակամարտության շարունակման գործում նրա դատապարտելի դերի և նրա անտեղիության մասին: Այս դիտողություններից ամենահիշարժանը դարձան 2020 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Բաքվում ուղղակիորեն Մինսկի խմբի համանախագահներին և ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցչի՝ Անջեյ Կասպշիկին ուղղված Իլհամ Ալիևի արտահայտությունները. «…Այստեղ գալու գաղափարը ձերն էր: Ես կարող եմ սա կրկին ասել տեսախցիկների առջև: Ես չեմ հրավիրել Մինսկի խմբին այցելելու: Բայց երբ ինձ ասացին, որ Մինսկի խումբը ուզում է գալ, ես ասացի. թող գան, ես դեմ չեմ: Գուցե նրանք ինձ ասելիք ունեն: Եթե ուզում եք դա ասել տեսախցիկի առջև, ապա խնդրեմ: Եթե չեք ուզում, ապա ես նրանց կասեմ, որ հեռանան: Ինչպես կցանկանաք», - հայտարարել է պետության ղեկավարը։
 
Սրանք այն երկրի առաջնորդի խոսքերն են, որը սեփական ջանքերով վերականգնել է արդարությունը: Այստեղ անհրաժեշտ է նշել, որ այս երեսուն տարիների ընթացքում Ադրբեջանը ոչ թե պասիվորեն սպասել է, այլ պլանաչափորեն և համբերատար պատրաստվել է նման ելքի։ Իրավիճակն ամբողջությամբ և անդառնալիորեն փոխվեց 2020 թվականին, երբ Ադրբեջանը 44-օրյա պատերազմի ընթացքում վերականգնեց իր տարածքային ամբողջականությունը։ Այդ պահից սկսած՝ Մինսկի խումբը կորցրեց գոյության բոլոր հիմքերը։ Ձևականորեն այն շարունակում էր հիշատակվել միջազգային հայտարարություններում, բայց գործնականում նրա գործունեությունը դադարել էր գոյություն ունենալուց։ Առանձին երկրների կողմից նրա աշխատանքը «վերակենդանացնելու» բոլոր փորձերը թվում էին արհեստական և ավելի շատ նման էին նախկին դիվանագիտական նշանակության տեսքը պահպանելու ցանկությանը։ Հայաստանում որոշ ռևանշիստական ուժերի և նրանց արտասահմանյան հովանավորների համար Մինսկի խումբը թվում էր ինչ-որ ֆետիշ, որի պահպանումը ստեղծում էր կեղծ պատրանք՝ հակամարտությունը վերակենդանացնելու հնարավորության մասին։
 
Սակայն պատմությունն ունի իր տրամաբանությունը, և այն չես կարող կոտրել... օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում և՛ Ադրբեջանը, և՛ Հայաստանը պաշտոնապես հաստատեցին. Մինսկի խումբ մեզ այլևս պետք չէ։ Մինսկի խմբի լուծարումը՝ ոչ միայն ձևականություն է, այլ նաև խորհրդանշական քայլ, որն ընդգծում է, որ տարածաշրջանի՝  հակամարտության վրա հիմնված կառավարման և արտաքինից պարտադրված որոշումների դարաշրջանն ավարտվել է։ Ադրբեջանն ու Հայաստանը հաստատեցին. Հարավային Կովկասի ապագան այսուհետև որոշվում է միայն տարածաշրջանի երկրների կողմից։
 
Դե յուրե, Բաքվի և Երևանի միջև խաղաղության գործընթացը դեռևս ավարտված չէ։ Հայ ժողովուրդը պետք է կատարի հակամարտությունը լուծելու ամենակարևոր քայլը՝ հանրաքվեում կողմ քվեարկել՝ երկրի հիմնական օրենքից Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջները հանելուն։ Հայաստանի իշխող կուսակցության կողմից ղեկավարվող գործընթացի ընդհանուր դինամիկան հիմք է տալիս հույս ունենալու, որ հայ հասարակությունը կաջակցի կառավարության կուրսին։ Եվ այս դինամիկայի հիմնական իրադարձություններից մեկը՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լուծարելուն պաշտոնական Երևանի համաձայնությունն էր։
 
Բավականին հեգնական է, բայց այս կառույցը այնուամենայնիվ խաղաղության համար խթան դառնալու հնարավորություն ունի՝ իր լուծարման ինքնին փաստով։