Ձախողված հոտ
Հայ եկեղեցին՝ անկման պրոցեսում

Վերլուծություն  08 Մայիսի 2024 - 16:50

Հայ առաքելական եկեղեցին (ՀԱԵ) վերջին օրերին չի իջնում օրակարգից։ Ինչպես հայտնի է, նա իր վրա է վերցրել՝ սահմանի սահմանազատման և Գազախի շրջանի չորս օկուպացված գյուղերը Ադրբեջանին վերադարձնելու Երևանի մտադրության դեմ բողոքի ցույցերը ղեկավարելու գործառույթը։ Ասենք, որ այս մասին վերջին օրերին շատ են գրում, այդ թվում նաև մեր կայքում։ Իսկ ես այս նյութում կցանկանայի անդրադառնալ Էջմիածնի հետ կապված մեկ հոգեբանական ասպեկտին։

Այսպես, ՀԱԵ-ն դարձել է հայ հասարակության մեջ ռեւանշիստական տրամադրությունների վերջին ապաստանը։ Սակայն խնդիրը նրանում է, որ ինքնին եկեղեցին սրընթաց կորցնում է հեղինակությունը իր եկեղեցիական համայնքի մոտ: Եվ մասնագետները հավանաբար ազդեցության այս անկման մի քանի պատճառներ կբերեն: Մասնավորապես, հասարակության մեջ հայ եկեղեցու նկատմամբ վստահության կորուստը առավելապես բացատրվում է անձի ազատության՝ այդ թվում նաև կրոնական դոգմաներից, և վերջիվերջո աթեիզմի վրա հիմնված արևմտյան ազատական արժեքների ազդեցության ուժեղացմամբ։ Սակայն, ինձ թվում է, որ դա հիմնական պատճառը չէ։ Ես պատմաբան չեմ, հայկական եկեղեցու մասնագետ չեմ, սակայն կփորձեմ կիսվել՝ հայ հասարակության մեջ հայկական եկեղեցու թուլացման պատճառներից մեկի իմ տեսլականով։

Բանը նրանում է, որ հատկապես հայկական եկեղեցին է կերտել հայկական ինքնությունը։ Նա ոչ թե պարզապես եղել է հայ ժողովրդի հոգևոր ուղեկիցն ու դաստիարակը, նա եղել է նրա քաղաքական հայրն ու մայրը։ Հատկապես նրա ֆունկցիոներներն են ստեղծել հայ ազգային գաղափարախոսության հիմքը, որն այնուհետ զարգացրել է տխրահռչակ Նժդեհը իր ցեխակրոնիզմի տեսությունում։

Հատկապես եկեղեցին է հայ ժողովրդին պոկել Օսմանյան կայսրությունում իր սիներգետիկ գոյությունից: Իր հերթին արևմտյան սադրիչների կողմից ղեկավարվող հենց նա է նրա մեջ աճեցրել թուրքերի հանդեպ ատելության սերմերը և ուղղել է դեպի մահմեդականների նկատմամբ դավաճանական գործողությունների։ Որպես արդյունք, հենց եկեղեցին է ծառայել որպես 1915 թվականի իրադարձությունների կատալիզատոր, որոնց ընթացքում տեղի ունեցան բախումներ հայերի և մահմեդականների միջև։

Այս իրադարձությունները օգտագործելով որպես թուրքերի նկատմամբ էլ ավելի մեծ ատելություն ստեղծելու գործիք՝ հայկական եկեղեցին ամրապնդեց իր դիրքերը։ Իր թիկունքում զգալով համաշխարհային տերությունների աջակցությունը՝ եկեղեցին օրհնեց և ղեկավարեց «միացումի» գործընթացը՝ ադրբեջանական Ղարաբաղի օկուպացիան։ Վազգեն Ա կաթողիկոսը, ինչպես հայտնի է, անձամբ է խնդրել Գորբաչովին թույլ տալ նախկին ԼՂԻՄ-ի միացումը Հայկական ԽՍՀ-ին։ Մենք չգիտենք, թե ինչ է ասել Գորբաչովը, բայց ամեն դեպքում, նույնիսկ նրա հնարավոր բացասական պատասխանը շուտով դադարեց որևէ նշանակություն ունենալ։ Խորհրդային Միության հետագա փլուզումը բարենպաստ պայմաններ ստեղծեց՝ նախկին ԼՂԻՄ-ը և հարակից տարածքները բռնությամբ զավթելու համար, որտեղից հայերը վտարեցին հարյուր հազարավոր ադրբեջանցիներին և որոնք ցինիկաբար անվանում էին բուֆերային գոտի։ Սրան ավելացնենք ադրբեջանցիների վտարումը բուն Հայկական ԽՍՀ-ից, ինչպես նաև Խոջալիում և այլ բնակավայրերում ցեղասպանությունը, և Ղարաբաղի օկուպացիայի հետ մեկտեղ ստանում ենք հետխորհրդային տարածքում մարդկության դեմ ամենամեծ հանցագործությունը։

Այս նախագծի հաջողությունը իննսունականների սկզբին էլ ավելի ամրապնդեց եկեղեցու դիրքերը: Հայերի գիտակցության մեջ եկեղեցին ժողովրդին բերեց՝ ողջ գիտակից պատմության մեջ հայոց պետականության գագաթնակետը՝ Հայաստանի և Ղարաբաղի փաստացի միավորումը։ Հայերի աչքերը պղտորած էյֆորիան նրանց թույլ չտվեց տեսնել այն իրավիճակի ողջ վտանգավորությունը, երբ փոքր ժողովուրդը, դուրս ընկնելով պատմության համատեքստից, հակառակ աշխարհագրության, տնտեսության և իրավունքի հանգամանքների՝ խլում է մեծ ժողովրդի տարածքի մի մասը։ Հայերին թվում էր, թե «միացումը» ընդմիշտ է։

Սակայն այս նախագիծն ուներ իր ժամկետը, և այդ ժամկետը եկավ 2020 թվականի աշնանը։ Քառորդ դարի ընթացքում Ադրբեջանը կուտակում էր տնտեսական, քաղաքական, դիվանագիտական և ռազմական ռեսուրսներ, որպեսզի, երկաթե բռունցքով ջախջախելով հայկական ֆաշիզմի գանգը՝ վերադարձնի իր հողը, ապահովի իր տարածքային ամբողջականությունը, վերականգնի իր ինքնիշխանությունը։

«Միացումին» վերջ տրվեց։ Սակայն այս պարզ բառերն ի զորու չեն արտահայտելու այն համընդհանուր սարսափը, որը պատեց հավաքական հայկական գիտակցությանը։ Պարզվեց, որ այն ամենը, ինչով հայերը ապրել են երկար տասնամյակների ընթացքում, եղել է ուրվական, կամ ավելի շուտ՝ դատարկ կոնֆետի փաթաթան։

Ինչպես պատահում է նման դեպքերում, սկսվեցին մեղավորի որոնումները։ Ղարաբաղյան կլանը մատով ցույց էր տալիս Փաշինյանի վրա՝ նրան դավաճան մկրտելով։ Ժողովուրդը իր զանգվածում կուլ չտվեց այդ գաղափարը, ինչի մասին վկայում են 2021 թվականի ընտրությունների արդյունքները։ Փաշինյանն իր հերթին որպես մեղավոր է անվանում ղարաբաղյան կլանը։ Եվ սա հայերին ավելի շատ է տպավորում, քանի որ հասարակության մեջ առանց այդ էլ շատ նեգատիվ էր կուտակվել Քոչարյանի, Սարգսյանի և նրանց բանդայի հասցեին։ Եվ քանի որ ղարաբաղյան կլանը սերտորեն կապված է եկեղեցու հետ, ապա նրա նկատմամբ ատելությունը միջանկյալ պրոյեկտվում է նաև քահանաների վրա։ Փաստորեն, հեղինակության կորստի գործընթացը սկսվել է պատերազմից առաջ և կապված է ղարաբաղյան կլանի նկատմամբ հայերի երիտասարդ սերնդի գրգռվածության հետ։ Այս մերժումը պատերազմում կրած պարտությունից և «միացումի» փլուզումից հետո միայն ուժեղացավ։

Այնուամենայնիվ, այստեղ կա մեկ կարևոր պահ։ Հայերը պետք է գիտակցեն, որ պատերազմում պարտություն կրելու պատճառը հանցավոր ղարաբաղյան կլանը չէր, քանի որ Ադրբեջանը ամեն դեպքում կհաղթեր, եթե նույնիսկ երեք տասնամյակ անընդմեջ Հայաստանը ղեկավարեին ամենաարժանավոր մարդիկ։ Դա տեղի կունենար, քանի որ Ադրբեջանի կողմն էին օրենքը, ուժը, տնտեսությունը, բնակչությունը և շատ այլ գործոններ։

Վերջին եզրակացությունից հետևում է, որ ղարաբաղյան կլանը Փաշինյանից անմիջապես հետո պետք է հանել պարտության մեջ մեղավորների ցուցակից։ Առավել ևս, այս թեզը փոխում է շեշտադրումները՝ հարկավոր է մեղավորին փնտրել ոչ թե պատերազմում կրած պարտության մեջ, այլ դրա ակունքներում, օտար տարածքների օկուպացիայում, էթնիկ զտումների մեջ, ազգային մեծամտության մեջ, և ինքն իր մեջ...

Հայերը հոգու խորքում դա հասկանում են, սակայն չեն կարող իրենց մեջ դա բարձրաձայն խոստովանել: Մինչդեռ ինտուիտիվ մակարդակով նրանք գիտակցում են, որ իրենց դժբախտությունների պատճառ են հանդիսանում հենց իրենք, այն գաղափարախոսությունը, որն իրենց թշնամացրել է ադրբեջանցիների հետ։ Նրանում, թե ինչպիսին են նրանք դարձել՝ անմիջական և առաջնային պատասխանատվություն է կրում հայ եկեղեցին։

Իմ դատողության էությունը հասարակ է. ժողովրդի գիտակցության արտաքին մակարդակում հայկական եկեղեցին սկսեց ասոցացվել ղարաբաղյան կլանի հետ, ավելի խորը մակարդակի նրա վրա ընկավ՝ գռգռվածությունը ինքնության կորստի դեմ անզորությունից։ Այս երկու վեկտորները Էջմիածնի համար ստեղծում են ծայրահեղ բացասական ֆոն։ Հասարակությունը հոգեվարքի մեջ է, նա հոգնել է իրենից, այն նորացման կարիք ունի։ Սնունդը, որով նրան կերակրել են, բերել է զանգվածային թունավորման, և նա այլևս չի հավատում դրա ուժին: Իսկ նոր սնունդը՝ հայ եկեղեցին, ըստ սահմանման, չի կարող առաջարկել։ Նա այլեւս ի վիճակի չէ հայության հոգևոր առաջնորդի դեր խաղալ։ Հայերի կողմից ատելի ղարաբաղյան կլանի աջակցության բողոքի ներկայիս մկան աղմուկին եկեղեցուն միանալը միայն կարագացնի նրա անկումը։ Հայ ժողովուրդը ստիպված է լինելու ծանր ու տքնաջան աշխատանք կատարել՝ Հայ առաքելական եկեղեցու հետ սահմանը սահմանազատելու և սահմանգծելու ուղղությամբ։

Caliber.Az

Դիտումներ: 54