Ադրբեջան-Ուզբեկստան. եղբայրական հարաբերությունների հեռանկարները բազմակողմանի են Թեյմուր Աթաևի ակնարկը

Որքան հարուստ են Ադրբեջանն ու Ուզբեկստանը: Առաջին հերթին՝ իրենց պատմությամբ և ընդհանուր մշակութային, հոգևոր և լեզվական արմատներով: Բայց այսօր ոչ պակաս նշանակալից է երկու պետությունների ղեկավարների միջև փոխըմբռնման բարձր մակարդակը: Աճող աշխարհաքաղաքական անկայունության պայմաններում սա առանցքային դեր է խաղում երկու երկրների համար: Նրանց միջև հարաբերությունները իսկապես եղբայրական բնույթի են՝ այստեղից բխող բոլոր հետևանքներով:
 
Ինչպես ցույց է տալիս համաշխարհային պատմությունը, նման կապերը պատահական չեն ծագում՝ դրանք կառուցվում են ամուր հիմքի վրա: Այդ իսկ պատճառով հատուկ նշանակություն են ձեռք բերում համազգային առաջնորդներ՝ Հեյդար Ալիևի և Իսլամ Քարիմովի դեմքերը:
 
Այսպես, 1996 թվականին Ադրբեջանի և Ուզբեկստանի միջև ստորագրվել է «Բարեկամության և համագործակցության պայմանագիրը»: Իսկ արդեն հաջորդ տարի՝ կարևոր փաստաթղթերի նոր փաթեթի կնքման ժամանակ, Հեյդար Ալիևը հատկապես նշել է հարաբերությունները ամրապնդելու կողմերի ձգտումները: Նա ընդգծել է, որ Ուզբեկստանի վիթխարի հնարավորությունների և նրա ժողովրդի աշխատասիրության շնորհիվ հրաշալի ապագան սարերի հետևում չէ և «շուտով կգա»:
 
Այսօր մենք հանդիսանում ենք Ուզբեկստանի տպավորիչ հաջողությունների ականատեսներ. ավելի քան 37 միլիոն բնակչությամբ երկիրը ունի ավելի քան 115 միլիարդ դոլարի ՀՆԱ, ինչը ակնառու հաստատում է՝ Հեյդար Ալիևի՝ գրեթե երեք տասնամյակ առաջ արված կանխատեսման հեռատեսությունը։
 
Հաշվի առնելով երկու երկրների՝ Կենտրոնական և Հարավային Ասիայի, Կովկասի և Մերձավոր Արևելքի խաչմերուկում կարևոր աշխարհաքաղաքական և աշխարհագրական դիրքերը՝ Ադրբեջանն ու Ուզբեկստանը դարձել են աշխարհի խոշորագույն շուկաները կապող առանցքային տարանցիկ և լոգիստիկ հանգույցներ: Այս ֆոնին, արժե հիշել նաև 2004 թվականին ստորագրված ռազմավարական գործընկերության հետագա ամրապնդման մասին հռչակագիրը։
 
2008 թվականին Ուզբեկստանը հայտնվեց այն պետությունների շարքում, որոնք աջակցեցին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի «Իրավիճակը Ադրբեջանի օկուպացված տարածքներում» բանաձևին: 2021 թվականին նախագահ Շավքաթ Միրզիյոևը Ադրբեջանին շնորհավորեց պատմական արդարության վերականգնման կապակցությամբ, իսկ արդեն 2022 թվականին ընդունվեց համագործակցության մոտ 40 ոլորտ ընդգրկող Ռազմավարական գործընկերության խորացման մասին հռչակագիրը։
 
Խորհրդանշական է դարձել նաև Տաշքենդում Հեյդար Ալիևի փողոցի և հուշահամալիրի բացումը: Իսկ 2023 թվականին Ֆիզուլիում Ուզբեկստանի աջակցությամբ կառուցվեց Միրզա Ուլուղբեկի անվան դպրոց: Մոտակայքում, Ուզբեկստանի ներդրումներով և տեխնոլոգիաներով Խանքենդիում կառուցված կարի գործարան։
 
Նախագահ Իլհամ Ալիևը արդարացիորեն ընդգծել է, որ Շավքաթ Միրզիյոևը դարձավ աշխարհում առաջին առաջնորդը, ով սեփական նախաձեռնությամբ օգնություն է ցուցաբերել Ղարաբաղի տարածաշրջանի վերականգնմանը: Եղբայրական հարաբերություններում 2024 թվականը նշանավորվեց, այդ թվում նաև Դաշնակցային հարաբերությունների մասին պայմանագրի ստորագրմամբ։
 
2025 թվականի սկզբից ի վեր երկրների միջև առևտրաշրջանառությունն աճել է 40%-ով։ Գործում է համատեղ ներդրումային հիմնադրամ, որի շնորհիվ իրականացվում են ավելի քան 360 միլիոն դոլարի նախագծեր։
 
ՆԱյսպիսով, Ադրբեջանի և Ուզբեկստանի միջև հարաբերությունների զարգացման նշանակված փուլանիշները շարունակում են նոր բովանդակալից լրացում ստանալ։
 
Սա հստակորեն հաստատում է նաև նախօրեին՝ մինչև 2030 թվականը առևտրաշրջանառությունը 1 միլիարդ դոլարի հասցնելու «Գործողությունների ծրագիրը»,  2025-2027 թվականների արդյունաբերական համագործակցության ծրագիրը, 2025-2029 թվականների դաշնակցային հարաբերությունների մասին պայմանագրի իրականացման «ճանապարհային քարտեզը» և այլ փաստաթղթեը ներառող փաստաթղթերի փաթեթի ստորագրումը։
 
Ոչ պակաս նշանակալից են նաև Ադրբեջան-Ուզբեկստան Բարձրագույն միջպետական խորհրդի II նիստի շրջանակներում քննարկումները։ Զուգահեռաբար, պատմության մեջ առաջին անգամ անցկացվել է երկու երկրների միջխորհրդարանական ֆորում։
 
Դրա հետ մեկտեղ, ցանկացած աշխարհառազմավարական դաշինքները և դաշնակցային հարաբերությունները անհնարին է զարգացնել առանց ամուր մշակութային և մարդասիրական հիմքի։ Դրան է ծառայում, մասնավորապես, Բաքվում «Ուզբեկստան» այգու բացումը, որը կդառնա՝ եղբայրական ժողովուրդների հարուստ պատմությունը, ճարտարապետությունն ու մշակույթը մարմնավորող եզակի տարածք՝ Ուզբեկստանի քարտեզի տեսքով։
 
Նույն ոգով է անցկացվել նաև Անդիժանում անցկացված բուհերի ռեկտորների առաջին ուզբեկա-ադրբեջանական ֆորումը։ Արդյունքում՝ երկու երկրների համալսարանների միջև համագործակցության մասին ավելի քան 60 համաձայնագիր է ստորագրվել։
 
Ընդհանուր առմամբ, երկկողմ հարաբերությունների հեռանկարները ապշեցնում են իրենց մասշտաբով և խորությամբ։
 
Նախագահ Իլհամ Ալիևը նշել է, որ միասնական ներդրումային հիմնադրամը գործնականում ապահովված է նախագծերով, սակայն կողմերի հավակնությունները մի քանի անգամ գերազանցում են դրա 500 միլիոն դոլարի կանոնադրական կապիտալը։ Իր հերթին, Շավքաթ Միրզիյոևը հայտարարել է ապագայի համար լայնածավալ և հավակնոտ ծրագրի առկայության մասին։
 
Ցուցանիշային արդյունքներից մեկն է դարձել համատեղ ձեռնարկությունների թվի հնգապատիկ աճը։ Այսօր Ուզբեկստանում գործում է ադրբեջանական կապիտալով ավելի քան 240 ընկերություն, Ադրբեջանում՝ մոտ 70 ուզբեկական ընկերություն։
 
Անհնար է չնշել նաև Կասպից ծովով դեպի Ադրբեջան  և այնուհետև արևմտյան ուղղությամբ Կենտրոնական Ասիայի տրանսպորտային ենթակառուցվածքների կարևորորգույն նշանակությունը։ Այդ մասին ընդգծել է նաև Ադրբեջանի նախագահը, նշելով մեր երկրի, որպես տարանցիկ կամրջի կարևոր դերը։
 
Դրա հետ մեկտեղ զարգանում է Ղազախստան-Ուզբեկստան-Ադրբեջան երթուղով «կանաչ» ջրածնի արտադրության և արտահանման նախագիծը։ Սա լուրջ քայլ է՝ տարածաշրջանը Եվրոպայի և Մերձավոր Արևելքի համար էկոլոգիապես մաքուր էներգիայի հիմնական մատակարարներից մեկը դարձնելու ուղղությամբ։
 
Համագործակցության կարևոր տարր է հանդիսանում նաև SOCAR-ի և «Ուզբեկնեֆտեգազ»-ի փոխգործակցությունը, ներառյալ Ուստյուրտի շրջանում երկրաբանական հետախուզության իրականացումը։
 
Թվարկված բոլոր ասպեկտները համոզիչ կերպով վկայում են. Ուզբեկստանի և Ադրբեջանի ժողովուրդների միջև եղբայրությունը անսասան է։ Իսկ առաջնորդների միջև խորը փոխըմբռնման վրա հիմնված միջպետական հարաբերությունների հատուկ ձևաչափը օրինակ է ամբողջ աշխարհի համար։