Քարտեզները կոտրող առասպելներ Ալիևի ելույթի վերլուծական վերջաբան

Ադրբեջանում պատմությունը չեն հորինում, այն հաստատում են փաստաթղթերով, քարտեզներով և փաստերով: Հենց այս սկզբունքը դարձավ առանցքային՝  Գիտությունների ազգային ակադեմիայի 80-ամյակին նախագահ Իլհամ Ալիևի ելույթում: Իլհամ Ալիևը ոչ թե պարզապես պատմել է Հարավային Կովկասի պատմական իրողությունների մասին՝ նա ուրվագծել է երկրի մտավոր և քաղաքակրթական խնդիրը. ճշմարտությունը պաշտպանել ոչ թե հույզերով, այլ գիտությամբ, փաստաթղթերով և փաստերով: Դրույթները ձևակերպված էին հստակ, բացահայտ՝ խոսք էր գնում պատմական արդարության վերականգնման, այլ ոչ թե որևէ տարածքային պահանջի մասին:
 
Նախագահը ընդգծեց, որ Ղարաբաղի և Արևելյան Զանգեզուրի մասին օբյեկտիվ զրույցը անհնար է առանց զրույցի անցյալի մասին. «Իհարկե, խոսելով Ղարաբաղի և Արևելյան Զանգեզուրի մասին, մենք պետք է խոսենք նաև Ադրբեջանի պատմության մասին: Ցավոք, մեր հարուստ պատմությունը տարիներ շարունակ աղավաղվել է Հայաստանի, հայկական սփյուռքի կողմից, և մեր դեմ այս ուղղությամբ քարոզչությունը այսօր  էլ չի դադարում։ Հետևաբար, մենք պետք է դրան հակադարձենք մեր իրականությամբ»: Սա ոչ մեղադրանք է և ոչ էլ քաղաքական կարգախոս՝ սա պահանջ է գիտական հանրությանը: Ի.Ալիևը հիշեցրել է, որ տասը տարի առաջ Ակադեմիային ասել է այս պատասխանատվության մասին և կրկնել է. պատմությունը պետք է ոչ միայն իմանալ, այլ նաև քարոզել, աշխարհում ստեղծելով  կայուն պատկերացում իրական փաստերի մասին։
 
Նրա խոսքերում հնչում էր կարևոր միտք. խոսքը անցյալի, որպես արխիվային ամսաթվերի հավաքածուի մասին չէ։ Պատմական հիշողությունը՝ ազգի ինքնազգացության, նրա ստեղծագործելու, կառուցելու և ապագայի նկատմամբ վստահություն ունենալու ունակության հիմքն է։ Հենց այդ պատճառով էլ Ի.Ալիևը նշել է. «Ադրբեջանի քաղաքացիները, ադրբեջանական երիտասարդությունը պետք է իմանան մեր հարուստ պատմությունը։ Նրանք պետք է իմանան, որ ադրբեջանական ժողովրդի պատմությունը, մեր պետականության պատմությունը, մեր ժողովրդի ստեղծագործելու և հորինելու ունակությունը գալիս են դարերի խորքից»։ Սա հռետորաբանություն չէ ներքին լսարանի համար՝ սա անձեռնամխելիության ձևավորում է այն կեղծիքի դեմ, որը տասնամյակներ շարունակ օգտագործվել է նրա համար, որպեսզի Ադրբեջանը համաշխարհային ասպարեզում ներկայացնել որպես պատմական իրավունքներ չունեցող երկիր։
 
Սկզբունքորեն կարևոր էին Իլհամ Ալիևի արտահայտությունը  ադրբեջանցիների բնակավայրերի աշխարհագրության մասին։ Նա չխոսեց ռևանշի մասին և ուժով վերադարձի կոչ չարեց։ Նախագահը հայտարարեց այն փաստի մասին, որը լավ հայտնի է տարածաշրջանում, բայց որի մասին շատերը նախընտրում են լռել. «Ադրբեջանական ժողովուրդը ապրել և ապրում է աշխարհագրական լայն տարածքում... Ադրբեջանական բնակչությունը ապրել է նաև Հայաստանում, բայց այնտեղից վտարվել է: Սակայն ես վստահ եմ, որ նորից կապրի այնտեղ... Ադրբեջանցիները երբեք վարակված չեն եղել անջատողականության հիվանդությամբ»: Այս խոսքերը սկզբունքային են: Խոսքը ադրբեջանական բնակչության խաղաղ, օրինական ներկայության մասին է այն հողերում, որտեղ նրանք դարերով ապրել են: Առանց վերջնագրերի, առանց սպառնալիքների, առանց քաղաքական ճնշման: Եվ անմիջապես դրանից հետո՝ կարևոր պարզաբանում. Ադրբեջանցիները, որտեղ էլ որ լինեն, միշտ դարձել են այն երկրի պետականության մաս, որտեղ ապրում են: Սա այն առասպելի ուղղակի հերքում է, որը տարածում է հայկական կողմը: «Մեր ժողովուրդը միշտ ավանդ է ներդնում այն երկրների պետականության մեջ, որտեղ նրանք ապրում են, և այսօր ադրբեջանցիները ոչ մի երկրում խնդիրներ չեն ստեղծում և չեն ստեղծի որևէ պետության, որևէ այլ ժողովրդի համար: Հետևաբար, ներկայիս Հայաստան ադրբեջանցիների վերադարձը չպետք է վախեցնի հայ ժողովրդին և հայկական պետությանը», - ընդգծել է Ի.Ալիևը:
 
Այսպիսով, համատեքստը թափանցիկ է. խոսքը ոչ սահմանների վերանայման և ոչ էլ տարածքային պահանջների մասին է: Խոսքը վտարված մարդկանց բնականոն կյանքին վերադառնալու բնական իրավունքի մասին է՝ ճիշտ այնպես, ինչպես դա տեղի է ունենում աշխարհի ժողովուրդների համար: Եվ Ի.Ալիևը ընդգծում է, որ սա կլինի խաղաղ գործընթաց. «Մենք պետք է վերադառնանք մեր պատմական հողեր՝ ոչ թե տանկերով, այլ մեքենաներով»: Այս ձևակերպումն ինքնին հանդիսանում է քաղաքական դիրքորոշում: Այստեղ չկա ճնշում,  չկա ուժի լեզու, կա պատմական և իրավական տրամաբանության լեզու:
 
Հենց դրա համար է պետության ղեկավարը առանձին մատնանշել հարցի ակադեմիական և փաստաթղթային կողմը. գիտական աշխատանքներ, ցուցահանդեսներ, շնորհանդեսներ, պատմական քարտեզներ: Ընդ որում այստեղ խոսքը սուբյեկտիվ աղբյուրների մասին չէ, այլ երրորդ կողմի կողմից ստեղծված փաստացի փաստաթղթերի մասին է: Ի.Ալիևը հիշեցրել է. «Բավական է նայել XX դարի սկզբին ցարական Ռուսաստանի կողմից հրապարակված քարտեզներին, որպեսզի յուրաքանչյուրը կարողանա համոզվել, որ ներկայիս Հայաստանի տարածքում տեղանունների բացարձակ մեծամասնությունը ադրբեջանական ծագում ունեն: Այս քարտեզների վրա չկա Սևան անունով լիճ: Դրանց վրա կա Գյոյչա լիճը... այդ քարտեզները մենք չենք կազմել, հետևաբար ոչ ոք չի կարող ասել, որ մենք այստեղ կեղծիքով ենք զբաղվում»: Նա պարզաբանում է. սրանք կայսերական Ռուսաստանի այդ նույն իշխանական կառույցներ են, որոնք հայերին վերաբնակեցրել են Ղարաբաղում, և հենց նրանց աղբյուրներն են հաստատում տարածաշրջանի պատմական ադրբեջանական բնույթը։
 
Երբ փաստարկը հիմնված է փաստաթղթերի վրա, այն հնարավոր չէ վիճարկել։ Եվ սրանում է տրամաբանությունը. «Այս քարտեզները ամբողջությամբ հիմնված են պատմական իրողությունների վրա»։ Նախագահը ընդգծում է գրքերի և նույնիսկ հասարակ բուկլետների հրատարակման անհրաժեշտությունը՝ որպեսզի երիտասարդները իմանան ճշմարտությունը, որպեսզի աշխարհը իմանա ճշմարտությունը, և որպեսզի ադրբեջանցիների ներկայիս Հայաստան խաղաղ վերադարձի պնդումները հնչեն ոչ միայն հուզականորեն, այլև իրավաբանորեն, տրամաբանական և բարոյապես հիմնավորված։
 
Անկախ Ադրբեջանի զարգացումը նույնպես նշվում է որպես այս պատմական գծի մաս: Ի.Ալիևը նշում է. «Մեր ազգի պետականության դարավոր պատմության մեջ Ադրբեջանը երբեք այնքան ուժեղ չի եղել, ինչպես այսօր է»: Սա ուժի համար ուժի հռչակում չէ՝ սա բացատրություն է այն բանի, թե ինչու է հիմա եկել՝ գիտական ժառանգություն հավաքելու և պատմական մտածողության դպրոց ձևավորելու ժամանակը: Եթե երկիրը իրեն վստահ է զգում միջազգային ասպարեզում, ապա այն պարտավոր է ամրապնդել իր սեփական ակադեմիական հիմքը: Եվ դրա համար է նախագահը բացահայտ խոսում նոր հիմնարար հետազոտությունների անհրաժեշտության մասին, որոնք աշխարհին կպատմեն 30 տարվա անկախության և Ադրբեջանի պետականության հազարամյակների մասին ճշմարտությունը:
 
Ելույթի միտքը թափանցիկ է. Ադրբեջանը չի վերանայում տարածաշրջանի քարտեզը, չի սպառնում հարևաններին: Բայց նաև մտադրություն չունի մոռանալ իր մասին ճշմարտությունը: Պատմական հիշողությանը վերադարձը՝ վերադարձ է ոչ թե զենքի, այլ գիտելիքների, փաստաթղթերի, մշակույթի, միջազգային դիվանագիտության և մարդկային ներկայության միջոցով: Սրանում է իրական պետական քաղաքականության և քարոզչական շաբլոնների միջև տարբերությունը: Եվ հենց այդ պատճառով են ակադեմիայի տարեդարձին հնչած թեզերը վստահ հնչում. երկիրն ունի փաստարկներ, ունի փաստաթղթեր, ունի պատմական ճշմարտություն՝ և չունի դրա համար պայքարը պատերազմի վերածելու ցանկություն։