Հնդկաստանի սխալը Հարավային Կովկասում Նյու Դելիի դիմակայությունը և Բաքվի պրագմատիզմը

Վերջին տարիներին Հնդկաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերություններում նկատվում է ակնհայտ լարվածություն, մինչդեռ դրա պատճառը ոչ թե օբյեկտիվ հակասությունների, այլ քաղաքական և հուզական հարթակում է: Նյու Դելին  իր զգացմունքներին ու կարծրատիպերին թույլ է տվել գերակշռել պրագմատիզմին, ինչը հանգեցրել է նրա դիրքերի թուլացմանը Եվրասիայում:
 
Օրինակների հետևից հեռու պետք չի գնալ: Այսպես, Չմիավորման շարժմանը Ադրբեջանի նախագահության տարիներին Հնդկաստանը գաղտնի հարվածներ էր հասցնում Ադրբեջանի թիկունքին: Մասնավորապես, Հնդկաստանի և Բութանի պատվիրակությունները խափանեցին՝ Լոնդոնում Ադրբեջանի դեսպանատան վրա հարձակման հետ կապված համերաշխության հռչակագրի ընդունումը: Հնդիկները նաև դեմ հանդես եկան՝ Չմիավորման շարժման անդամ երկրների երիտասարդությանը միավորող երիտասարդական կազմակերպության ստեղծմանը: 2022 թվականին Նյու Դելին դեմ է եղել ԲՐԻԿՍ-ի  գագաթնաժողովին Բաքվին հրավիրելուն:
 
Միևնույն ժամանակ, Բաքվում աննկատելի չի մնացել Հայաստանի ուժեղացված զինումը հնդկական զենքով: Այսպես, միայն 2022-2023 թվականներին Հայաստանը Հնդկաստանի հետ կնքել է ավելի քան 1,5 միլիարդ դոլարի պաշտպանական պայմանագրեր: Այդ ժամանակահատվածում Երևանը ստորագրել է մի շարք համաձայնագրեր՝ հնդկական 214 մմ «Pinaka» հրթիռային համակարգերի, 155 մմ «ATAGS» հրետանային կայանքների, «ZADS» հակադրոնային համակարգերի, «Akash-1S» հակաօդային պաշտպանության համակարգերի, ինչպես նաև «Կոնկուրս» (արտադրված ռուսական լիցենզիայով) հակատանկային հրթիռային համակարգերի,  ականանետների և տարբեր զինամթերք գնելու մասին։
 
Եվ վերջապես, վերջին շտրիխը: Հենց Հնդկաստանն էր, որ Չինաստանի Տյանցզին քաղաքում կայացած Շանհայի համագործակցության կազմակերպության (ՇՀԿ) գագաթնաժողովում դեմ արտահայտվել Ադրբեջանի անդամակցությանը այդ տարածաշրջանային կազմակերպությունում։
 
Դրանով հանդերձ կարևոր է նշել, որ Ադրբեջանի նկատմամբ Հնդկաստանի ապակառուցողական վարքագծում ոչ մի տրամաբանություն չի նկատվում: Բաքուն որևէ հատուկ շահեր չունի Հնդկաստանում, և մեր երկրի ու Պակիստանի միջև դաշնակցային հարաբերությունները չպետք է լարեն Նյու Դելիին, քանի որ դրանք ուղղված չեն երրորդ կողմի դեմ։ Եվ այնուամենայնիվ, վերջին տարիների ընթացքում Հնդկաստանի արտաքին քաղաքականության մեջ ակնհայտորեն գերիշխում է բացասական վերաբերմունքը Բաքվի նկատմամբ, որը դրսևորվում էր ինչպես Ադրբեջանին հակակշիռ Հայաստանի աջակցության, այնպես էլ մի շարք միջազգային կազմակերպություններում Ադրբեջանի դեմ թաքուն գործունեության մեջ։
 
Սակայն մեր տարածաշրջանում տեղի ունեցող տեկտոնական փոփոխությունների, մասնավորապես՝ հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների նորմալացման և միջտարածաշրջանային տրանսպորտային կապերի հաստատման լույսի ներքո, Հնդկաստանում, կարծես, սկսում են հասկանալ, որ Կասպից և Սև ծովերում նրա շահերը կարող են ապահովվել միայն Բաքվի և Անկարայի հետ սերտ համագործակցության միջոցով։ Ճիշտ է, առայժմ միայն փորձագիտական մակարդակով։ Սա է մատնանշում միջազգային քաղաքականության մեջ մասնագիտացված հնդկական վերլուծական կենտրոն՝ Վիվեկանադ միջազգային հիմնադրամի   կայքում հրապարակված ծավալուն հոդվածը։ Հատուկ ուշադրության է արժանի այն փաստը, որ դրա հեղինակ Արվինդ Գուպտանը հանդիսանում է այս  հիմնադրամի տնօրեն։
 
Իր հոդվածում Գուպտանը Նյու Դելիին բացահայտորեն կոչ է անում  վերանայել Ադրբեջանի հետ առճակատման իր գիծը։
 
«Հնդկաստանը պետք է ուշադրություն դարձնի Եվրասիական տարածաշրջանում, հատկապես Կենտրոնական Ասիայում և Կովկասում տեղի ունեցող փոխակերպող փոփոխությունների վրա։ Եվրասիան կարևոր նշանակություն ունի Հնդկաստանի բարգավաճման և կայունության համար։ Չինաստանը խորը ներթափանցել է այդ տարածաշրջանում, իսկ Պակիստանը ամեն ջանք է գործադրում այնտեղ իր ներկայությունը ընդլայնելու համար։ Չնայած նրան, որ Հնդկաստանը որոշ քայլեր է ձեռնարկել Կենտրոնական Ասիայի հետ համագործակցությունը խորացնելու համար՝ արդյունքները եղել են  հիասթափեցնող։ Մասամբ դա պայմանավորված է Հնդկաստանի և Կենտրոնական Ասիայի միջև կապերի բացակայությամբ։ Լարվածության մեղմացումը, Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում խաղաղության վերականգնումը և Միջին միջանցքի ամրապնդումը կփոխեն իրավիճակը Կենտրոնական Ասիայում և Կովկասում։ Ներկայումս Հնդկաստանը լավ հարաբերություններ չունի Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ։ Բայց Հնդկաստանը պետք է հասկանա, որ երկու երկրները գնալով ավելի երևելի և ազդեցիկ են դառնում։ Հնդկաստանը գործնականում որևէ փոխազդեցություն չունի Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ։ Երկու երկրներն էլ Հնդկաստանում ընկալվում են որպես պակիստանամետ։ Բայց դա չպետք է Հնդկաստանին խանգարի ավելի սերտ համագործակցություն հաստատել նրանց հետ։
 
Հնդկաստանը պետք է գործի Եվրասիայում ստեղծված իրավիճակին համապատասխան։ Նա պետք է ակտիվ դեր խաղա «Հյուսիս-Հարավ» միջազգային տրանսպորտային միջանցքի, Չաբահար նավահանգստի և դրա հարակից տարածքների ամրապնդման գործում։ Հնդկաստանը ստիպված կլինի սերտորեն համագործակցել Իրանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի հետ, որոնց միջով  է անցնում «Հյուսիս-Հարավ» միջազգային  տրանսպորտային միջանցքը։ Չաբահարը ապահովում է մուտքը Աֆղանստան և Կենտրոնական Ասիա։ Հնդկաստանը պետք է ակտիվորեն համագործակցի և ներդրումներ կատարի այդ երկրներում», - մասնավորապես գրել է Գուպտան։
 
Նա ուշադրություն է հրավիրում Հնդկաստանի և Ադրբեջանի միջև քաղաքական շփումների բացակայությանը։
 
«Երկար ժամանակ բարձր մակարդակի երկկողմ այցելություններ չեն եղել, չնայած մարդկանց միջև շփումները, կարծես, հաջողությամբ զարգանում են։ Պաշտոնական տվյալների համաձայն, Ադրբեջանը մեծ թվով հնդիկ զբոսաշրջիկներ է գրավում (243 589 զբոսաշրջիկ 2024 թվականին; Հնդկաստանը երրորդ տեղ է գրավում Ռուսաստանից և Թուրքիայից հետո՝ մուտք գործող զբոսաշրջիկների թվով), իսկ Դելիի և Բաքվի, ինչպես նաև Մումբայի և Բաքվի միջև կան ուղիղ չվերթներ։ Վերջին տարիներին Ադրբեջանում նկարահանվել է մի քանի հնդկական ֆիլմ։ Հնդկաստանի մոտ 1500 քաղաքացի ապրում և աշխատում են Ադրբեջանում։ Հնդկական «ONGC Videsh» նավթային ընկերությունը 1,2 միլիարդ ԱՄՆ դոլար է ներդրել Ադրբեջանի Ազերի-Չըրագ-Գյունեշլի (ԱՉԳ) նավթահանքերում և Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթատարում։ Երկկողմ առևտրի ծավալը կազմում է մոտ 1 միլիարդ ԱՄՆ դոլար։ 2023 թվականին Հնդկաստանը գնել է մոտավորապես 944 միլիոն ԱՄՆ դոլարի հում նավթ՝ դառնալով ադրբեջանական նավթի երրորդ խոշորագույն գնորդը։
 
Ակնհայտ է, որ երկկողմ հարաբերություններում կա ներուժ, որը անհրաժեշտ է օգտագործել։ Քաղաքական շփումների ընդլայնումը զգալի տնտեսական օգուտներ կբերի երկու երկրներին։
 
Չնայած որոշ չլուծված խնդիրների, անհրաժեշտ է բարելավել հարաբերությունները  Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ։ Պետք է բացվեն հաղորդակցության պաշտոնական և ոչ պաշտոնական ուղիները։ Պետք է վերսկսվեն արտաքին գործերի նախարարությունների մակարդակով վաղուց չանցկացվող խորհրդակցությունները։ Անհրաժեշտ է ակտիվացնել համատեղ հանձնաժողովների և այլ ինստիտուցիոնալ մեխանիզմների աշխատանքը։ Պետք է ստեղծել նոր ինստիտուտներ՝ նոր խնդիրները լուծելու համար։
 
Բարձրաստիճան պաշտոնյաները, այդ թվում նաև Արևելյան գործընկերության ներկայացուցիչներից՝ պետք է քննարկեն իրենց գործընկերների հետ հանդիպումների հնարավորությունը՝ երկկողմ այցերի և կարևոր հանդիպումների շրջանակներում: Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ համագործակցության վերսկսումը թույլ կտա ավելի լավ հասկանալ նոր միտումները և դրական ազդանշան կծառայի Եվրասիական տարածաշրջանին նրանում, որ Հնդկաստանը հետաքրքրված է կառուցողական համագործակցությամբ և դրական ծրագրերի իրականացմամբ», - գրել է Վիվեկանանդա միջազգային հիմնադրամի տնօրենը։
 
Այսինքն, ինչպես տեսնում ենք, Հնդկաստանում փորձագիտական մակարդակով սկսում են գիտակցել, որ Ադրբեջանի և Թուրքիայի նկատմամբ Նյու Դելիի նախկին քաղաքականությունը  մտել է փակուղի և կարող է հանգեցնել նրան, որ Հնդկաստանը հայտնվի Եվրասիական հիմնական գործընթացներից դուրս՝ կորցնելով ռազմավարական հնարավորությունները այն տարածաշրջանում, որը դառնում է XXI դարի նոր աշխարհաքաղաքական առանցք։
 
Մանավանդ, որ Բաքվում չեն տրվել Հնդկաստանի սադրանքներին: Բաքվում հանգիստ և առանց ավելորդ հույզերի են հետևում Հնդկաստանի հակաադրբեջանական քաղաքականությանը: Ադրբեջանը ելնում է այն սկզբունքից, որ դիվանագիտությունը՝ ոչ թե դժգոհությունների, այլ շահերի ոլորտ է: Այստեղից էլ՝ հնդկական մամուլի և քաղաքական գործիչների բոլոր հարձակումներին նկատելիորեն հանգիստ արձագանքը: Ադրբեջանական մոտեցման մեջ չկա որևէ բան ապացուցելու ցանկություն: Այս մոտեցման հիմքում դրված է վստահություն սեփական ճշմարտության մեջ և նրա ըմբռնում, որ ժամանակը գործում է Ադրբեջանի օգտին։ Այսօր Հարավային Կովկասը դադարել է լինել հակամարտության ասպարեզ՝ այն վերածվում է համագործակցության, առևտրի և տարանցման տարածքի։ Հատկապես Ադրբեջանն է դարձել նոր լոգիստիկ նախագծերի, ինչպիսիք են Եվրոպան և Ասիան կապող Միջին միջանցքը, ինչպես նաև միջազգային «Հյուսիս-Հարավ» տրանսպորտային միջանցքի շրջանակներում ծավալուն նախաձեռնությունների գլխավոր նախաձեռնողն ու շարժիչ ուժը։
 
Այս նախագծերը ձևավորում են Եվրասիայի նոր տնտեսական ճարտարապետություն։ Եվ այսօր Բաքվին անտեսելը՝ նշանակում է իրեն բացառել ապագայից։ Հնդկական վերլուծական միտքը, կարծես, վերջապես հանգում է այս հասկացողությանը։ Մանավանդ, որ Հայաստանը, որի վրա Մոդիի կառավարությունը խաղադրույք է կատարել, օբյեկտիվորեն ի վիճակի չէ փոխհատուցել Ադրբեջանի հետ կապերի կորուստը։ Նա ո՛չ աշխարհագրության, ո՛չ ռեսուրսների, ո՛չ էլ հաղորդակցման հնարավորությունների առումով չի կարող Հնդկաստանի համար դառնալ Եվրասիա տանող կամուրջ։ Ընդհակառակը, եվրասիական երթուղիների բանալին դրված է հենց Ադրբեջանի միջով։ Առանց Բաքվի մասնակցության Հնդկաստանի համար դժվար է՝ եթե ոչ անհնար է իրականացնել իր սեփական տրանսպորտային և տնտեսական նկրտումները։
 
Հնդկական դիվանագիտությունը կանգնած է ընտրության առաջ. շարունակել առճակատման քաղաքականությունը, թե՞ ընդունել փոփոխված իրականությունը։ Այսօր կարելի է վստահորեն ասել. Հնդկաստանի հակաադրբեջանական դիրքորոշումը, որը կառուցված է պատրանքների և քաղաքական հույզերի վրա, սպառել է իրեն։ Նոր Եվրասիան՝ պրագմատիզմի, լոգիստիկայի և փոխադարձ օգուտի տարածք է։ Եվ եթե Հնդկաստանը իսկապես ցանկանում է լինել այս տարածքի մաս, ապա ստիպված է Ադրբեջանին նայել ոչ թե օտար երկրների հակամարտությունների, այլ սեփական շահերի պրիզմայով։ Բաքվում պատրաստ են նման շրջադարձին։ Առավել ևս, Ադրբեջանը բազմիցս ապացուցել է, որ պատրաստ է երկխոսության, եթե այն հիմնված է փոխադարձ հարգանքի և առողջ բանականության վրա: Վերջիվերջո, ժամանակը կդատի բոլրին: Բայց այսօր արդեն պարզ է. Եվրասիայի նոր աշխարհաքաղաքական իրականությունում շահում են ոչ թե վիրավորվողները, այլ նրանք, ովքեր կառուցում են: Ադրբեջանը կառուցում է՝ և դրանով ամեն ինչ ասված է: