Rebuild Karabakh. Պատերազմի մոխիրներից դեպի ստեղծագործության դարաշրջան Խազար Ախունդովի մեկնաբանությունը

Այսօր «Baku Expo Center» ցուցահանդեսային համալիրում ավարտվում է Կասպյան շինարարության շաբաթվա շրջանակներում անանցկացվող՝ «Ղարաբաղի վերակառուցում, վերականգնում և զարգացում» – «Rebuild Karabakh» ադրբեջանական միջազգային ցուցահանդեսը: 44-օրյա պատերազմում տարած հաղթանակից ի վեր՝ Ադրբեջանը ծավալել է շինարարական աշխատանքների լայնածավալ ճակատ Ղարաբաղում և Արևելյան Զանգեզուրում, և այդ ժամանակվանից ի վեր այս «մեծ շինարարությունը» շարժիչ ուժի դեր է կատարում երկրի ամբողջ շինարարական ոլորտի համար՝ աջակցելով շինանյութերի արտադրությանը, ապահովելով պրոֆիլային ոլորտի պայմանագրերը: Ազատագրված տարածքների զարգացման և ընդհանուր առմամբ երկրի շինարարական ոլորտի նկատմամբ բարձր հետաքրքրության մասին են վկայում շուկայի մասնակիցների կողմից՝ այս մասնագիտացված ֆորումի նկատմամբ շարունակական ուշադրությունը։
 
Առաջին անգամ 2003 թվականին կազմակերպված Կասպյան շինարարության շաբաթը վերջին քսան տարիների ընթացքում ձեռք է բերել՝ տարածաշրջանային մասշտաբի շինարարության և ենթակառուցվածքի ոլորտում ամենահեղինակավոր միջոցառումներից մեկի կարգավիճակ՝ միավորելով 58 երկրներից ավելի քան 6500 ընկերություններ և ավելի քան 200 000 մասնագիտական այցելուներ: Խոշորագույն մասնագիտացված ցուցահանդեսները միավորող և ոլորտի փորձագետներ հավաքող ֆորումի շրջանակներում՝ աշխարհի տարբեր երկրների ընկերությունները կնքում են պայմանագրեր և ծանոթանում են Ադրբեջանի և Կասպյան տարածաշրջանի գործարար ներուժին, ձեռք են բերում համագործակցության նոր հնարավորություններ: Այստեղ կազմակերպվում են ամենաառաջադեմ շինարարական տեխնոլոգիաների շնորհանդեսներ, ցուցադրվում են նորարարական և էկոլոգիապես մաքուր շինանյութեր, անցկացվում են տարբեր սեմինարներ և այլ կարևոր միջոցառումներ:
 
Հիշեցնենք, որ Կասպյան շինարարության շաբաթվա շրջանակներում անցկացվող, Ղարաբաղի վերականգնմանը, վերակառուցմանը և զարգացմանը նվիրված  եռօրյա ցուցահանդեսը կազմակերպվել է՝ «Caspian Event Organizers LLC»-ի և «Iteca Caspian» ընկերությունների և նրանց միջազգային գործընկերներ՝ «ICA Events»-ի և «Caspian Event Management FZ-LLC»-ի կողմից: Այս ֆորումը անցկացվում է՝ արդեն ավանդական դարձած 30-րդ Ադրբեջանի միջազգային շինարարական ցուցահանդես «BakuBuild-2025»-ի,  ջեռուցման, օդափոխության, օդորակման, ջրամատակարարման, սանտեխնիկայի և լողավազանների «Aquaterm Baku-2025» 17-րդ միջազգային ցուցահանդեսի, ինչպես նաև պլաստմասսայի և պոլիմերային արդյունաբերության  «Plastex Caspian» չորորդ միջազգային ցուցահանդեսի և Ճանապարհային ենթակառուցվածքների  ու  հասարակական տրանսպորտի «Road&Traffic»-ի 13-րդ Կասպյան միջազգային ցուցահանդեսի հետ միասին: Այս տարի «Կասպյան շինարարության շաբաթվա» մասնակիցները զբաղեցրել են «Baku Expo Center»-ի երեք տաղավար, որին մասնակցել են 17 երկրների 299 ընկերություններ: Արտասահմանյան երկրների թվում են Բելառուսը, ԱՄԷ-ն, Բուլղարիան, Մեծ Բրիտանիան, Իսրայելը, Իրանը, Ղազախստանը, Չինաստանը, Ռուսաստանը, Ռումինիան, Չեխիան և Կորեայի Հանրապետությունը, ինչպես նաև Գերմանիան, Իտալիան, Ուզբեկստանը և Թուրքիան, որոնք ցուցահանդեսում ներկայացված են ազգային տաղավարների ձևաչափով։
 
«Այս տարի, Կասպիական շինարարության շաբաթվա շրջանակներում, մենք անցկացնում ենք «Rebuild Karabakh» հինգերորդ հոբելյանական ցուցահանդեսը և «Baku Build»-ի 30-ամյակի ցուցահանդեսը։ Այս տարվա «Ղարաբաղի վերակառուցում, վերականգնում և զարգացումը» ցուցահանդեսը համընկնում է մեր ինքնիշխանությունն ու ազգային միասնությունը մարմնավորող՝ Ադրբեջանի պետականության պատմության նշանակալի ժամանակաշրջանի հետ. մենք հպարտությամբ նշում ենք մեր Սահմանադրության ընդունման 30-ամյակը և Հայրենական պատերազմում պատմական հաղթանակի հինգերորդ տարեդարձը», - ասվում է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի՝ ֆորումի մասնակիցներին ուղղված ուղերձում։ Պետության ղեկավարը ընդգծել է, որ Ղարաբաղը ձևավորվում է ոչ միայն որպես մեր ազգային հպարտության խորհրդանիշ, այլ նաև որպես XXI դարի կայուն զարգացման տարածք. «Ներկա ժամանակ, «Մեծ վերադարձ» ծրագրի շրջանակներում, օկուպացիայից ազատագրված տարածքներում հաջողությամբ իրականացվում են լայնածավալ վերականգնման և շինարարական աշխատանքներ. քաղաքներ են կառուցվում ժամանակակից քաղաքաշինական հայեցակարգերին համապատասխան, կառուցվում են նոր դպրոցներ, հիվանդանոցներ, ճանապարհային և տրանսպորտային ենթակառուցվածքներ, բացվում են աշխատատեղեր, կանաչ էներգիայի գոտիներ և արդյունաբերական պարկեր»։
 
Ուրախալի է, որ «Rebuild Karabakh» ցուցահանդեսի կարևորությունը տեղական և միջազգային մասնակիցների համար տարեցտարի աճում է. Ֆորումը ներկայացնում է ժամանակակից տեխնոլոգիաներ և առաջատար նորարարական լուծումներ, քննարկում է համատեղ նախագծեր և գործընկերության հնարավորություններ, ստեղծվում են տարածաշրջանի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանը ուղղված նոր հեռանկարներ, նշել է Ադրբեջանի նախագահը՝ ընդգծելով, որ արդեն հինգերորդ անգամ անցկացվող միջոցառումը աշխարհին ներկայացնում է ոչ միայն մեր երկրի նվաճումները, այլ նաև էլ ավելի է ամրապնդում նրա դիրքերը որպես ներդրումների, տեխնոլոգիաների և նորարարության գլոբալ կենտրոնի։
 
«Կասպյան շինարարության շաբաթ» ֆորումների նկատմամբ աճող հետաքրքրությունը ակնառու վկայում է՝ Ղարաբաղի տարածաշրջանում  բազմաթիվ պայմանագրերում, որպես կապալառուներ մասնակցելու՝ համաշխարհային շինանյութեր արտադրողների, շինարարական ծառայություններ մատուցողների, առաջադեմ տեխնոլոգիաների մշակողների, նախագծային և խորհրդատվական ընկերությունների ձգտումների մասին: Վերջինս զարմանալի չէ, եթե ուշադրություն դարձնել Կասպյան տարածաշրջանի համար աննախադեպ մեծ «Ղարաբաղի շինարարության» մասշտաբները. 2021-2025 թվականներին ազատագրված տարածքներում վերականգնման աշխատանքների համար հատկացված բյուջետային միջոցները գնահատվում են ավելի քան 23 միլիարդ մանաթ։
 
Ներկա ժամանակ հաստատվել են 300 հազարից ավել բնակչությամբ 8 քաղաքների և 90 գյուղերի գլխավոր հատակագծեր, և այսօր քաղաքացիները վերադարձել են օկուպացիայից ազատագրված վեց քաղաքներ և 22 գյուղեր: Նշենք, որ Ղարաբաղի տարածաշրջանի վերածննդի առաջին փուլում հիմնական ուշադրությունը կենտրոնացած էր ենթակառուցվածքային նախագծերի վրա. աշխատանքներ էին տարվում տրանսպորտային, էներգետիկ, ջրային, կապի և կոմունալ ծառայությունների վերականգնման ուղղությամբ: Իսկ վերջին երկու տարիների ընթացքում աշխատանքի ուղղությունը տեղափոխվել է բնակելի և սոցիալական ենթակառուցվածքների կառուցման, ինչպես նաև պետական-մասնավոր գործընկերության շրջանակներում սպասարկման և արտադրական օբյեկտների բացման վրա՝ իրենց հարազատ տները վերադարձող քաղաքացիների համար աշխատատեղեր ստեղծելու համար: Նախկին հարկադիր վերաբնակների ընդունման նախապատրաստական աշխատանքները առավել ակտիվորեն ընթանում են Շուշայում, Զանգիլանի, Ֆիզուլիի, Աղդամի և Լաչինի շրջաններում, որտեղ ծավալվել է լայնածավալ բնակարանային շինարարություն. այստեղ մինչև 2027 թվականի սկիզբը նախատեսվում է  կառուցել տասնյակ հազարավոր բնակարաններ և անհատական բնակելի տներ:
 
Որպես ազատագրված տարածքների արդյունավետ արդիականացման օրինակ կարելի է բերել լեռնային Լաչինի շրջանում լայնածավալ վերափոխումը։ «Լաչինի շրջանի վերականգնման առաջին փուլն հաջողվեց ավարտվել վերջին երեք տարիների ընթացքում, որը այն վերածեց միջազգային համագործակցության և մշակութային երկխոսության կենտրոնի. այստեղ շահագործման  է հանձնվել վեց բնակավայր, ինչպես նաև կառուցվել է ավելի քան 30 ձեռնարկություն, և սա գլոբալ նախագծերի միայն մի փոքր մասն է», - նշել է «Rebuild Karabakh» ցուցահանդեսի մասնակից, պետության ղեկավարի Լաչինի շրջանում հատուկ ներկայացուցիչ Մասիմ Մամեդովը։ - Լաչինում  նաև շահագործման է հանձնվել նոր օդանավակայան և հյուրանոցային համալիր, կառուցվում է ժամանակակից ճոպանուղի և ձեռնարկվում են քայլեր զբոսաշրջային ենթակառուցվածքների զարգացման ուղղությամբ, նախատեսվում է խոշոր քաղաքները խմելու ջրով ապահովելու նախագծի իրականացում»։
 
Իր հերթին, Լաչինի շրջանի Վերակառուցման, շինարարության և կառավարման ծառայության գործադիր տնօրենի պաշտոնակատար Թոֆիգ Իսլամովը նշել է, որ Լաչինի շրջանում վերականգնվել է 226 տուն, և «Մեծ վերադարձ» ծրագրի շրջանակներում այնտեղ վերաբնակեցվել է ավելի քան 3000 մարդ։ Նրա խոսքով, շրջանում ակտիվորեն ներդրվում են վերականգնվող էներգիայի տեխնոլոգիաներ. 24 տան տանիքներին տեղադրվել են արևային վահանակներ, 90 տներում միացվել են արևային կոլեկտորներ, իսկ փողոցային լուսավորությունն իրականացվում է հիբրիդային արևային լամպերով։ «Զաբուխ և Սուս գյուղերում, ինչպես նաև երկու դպրոցների և վարչական շենքերի տանիքներին տեղադրվել են արևային վահանակներ։ Լաչինի շրջանում գործում են նաև 11 փոքր հիդրոէլեկտրակայաններ, որոնք արտադրում են ավելի քան 80 միլիոն կիլովատտ-ժամ «կանաչ» էներգիա՝ խնայելով ավելի քան 20 միլիոն խորանարդ մետր բնական գազ», - ընդգծել է Թ. Իսլամովը։
 
Հատկանշական է, որ «կանաչ» էներգիան և էներգաարդյունավետության սկզբունքները շինարարության մեջ նշվում են որպես ամբողջ Ղարաբաղի տարածաշրջանի զարգացման առանցքային ուղղություններ: Ֆորումում ելույթ ունենալով, Վերականգնվող էներգիայի պետական գործակալության տնօրեն Ջավիդ Աբդուլլաևը ընդգծել է, որ Ադրբեջանի ազատագրված տարածքներում խստացվել են էներգաարդյունավետության նկատմամբ պահանջները, և կանաչ էներգետիկ գոտու ստեղծման շրջանակներում հաստատվել են ճապոնացի խորհրդատուների մասնակցությամբ մշակված չորս կարգավորիչ և տեխնիկական փաստաթղթեր: Քաղաքաշինության և ճարտարապետության պետական կոմիտեն ընդունել է էներգաարդյունավետության A, B, C, D, E կատեգորիաներ, ինչպես Եվրոպայում. Ադրբեջանում արդեն արգելված է C-ից ցածր էներգաարդյունավետության կատեգորիա ունեցող շենքերի շահագործումը, և Ղարաբաղի տարածաշրջանում նույնպես թույլ չի տրվի կառուցել նաև ցածր կատեգորիայի շենքեր: Այս առումով, Պետական գործակալության ղեկավար Դ. Աբդուլլաևի, խոսքով Զանգիլանի շրջանի Աղալը գյուղը հանդիսանում է էտալոն կայուն լուծումների և «կանաչ» տեխնոլոգիաների տեսանկյունից. «Այսօր Աղալըն ձևավորել է իր բնույթի ուղենիշ, որի հետ մենք կարող ենք համեմատել մեր ողջ աշխատանքը. այնտեղ կիրառվող խելացի լուծումները, ներառյալ Արքիմեդեսի տեղադրումը և ակտիվ սպառողներին աջակցելու այլ մեխանիզմներ, երկրում առաջին անգամ համակարգված կերպով ներդրվել են  հենց այս գյուղի քաղաքաշինության պրակտիկայում»։
 
Շինարարական ֆորումի մասնակիցները նաև ներկայացրել են տեղեկատվություն՝ Ղարաբաղի այլ բնակավայրերում, այդ թվում նաև Հադրութում, Խոջալիում և Սուգովուշանում լայնածավալ բնակելի շինարարության, Ֆիզուլիում խոշոր կենտրոնական զբոսայգու ստեղծման, Շուշա քաղաքում հին Քարավան-սարայի և թանգարանի շենքի վերականգնման, Աղդամի շրջանի «Շահբուլաղ» ամրոցի շուրջ զբոսաշրջային ենթակառուցվածքների ստեղծման և այլնի վերաբերյալ։