Ղարաբաղի ագրարային ներուժը կլուծի Ադրբեջանում պարենային անվտանգության խնդիրը
Caliber.Az-ի ակնարկը

Վերլուծություն  05 Ապրիլի 2022 - 16:56

ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության (FAO) գլխավոր տնօրեն Քյու Դոնգյուն օրերս հրապարակված իր ուղերձում ընդգծել է, որ արդեն երկու տարի շարունակվող համավարակը, իսկ այսօր ռուս-ուկրաինական պատերազմը դարձել են վերջին տասնամյակներում համաշխարհային պարենային անվտանգության ամենալուրջ մարտահրավերներ։ Գնահատելով գլոբալ դեֆիցիտի ռիսկերը՝ FAO-ն աշխարհի երկրներին խորհուրդ է տալիս կենտրոնանալ ներմուծման փոխարինման վրա և միջնաժամկետ հեռանկարում ավելացնել գյուղատնտեսական արտադրությունը։ Ներքին արտադրության վրա կախվածությունը համարվում է, որպես Ադրբեջանի համար ռազմավարական վեկտոր, որտեղ պլանավորվում է նաև զարգացնել օկուպացիայից ազատագրված հողերի գյուղատնտեսական ներուժը: Այսպիսով, նախօրեին Ադրբեջանի Միլլի Մեջլիսի ագրարային քաղաքականության կոմիտեյում նորից ուրվագծվել են Ղարաբաղի մարզի ագրարային զարգացման առաջնահերթությունները։

FAO-ի գնահատումների համաձայն՝ համաշխարհային շուկայում հիմնական ագրարարային պաշարների մատչելիության հետ իրավիճակը օրեցոր վատթարանում է։ ««Ուկրաինայից և Ռուսաստանից հացահատիկի և ձեթային մշակաբույսերի ապրանքաբախշիչ շղթաների և նյութատեխնիկական ապահովման խափանումները, ինչպես նաև Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառվող արտահանման սահմանափակումները ամենավատ ազդեցությունը կունենան համաշխարհային պարենային անվտանգության մակարդակի վրա», - ենթադրում է FAO-ի գլխավոր տնօրենը:

Առաջին հերթին դա իրենց վրա կզգան առավելապես Աֆրիկայում, Ասիայում և Մերձավոր Արևելքում գտնվող մոտ հիսուն տնտեսապես անապահով երկրները. նրանց պարենային հաշվեկշռում ռուսական և ուկրաինական հացահատիկի տեսակարար կշիռը գերազանցում է 30%-ը։ Առավել ևս, Արևելյան Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի շատ երկրներ, որոնք հանքային պարարտանյութերի իրենց կարիքների մոտ 50%-ը ապահովում են ռուսական և բելառուսական մատակարարումների միջոցով, կարող են լուրջ դժվարությունների հանդիպել գյուղատնտեսական մշակաբույսերի աճեցման հարցում, որոնց սահմանափակումները կարող են պահպանվել նաև 2023 թվականին։ Ազոտային պարարտանյութերի համաշխարհային գները եռապատկվել են նախորդ տարվա և ներկայիս գազային ճգնաժամի ֆոնին։

Իրավիճակը խորացել է նաև ձավարեղենի, մեսլինի (ցորենի և տարեկանի խառնուրդ) և ալյուրի գլոբալ արտահանման վերաբերյալ Ռուսաստանի կողմից վերջին սահմանափակումներով, բացառությամբ ԵԱՏՄ անդամ երկրների, ինչպես նաև 2022 թվականի ապրիլի 1-ից մինչև օգոստոսի 31-ը արգելք է դրվել ՌԴ-ից արևածաղկի և կանճրակի սերմերի արտահանման վրա։ Իր հերթին, հայտնի է դարձել, որ Ղազախստանը, հետևելով Ռուսաստանին՝ ներքին շուկաները պաշտպանելու համար նույնպես քննարկում է հացահատիկի և ալյուրի արտահանման ժամանակավոր սահմանափակումներ մտցնելու հարցը։ «Այս սահմանափակումները պայմանավորված են նրանով, որ ղազախստանցի արտահանողները չեն ցանկանում հացահատիկ վաճառել տեղական ալրաղացներին, նրանք սպասում են արտահանման գնի բարձրացմանը»,- նախօրեին ասել է Ղազախստանի գյուղատնտեսության նախարար Երբոլ Կարաշուկեևը։

Այս ոչ միանշանակ և բարձր ռիսկային իրավիճակում FAO-ի փորձագետները խորհուրդ են տալիս աշխարհի պետություններին (հատկապես ինքնաբավարարման ցածր մակարդակ ունեցող երկրներին) միջնաժամկետ հեռանկարում բոլոր ջանքերը գործադնել պարենամթերքի ներքին պահանջարկի բավարարմանը ուղղված արտադրության և վերամշակման աշխատանքները պաշտպանելու և պետական աջակցություն ցուցաբերելու համար։ «Ապրանքաբաշխման շղթաները պետք է աշխատեն, անհրաժեշտ է ապահովել արմատապտուղների բերքի, գյուղատնտեսական կենդանիների, վերամշակող արդյունաբերության ենթակառուցվածքների, լոգիստիկ համակարգերի պաշտպանությունը։ Պետք է գտնել նոր մատակարարներ, ավելացնել սննդամթերքի պաշարները, իսկ ամենագլխավորը՝ դիվերսիֆիկացնել սեփական արտադրությունը, վերամշակել և զարգացնել չօգտագործվող հողերը»,- ասվում է ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության խորհրդատվություններում։

Այստեղ անհրաժեշտ է նշել, որ FAO-ի՝ ուշադրությունը կենտրոնացնելով ներմուծման փոխարինման վրա, սննդամթերքի մատակարարման աղբյուրները դիվերսիֆիկացնելուն ուղղված կոչերը արդեն շուրջ մեկուկես տասնամյակ սահմանվել են, որպես Ադրբեջանի պետական քաղաքականության անկյունաքար։ Ինչպես վերջերս նշել է Ադրբեջանի վարչապետ Ալի Ասադովը, Ուկրաինայում իրադարձությունները մտահոգիչ են տրանսպորտի և նյութատեխնիկական ապահովման հետ կապված մի շարք խնդիրների, գների բարձրացման, ներմուծվող ապրանքների և տարբեր արգելքների պատճառով։ Այս առումով կառավարությունը աշխատում է երկրի պարենային պաշարները, այդ թվում նաև ցորենի պահուստները բազմապատիկ ավելացնելու ուղղությամբ։ Մասնավորապես, արդեն անցյալ տարվա երկրորդ կիսամյակում, մատակարարումները դիվերսիֆիկացնելու նպատակով, 3,5 անգամ ավելացել են Ղազախստանում ցորենի գնումները, որտեղից մատակարարվել է ավելի քան 15,850 մլն դոլարի 52,746 հազար տոննա։ Մաքսային պետական կոմիտեյի տվյալների համաձայն՝ ընթացիկ տարվա երկու ամիսների ընթացքում ցորենի ներմուծման ուղղությամբ ապահովվել է աճը՝ 6,8 անգամ, մսինը՝ 18,9%-ով, բուսական և կենդանական ծագման յուղերինը՝ 58,2%-ով և այլն։ Ադրբեջանում ստեղծվել է Պահուստների պետական գործակալություն, ձևավորվում է պարենային պաշարների կառուցվածքը, և այսուհետ երկրում ներկրվող և արտադրվող սննդամթերքի մի մասը կպահվի գործակալության պահեստներում, ինչպես ֆորս-մաժորային դեպքում, ինչպես նաև ներքին շուկայում գները կարգավորելու նպատակով։ Պարենային ներքին շուկայի կայունության պահպանմանը նպաստում է նաև Նախարարների կաբինետի մարտի երկրորդ տասնօրյակում ընդունված՝ «Երկրի տարածքից նվազագույն սպառողական զամբյուղի մաս կազմող հիմնական պարենային ապրանքների և դրանց արտադրության մեջ օգտագործվող ապրանքների արտահանումը կարգավորելու միջոցառումների մասին» կարգադրությունը։ Փաստաթուղթը սահմանափակում է երկրից հիմնական պարենային ապրանքների և հումքի, այդ թվում նաև ալյուրաղացման և ձավարային ապրանքների, ածիկի, օսլաի, ինուլինի, ձեթի սերմերի և մրգերի, որոշ բուժիչ բույսերի, կերային խոտերի և կերային հացահատիկների արտահանումը։ Ընդհակառակը, Ադրբեջանում հնարավորինս հեշտացվել է ռազմավարական նշանակություն ունեցող պարենային ցորենի արտահանումը. մեկ տարի առաջ Ադրբեջանի կառավարությունը մի շարք միջոցներ ձեռնարկեց հացահատիկ ներկրողների համար ԱԱՀ-ի վերացումը երկարաձգելու, հարկաբյուջետային նմանատիպ թուլացումներ, ինչպես նաև սուբսիդիաներ են տրամադրվել հայրենական ալրաղացային կոմբինատներին և հաց արտադրողներին։

Պարենային պաշարների ստեղծումը, հացահատիկ արտահանողների համար օգնությունը և, ընդհակառակը, հիմնական ապրանքների արտահանման սահմանափակումները, անշուշտ, ժամանակին և լիովին արդարացված միջոցառումներ են։ Այնուամենայնիվ, FAO-ի և այլ միջազգային մասնագիտացված կազմակերպությունների փորձագետները պնդում են, որ ներկայիս պարենային ճգնաժամը կտևի մի քանի տարի, ուստի առանցքային խաղադրույքը պետք է դրվի գյուղատնտեսական ապրանքային արտադրանքի ավելացման վրա:

Սա չափազանց կարևոր խնդիր է, քանի որ երկիրը դեռևս լիովին ինքնաբավ չէ լոբահատիկավորներով, իսկ պարենային ցորենի համար այդ ցուցանիշը չի գերազանցում 60%-ը։ Ներկայումս Ադրբեջանում ցորենի բերքատվությունը կազմում է հեկտարից 32 ցենտներ , մինչդեռ այդ ցուցանիշը պետք է հասցնել առնվազն 40 ցենտների մեկ հեկտարից։ Այնուամենայնիվ, հացահատիկային կուլտուրաների ընդլայնումը չափազանց բարդ խնդիր է, քանի որ վերջին տարիներին բուսաբուծության ոլորտում խնդիրները սրվել են անընդհատ երաշտի, ստորերկրյա ջրերի սպառման, իսկ տնտեսական ոռոգման համակարգերի անբավարար ներդրումը բերում է վարելահողերն ընդարձակելու, անասնակերային և ձեթաբույսային կուլտուրաներ ցանելու համար պիտանի արգավանդ հողերի անբավարարությանը։

Եվ այնուամենայնիվ, վերջին տարիներին որոշակի քայլեր են ձեռնարկվել գյուղատնտեսական արտադրանքի շահութաբերությունը բարձրացնելու ուղղությամբ. ներդրվել է «Էլեկտրոնային գյուղատնտեսության» մեխանիզմը, որի հիման վրա արդիականացվել են սուբսիդավորման համակարգը և «Ագրոլիզինգի» ծառայությունները, զարգացել են ագրարային ապահովագրության գործիքները և արագացվել է ագրոպարկերի և խոշորացված հացահատիկային տնտեսությունների ձևավորման գործընթացը։ Իր հերթին, 2020 թվականի վերջից ջրի սպառման օպտիմալացման ուղղությամբ ձեռնարկված միջոցառումները, ոռոգման մի շարք օբյեկտների վերանորոգումը, ինչպես նաև խոշոր տնտեսություններում ոռոգման տնտեսող տեխնոլոգիաների ներդրումը նպաստել են մշակաբույսերի բերքատվության վիճակի բարելավմանը։ Արդյունքում 2021 թվականին հնարավոր եղավ հաղթահարել հիմնական արդյունաբերության՝ հացահատիկի աճեցման ոլորտում արտադրության երկամյա անկումը. հավաքվել է 5,8 տոկոս աճով գրեթե 3,247 մլն տոննա լոբահատիկավորներ։ Էլ ավելի բարձր դինամիկա է գրանցվել բամբակի բերքահավաքում` 25% աճ, շաքարի ճակնդեղի` 30,3%, կանաչ թեյի տերևների` 27%, մետաքսի որդերի` 10%, մրգերի և հատապտուղների` 9,3%, խաղողի` 7,4%, բանջարեղենի` 6,7%: % և այլն։

Գյուղատնտեսության նախարարությունը համարում է, որ միջնաժամկետ հեռանկարում Ադրբեջանը կարող է ներքին ռեսուրսներից բավարարել պարենային ցորենի իր կարիքների ավելի քան 80%-ը, այդ թվում նաև ոռոգման զարգացած համակարգով մասնագիտացված հացահատիկային ագրոպարկերի թվի ավելացման հաշվին, որտեղ կիրառվում են ոռոգման տնտեսական համակարգեր, ամենաժամանակակից ագրոտեխնոլոգիական լուծումներ և ցանվում են միայն էլիտար բարձր բերքատվությամբ ցորենի տեսակներ։ Այսպես, անցյալ տարվա վերջին ավելի քան 1 մլն հա տարածքում իրականացվել է նախորդ տարվա ցուցանիշների համեմատ 1,2% աճով չոռոգվող աշնանացանի ցանք. այդ թվում՝ 602 հազար հեկտարի վրա ցանվել է ցորեն, 400 հազար հեկտարի վրա՝ գարի։

Ընդ որում, հացահատիկի ինքնաբավության մեջ բեկում է նախատեսվում ապահովել ցանքաշրջանառության մեջ Ադրբեջանի օկուպացիայից ազատված հողերի ներգրավմամբ՝ ականազերծման աշխատանքների (2022թ. ապրիլի 1-ի դրությամբ ականներից և ռմբերից մաքրվել է մոտ 14,5 հազ. հեկտար) ավարտից ոռոգման և այլ անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների վերականգնումից հետո։ Գյուղատնտեսության նախարար Ինամ Քարիմովի խոսքով, այս տարի Ղարաբաղում և Արևելյան Զանգեզուրում նախատեսվում է մոտ 100 հազար հեկտարի վրա ցորենի և գարու ցանք։ Ընդհանուր առմամբ, այս մարզում կա գյուղատնտեսական արտադրանքի համար պիտանի 1 մլն հեկտար տարածք, այդ թվում նաև 128 հազար հեկտար ոռոգելի հողատարածք։

Ինչպես նախօրեին նշել է Միլլի Մեջլիսի ագրարային քաղաքականության հանձնաժողովի նախագահ Թահիր Ռզաևը՝ ազատագրված տարածքները ունեն գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման համար ծանրակշիռ ներուժ, առաջին հերթին հացահատիկային մշակաբույսերի պարենային անվտանգության ապահովման համար։ Նրա խոսքով, Ղարաբաղի և Արևելյան Զանգեզուրի տնտեսական շրջանների տարածքները պատմականորեն առաջատար են եղել հացահատիկի, բամբակի, անասնաբուծության, ծխախոտի և խաղողագործության որակյալ արտադրանքի արտադրության մեջ։ Խորհրդարանական կոմիտեյի նախագահը հիշեցրել է, որ օկուպացիայից ազատված որոշ տարածքների մի մասը ականազերծվել է և այդ հողերն արդեն մտցվել են ցանքաշրջանառության մեջ։

Հեռանկարում, այստեղ կստեղծվեն նաև խոշորացված բուսաբուծական տնտեսություններ և ժամանակակից վերամշակող ձեռնարկություններ, որոնք այնքան անհրաժեշտ են այլ տեսակի պարենային ապրանքների արտադրության ծավալներն ավելացնելու և ինքնարժեքը նվազեցնելու համար։ Մասնավորապես, Աղդամի, Ֆիզուլիի, Ջաբրայիլի շրջանների բերրի հողերում օպտիմալ է աճեցնել բամբակ, խաղող, շաքարի ճակնդեղ, եգիպտացորեն, ինչպես նաև բանջարաբոստանային, կերային կուլտուրաներ, այստեղ պլանավորվում է հիմնել ընդարձակ մրգատու այգիներ։ Պլանավորվում է լեռնային շրջաններում՝ Քելբջարում, Լաչինում և Գուբադլիում ստեղծել անասնաբուծական տնտեսություններ։ Միաժամանակ, օկուպացիայից ազատագրված տարածքների լեռնային լճերում ու ջրամբարներում կան ձկնաբուծության զարգացման համար պայմաններ։

Այս ուղղությամբ մի շարք ծրագրեր արդեն իրականացման փուլում են. մարզում ակտիվ աշխատանքներ են տարվում Ջաբրայիլի շրջանի «Արազի հովիտ» և «Աղդամի արդյունաբերական պարկ» ագրոարդյունաբերական պարկերի հիմնական ենթակառուցվածքի ձևավորման ուղղությամբ։ Մասնավորապես, շուրջ 60 հազար հեկտար բերրի հողերի առկայությունը, առատ ստորգետնյա ջրերը, Արազ գետի և Խուդաֆերինի ջրամբարի մոտիկությունը շատ հեռանկարային են դարձնում Ջաբրայիլի շրջանում խաղողագործության, բամբակագործության, շերամաբուծության և այգեգործության զարգացումը։ Այդ թվում նաև պլանավորվում է այդ արդյունաբերական գոտիներում տեղավորել մսի և կաթնամթերքի, մրգերի և բանջարեղենի պահածոների, զովացուցիչ ըմպելիքների և գինեգործության, անասնակերի և օրգանական պարարտանյութերի արտադրությամբ զբաղվող ռեզիդենտներին։ Զանգիլանի շրջանի տարածքում անցյալ տարի սկսվել են «Dost» գյուղատնտեսական պարկի ստեղծման աշխատանքները, որտեղ 6 հազար հեկտար տարածքում նախատեսվում է ստեղծել չորս, իսկ հետո՝ 10 հազար գլուխ ազնվացեղ խոշոր եղջերավոր անասունների համար տարածաշրջանում ամենամեծ անասնաբուծական համալիրը, ինչպես նաև կառուցել 100 հազար տոննա արտադրանքի տարողությամբ ինտեգրված մսի վերամշակման և փաթեթավորման ձեռնարկություն և պահեստներ։

Ղարաբաղի մարզի ագրարային ներուժը ակտիվորեն կյուրացվի նաև «Խելացի» գյուղերի նախագծերի շրջանակներում. նորարարական բուսաբուծական տնտեսություններից մեկի ձևավորումը շուտով կավարտվի Զանգիլանի շրջանի Աղալի գյուղում, մեկ այլ տնտեսությունը կտեղակայվի Ֆիզուլիի շրջանի Դովլեթյարլը գյուղում և կկենտրոնանա արտահանման կողմնորոշմամբ ձկնաբուծական և թռչնաբուծական ֆերմաների ստեղծման վրա:

Caliber.Az

Դիտումներ: 487