Արժեքների ճգնաժամ թե՞ դիմակների պատռում Մի քանի խոսք Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի մասին

Ինչպես հայտնի է, Խաղաղության Նոբելյան մրցանակը այս տարի շնորհվել է վենեսուելացի ընդդիմադիր քաղաքական գործիչ Մարիա Կորին Մաչադոյին, ինչպես նշել է Նոբելյան կոմիտեն՝ «Հանուն Վենեսուելայի ժողովրդի ժողովրդավարական իրավունքների անխոնջ պայքարի» համար։ Մեկնաբանելով նրա դերը «բռնապետությունից ժողովրդավարության խաղաղ անցման առաջխաղացման գործում», կոմիտեն ընդգծել է, որ «ժողովրդավարությունը հիմնված է նրանց վրա, ովքեր համարձակվում են հանդես գալ՝ չնայած ռիսկերին»։
 
Գեղեցիկ խոսքե՜ր։ Սակայն դրանք որքանո՞վ են համապատասխանում վենեսուելյան իրականությանը, և ինչպիսի՞ն է Մաչադոի արժեքավորությունը մնացած աշխարհի համար։ Պետք է ասել, որ մենք միակը չենք, որ այս հարց ենք տալիս։
 
Նոբելյան կոմիտեի ընտրությունը անմիջապես դարձավ քննարկման առարկա համաշխարհային լրատվամիջոցներում և փորձագետների շրջանում։ Իրավիճակի ինտրիգը ավելացրել է այն հանգամանքը, որ այդ մրցանակին հավակնել է ԱՄՆ-ի նախագահ Դոնալդ Թրամփը, ով, ինչպես հայտնի է,  նախագահի պաշտոնը ստանձնելուց ի վեր նպաստել է մի շարք միջազգային հակամարտությունների կարգավորմանը։
 
Գլխավոր հարցը, որը հիմա հետաքրքրում է միջազգային հանրությանը՝ այն է, որ արդյո՞ք Մաչադոն արժանի է իրեն շնորհված մրցանակին։
 
Միգուցե, արժե ուշադիր լսել Վենեսուելայի նախագահ Նիկոլաս Մադուրոյի խոսքերը, որը Մաչադոյին խիստ քննադատության է ենթարկել մրցանակի շնորհումից հետո։ Նա ընդգծել է, որ երկրի բնակչության 90%-ը «մերժում է դիվային կախարդ Սայոնային»՝ Մաչադոյին համեմատելով վենեսուելական ֆոլկլորի կերպարի հետ, գրում է «Newsweek»-ը։ Հրատարակությունը նշում է, որ վենեսուելական ֆոլկլորի վրեժխնդիր ոգու հետ համեմատությունը հաճախ է օգտագործվում Վենեսուելայի պետական լրատվամիջոցներում։
 
Մենք չենք իդեալականացնում Մադուրոյին և հիանալի հասկանում ենք, որ Վենեսուելան ապրում է դժվար ժամանակներ, որոնք մասամբ կապված են նրա կառավարության սխալների հետ։ Սակայն, սա արդյո՞ք նշանակում է, որ ամբողջ աշխարհը պետք է սրտի թալկացումով հիանա վենեսուելական ընդդիմադիր գործչով միայն այն պատճառով, որ նա դեմ է Մադուրոյին։ Մադուրոյի հաջորդ խոսքերն ավելի շատ լույս են սփռում Մաչադոյի անձի վրա, քան հուզմունքներով լի «կախարդ» մականունը։ Նա հայտարարել է, որ վենեսուելացիները ուզում են ոչ թե պարզապես խաղաղություն, այլև «խաղաղություն ազատության, ինքնիշխանության հետ»։ Հետաքրքիր է, նա ի՞նչ նկատի ունի։
 
Պատասխանը երկար և հեռու փնտրելու կարիք չունի։ Մարիա Մաչադոյի բոլոր գործողությունները աչքի առաջ են։ Օրինակ, նա  բազմիցս ԱՄՆ-ին  Վենեսուելայում ռազմական միջամտության կոչ է արել, պնդելով, որ Նիկոլաս Մադուրոյի ռեժիմը կարելի է տապալել միայն «միջամտության միջոցով»։ Բացի այդ էլ Մաչադոն աջակցում է  իր սեփական երկրի դեմ ամերիկյան պատժամիջոցները։ Ինչպե՞ս կարող է իր ժողովրդի բարօրության համար պայքարող մարդը հանդես գալ այդ բարօրության սահմանափակման օգտին։ Եվ այս մարդուն տալիս են խաղաղության մրցանակ։
 
Եթե լուրջ խորհենք, ապա գործ ունենք Արևմուտքի լիբերալ ուժերի դասական մեծամիտ մոտեցման հետ, երբ նրանք, լիովին անտեսելով տեղում առկա իրականությունը, ելնելով իրենց գեղջկական շահերից, Վենեսուելայում ստեղծված իրավիճակը ավանդաբար նկարագրում են որպես ժողովրդավարության պայքար բռնապետության դեմ: Մինչդեռ այս հարավամերիկյան երկրում գործերը ավելի ծավալուն են, քան բռնապետության դեմ ազատության պայքարի մասին երկչափ հասկացությունը: Չէ որ իրականում Վենեսուելայում սոցիալական հակամարտությունը ունի դասակարգային և ռասայական չափում՝ իզուր չէ, որ երկրում այդքան ուժեղ են սոցիալիստական տրամադրությունները։
 
Բանը նրանում  է, որ Մադուրոն ներկայացնում է չավիզմը (նախկին նախագահ Ուգո Չավեսի անունով), ձախակողմյան շարժում, որին աջակցվում է բնակչության զգալի մասի կողմից՝ սևամորթների, մետիսների և հնդիկների: Մինչև Ուգո Չավեսի 1998 թվականին իշխանության գալը՝ իշխանությունը դարեր շարունակ պատկանել է սպիտակամորթ եվրոպականացված էլիտային, որի մի մասն է հանդիսանում Մաչադոն: Նա բառացիորեն Վենեսուելայի «ազնվական ձագում» է: Մաչադոյի նախնիների թվում են՝ Իսպանիայի թագավորներից տիտղոսներ ստացած Տորոյի մարկիզները: Սակայն մարդուն ոչ թե արյունն է բնութագրում, այլ նրա գործողությունները, իսկ Մաչադոյի դեպքում էլ կարելի է ասել, որ նա իր գործողություններում հեռու չի գնացել իր նախնիների՝ Ամերիկայի գաղութարարների դիրքորոշումից։
 
Սա, թերևս, այն ամենն է, ինչը պետք է իմանալ Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի 2025 թվականի տարբերակի մասին։ Այստեղ պետք է նշել, որ լիբերալ ճամբարում Թրամփին Մադուրոից պակաս չեն հակակրում, - իր հակագլոբալիզմի և լիբերալ արժեքների մերժման համար։ Նոբելյան կոմիտեի խորամանկությունը  նրանում է, որ մրցանակը տվել են մի մարդու, ում Թրամփը համակրում է Մադուրոյի կառավարության հետ առճակատման պատճառով։ Իսկ դա նշանակում է, որ Ամերիկայի նախագահը չափազանց շատ զայրացած չի լինի։ Մանավանդ որ կոմիտեի ներկայացուցիչները կարող են հենվել ընթացակարգային խոչընդոտների վրա, որոնք Թրամփին թույլ չեն տա հաղթել քվեարկության ժամանակ. չէ որ հայտի ներկայացման վերջնաժամկետը՝ փետրվարի 1-ն է, ինչը գործնականում ամենից հաճախ նշանակում է, որ մրցանակը շնորհվում է նախորդ օրացուցային տարվան վերաբերող ծառայությունների համար, մինչդեռ Թրամփի բոլոր խաղաղապահ գործունեությունը վերաբերում է ընթացիկ տարվան։
 
Բայց միթե՞ սա իսկապես փաստարկ է։ Միթե՞ դա Նոբելյան կոմիտեին խանգարեց գրեթե նախապես մրցանակը շնորհել Բարաք Օբամային նրա նախագահության առաջին տարում, երբ նա դեռ ոչինչ չէր արել «միջազգային դիվանագիտությունը և ժողովուրդների միջև համագործակցությունը ամրապնդելու» համար։ Բայց չէ որ հենց այդ ձևակերպումով էին բացատրում՝ նրան 2009 թվականի Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի շնորհումը ։
 
Նոբելյան կոմիտեի ներսում տեղի ունեցող իրարանցումը վառ կերպով ցույց է տալիս լիբերալ ճամբարի ճգնաժամը։ Լիբերալ գաղափարների նկատմամբ աշխարհի բնակչության լայնորեն տարածված հիասթափության ֆոնին՝ ոչ ոք այլևս չի հավատում դրան։ Սակայն, եթե հիշենք, որ  1990 թվականի Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր դարձավ ԽՍՀՄ-ի առաջին և վերջին նախագահ Միխայիլ Գորբաչովը՝ և դա այն ժամանակ, երբ երկրի ներսում գետի պես արյուն էր հոսում, ապա կարելի է արձանագրել, որ ճգնաժամը վաղուց է սկսվել։ Հուսանք, որ հաջորդ տարի Նոբելյան կոմիտեն կհաղթահարի այս ճգնաժամը, և կցուցաբերի ավելի մեծ ազնվություն և Խաղաղության մրցանակը կշնորհի մի անձի, ով չի առաջացնի այդչափ հակասական զգացմունքներ։