Երևանը տրամադրել է արխիվները Նավթալինի հոտ կառավարության գրասենյակից

Նաօրեին Հայաստանի կառավարությունը հրապարակել է՝ Ադրբեջանի հետ բանակցային գործընթացը՝ Մինսկի խմբի շրջանակներում կարգավորման տարբերակներից մինչև Սերժ Սարգսյանի և Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի միջև նամակագրությունը ընդգրկող 13 արխիվային փաստաթղթերի մի բլոկ: Երևանում սա ներկայացնում են որպես «թափանցիկության ժեստ և անցյալի մասին անկեղծ զրույց», բայց ինքնին հրապարակման կազմը այլ բան է ցույց տալիս: Արխիվները հրապարակվել են ոչ թե Բաքվի հետ բանակցություններում թույլ տրված սխալ հաշվարկները վերլուծելու համար, այլ ներքին դիմակայության և պարտության համար պատասխանատվությունը վերաբաշխելու ձգտումների շրջանակներում: Ադրբեջանի համար այս նյութերում ոչ մի նոր բան չկա: Ընդհակառակը, դրանք ևս մեկ անգամ հաստատում են այն գիծը, որին Բաքուն հավատարիմ է եղել բոլոր անցած տարիներին:
 
Ադրբեջանի պետության դիրքորոշումը միշտ մնացել է առավելագույն չափով պարզ: Նպատակը կայացել է երկրի տարածքային ամբողջականության վերականգնման մեջ, այլ ոչ թե պարտադրված ստատուս քվոյին հարմարվելուն: Տարբեր տարիների ընթացքում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափում քննարկվել են և՛ փաթեթային կարգավորման, և՛ փուլային (5+2) սխեմաներ: Բաքվում լավ գիտակցում էին, որ առաջարկվող տարբերակների զգալի մասը չի համապատասխանում մեր երկրի ազգային շահերին։ Դրա հետ մեկտեղ Ադրբեջանը, մնալով միջազգային համակարգի պատասխանատու մասնակից, չէր կարող ցուցադրաբար դուրս գալ բանակցային գործընթացից։ Շարունակվող օկուպացիայի պայմաններում, նման քայլը անմիջապես կօգտագործեին մեր դեմ և կներկայացնեին որպես խաղաղ կարգավորման մերժում։ Հետևաբար, տեխնիկական տարբերակները քննարկվում էին, բայց ռազմավարական նպատակը չէր փոխվում։ Խոսքը գնում էր ոչ թե կրճատված հորինվածքի ամրապնդման, այլ բոլոր օկուպացված հողերի լիակատար վերադարձի և երկրի ողջ տարածքում ինքնիշխանության վերականգնման մասին։
 
Այս ֆոնին, երեկ հրապարակված նյութերի շարքում կրկին հայտնվել է «Մեղրի-Ղարաբաղ» բանաձևը։ Հայկական կողմը փորձում է այն ներկայացնել որպես տարածքները փոխանակելու պատրաստակամություն, չնայած իրականում այս հորինվածքի իմաստը այլ էր։ Համազգային առաջնորդ Հեյդար Ալիևը բանակցությունների այս փուլն օգտագործեց որպես ավելի բարձր մակարդակի քաղաքական խաղի գործիք, ինչի մասին վաղուց արդեն գրել է Caliber.Az-ը։
 
Հիշեցնենք, որ այդ բանաձևը նախատեսում էր նախկին ԼՂԻՄ-ի տարածքը և «Լաչինի միջանցքը» փոխանակել Հայաստանի Հանրապետության Մեղրիի շրջանի հետ։ Եվ այստեղ կա մի կարևոր կետ. «Մեղրի-Ղարաբաղ» բանաձևի քննարկմանը համաձայնվելը դեռ չի նշանակում ստորագրել դրա տակ։ Ադրբեջանի ղեկավարությունը մի պահ անգամ իրեն թույլ չի տվել՝ հանուն բոլշևիկների կողմից պատճառված անարդարությունը, այսինքն երկրի հիմնական մասի Նախչըվանի հետ միավորումը շտկելուն՝ հրաժարվել իր հայրենիքի մի մասից։
 
Արդյունքում, Հեյդար Ալիևի վարպետային քաղաքական հմտության շնորհիվ, խամաճիկ ռեժիմը բանակցությունների կողմ ներկայացնելու Երևանի փորձերը չեզոքացվեցին։ Գործընթացը վերջնականապես բերվեց միակ ճիշտ ձևաչափի՝ Ադրբեջանի և Հայաստանի, այսինքն օկուպացիայի և ագրեսիայի իրական պատասխանատու կողմի միջև ուղիղ բանակցություններին։ Երևանում ժամանակի հետ հասկացան, որ ընկել են դիվանագիտական թակարդի մեջ, բայց այլևս ոչինչ չեն կարող փոխել։
 
Ցուցանշական է նաև 2011 թվականի Կազանի դրվագը։ Այն ժամանակ նրանք հերթական անգամ փորձեցին սեղանին դնել մի տարբերակ, որը հակասում էր Ադրբեջանի ազգային շահերին։ Նախագահ Իլհամ Ալիևը մերժեց այդ տարբերակը։ Երկրի ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը երբեք չեն դիտարկվել որպես սակարգման կամ կասկածելի երաշխիքների փոխանակման առարկա։ Սա ֆիքսված գիծ էր, և Կազանի հանդիպումը միայն վերահաստատեց դա։
 
Կա դիվանագիտական պրակտիկայի մի հիմնական կանոն, որի մասին պատմության իրենց մեկնաբանության մեջ հայերը նախընտրում են լռել։ Քանի դեռ ամեն չի համաձայնեցվել՝ ոչինչ համաձայնեցված չէ։ Ցանկացած սևագրությունները, աշխատանքային տարբերակները և տեխնիկական բանաձևերը մինչև համապարփակ քաղաքական լուծման հասնելը մնում են՝ ընդամենը կողմերի դիրքորոշումները ստուգելու գործիք։ Ադրբեջանը հենց այս կերպ է մոտեցել քննարկվող մոդելներին։ Բաքուն բանակցային հարթակը օգտագործել է, որպեսզի ֆիքսել հայկական կողմի կապվածությունը օկուպացիայի տրամաբանության հետ և կանխել ստատուս քվոյի կայուն կառուցվածքին վերածվելը։
 
Սերժ Սարգսյանի Վլադիմիր Պուտինին ուղղված նամակի հրապարակումը միայն հաստատում է այն, ինչը առանց այդ էլ ակնհայտ էր։ Հայաստանը բանակցությունները չէր դիտարկում որպես կարգավորման ուղի։ Նրա նպատակն էր պահպանել օկուպացիայի հետևանքով ձևավորված ստատուս քվոն՝ միաժամանակ «փոխզիջումների» մասին հռետորաբանությամբ, որոնք որևէ կապ չունեին իրական մտադրությունների հետ։
 
Ադրբեջանը զուգահեռաբար մշակում էր բոլորովին այլ ռազմավարություն։ Բանակցությունների տարիների ընթացքում երկիրը ամրապնդեց իր տնտեսությունը, արդիականացրեց իր բանակը, ամրապնդեց իր դիրքերը միջազգային հարթակներում, ձգտեց տարածքային ամբողջականության սկզբունքը ամրագրող փաստաթղթերի ընդունմանը։ Ձևավորվեց նոր տարածաշրջանային իրականություն։ Երբ բանակցությունները փակուղի մտան, իսկ նախկին շփման գծի երկայնքով հաճախակիացան հայկական սադրանքները՝ Ադրբեջանը իր տարածքները վերադարձրեց ռազմական ճանապարհով։ Դրանով նա գործնականորեն իրականացրեց ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևերը, որոնք չիրականացված էին մնացել ավելի քան քառորդ դար։
 
Վերջին հաշվով, Հայաստանի ներկայիս «բացությունը» ավելի շատ բան է ասում ինքնին Հայաստանի, քան բանակցային գործընթացի էության մասին։ Առավել ևս, առանց մյուս կողմի համաձայնության գաղտնի նյութերի միակողմանի հրապարակումը դուրս է գալիս նորմալ դիվանագիտական պրակտիկայի շրջանակներից։ Սակայն Ադրբեջանի համար սա մտահոգության առիթ չէ։ Բաքուն կարող է բացահայտել բանակցությունների պատմության ցանկացած էջ և չվախենալ ո՛չ արտաքին գործընկերների, ո՛չ սեփական հասարակության հարցերից։ Ադրբեջանի գիծը ուղիղ, հետևողական և թափանցիկ էր, և դրա արդյունքը լավ հայտնի է ամբողջ աշխարհում։
 
Երևանի համար արխիվների հրապարակումը դարձել է ներքին քաղաքական պայքարի մի մաս։ Նյութերն օգտագործվում են նախընտրական դինամիկայում՝ փորձելով վերաձևակերպել պատասխանատվությունը հայկական քաղաքական դաշտի ներսում, այլ ոչ թե վերլուծել բանակցային գործընթացի էությունը։ Հրապարակված փաստաթղթերը փաստաթղթավորում են գլխավոր կետը. Ադրբեջանը բանակցել է հավասարապես այնքան ժամանակ, քանի դեռ կար՝ արդյունքի հասնելու թըկուզ նվազագույն պատճառ, իսկ այնուհետև ապահովեց այն, ինչին դիվանագիտական գործընթացը այդպես էլ չկարողացավ հասնել։