Մոսկվայի սխալների շղթան Ղարաղաղից մինչև ինքնաթիռ և Եկատերինբուրգ

Վերջին շաբաթներին ռուսական մամուլը, մասնավորապես «Կոմսոմոլսկայա պրավդա» հրատարակչությունը, վերլուծության քողի տակ ակտիվորեն տարածում է նյութեր, որոնք իրականում իրենից ներկայացնում են Բաքվի հետ հարաբերություններում Մոսկվայի սխալները արդարացնելուն ուղված շինծու նյութ դավադրության տեսություններից և միակողմանի մեկնաբանություններից: Եվ «Բրիտանական ձեռնարկներ, թուրքական ծրագրեր. Ո՞վ է իրականում Ադրբեջանին մղել Ռուսաստանի հետ հակամարտության» վերնագրով հոդվածը վառ կերպով պատկերում է այդ մոտեցումը. հեղինակները, հղում անելով իբր բրիտանական ազդեցության և թուրքական նկրտումների անտեսանելի թելերին՝ փորձում են ադրբեջանա-ռուսական հարաբերություններում ընթացիկ ճգնաժամի պատասխանատվությունը բարդել արտաքին ուժերի վրա՝ անտեսելով ինքնին ռուսական կողմի գործողությունների հետևանքով առաջացած հիմնարար պատճառները:
 
Որպես ադրբեջանա-ռուսական հարաբերությունները լուսաբանելու բազմամյա փորձ ունեցող լրագրող, չեմ կարող անպատասխան թողնել այս պատմությունը, որը ոչ միայն խեղաթյուրում է իրականությունը, այլ նաև սրում է լարվածությունը՝ դրանց լուծմանը նպաստելու փոխարեն: Հիմնվելով փաստերի, պատմական համատեքստի և առողջ բանականության տրամաբանության վրա՝ ես կփորձեմ պարզաբանել այս հայտարարությունները՝ ցույց տալով, որ Ադրբեջանը, վարելով հետևողական քաղաքականություն, երբեք չի ձգտել առճակատման, իսկ ներկայիս ճգնաժամը՝ դա, ավաղ, պաշտոնական Մոսկվայի կողմից կուտակված սխալների և կարճատես քայլերի արգասիքն է։
 
Սկսենք գլխավորից. Ադրբեջանը միշտ վարել է ազգային շահերի պաշտպանության, բազմակողմ հարաբերությունների զարգացման և ինքնիշխանության ամրապնդման վրա կենտրոնացած անկախ քաղաքականություն։ Սա ակնհայտ է յուրաքանչյուրի համար, ով հետևում է երկրի զարգացմանը անկախության վերականգնումից ի վեր։ Բաքուն հետևողականորեն կառուցում է հարաբերություններ տարբեր ուժային կենտրոնների հետ՝ Թուրքիայից և Իսրայելից մինչև Չինաստան և Եվրամիության երկրներ՝ ոչ թե առաջնորդվելով ինչ-որ մեկի «ձեռնարկներով», այլ ելնելով պրագմատիկ հաշվարկներից. տնտեսական օգուտներից և աշխարհաքաղաքական կայունության ապահովումից։
 
Թուրքական պետությունների կազմակերպությունը (ԹՊԿ), որը «Կոմսոմոլսկայա Պրավդա»-յում հոդվածը ներկայացնում է որպես հակառուսական դավադրության գործիք, իրականում հանդիսանում է հարթակ՝ եղբայրական ազգերի միջև մշակութային, տնտեսական և տրանսպորտային համագործակցության համար: Օրինակ, 2024 թվականի հուլիսին Շուշայի գագաթնաժողովը կենտրոնացած էր ինտեգրացիոն նախագծերի վրա, ինչպիսիք են Միջին միջանցքի զարգացումը և էներգետիկ անվտանգությունը՝ առանց որևէ մեկի նկատմամբ ռազմականացման կամ ագրեսիայի չնչին ակնարկի։
 
ԹՊԿ-ում առանցքային դեր խաղաղցող Թուրքիան՝ իրոք Ադրբեջանի ռազմավարական դաշնակիցն է, բայց այս դաշինքը հիմնված է «մեկ ազգ՝ երկու պետություն» սկզբունքի վրա, այլ ոչ թե «Մեծ Թուրանի ծրագրերի» վրա, որոնք գոյություն ունեն միայն ռուսական դավադրության տեսաբանների երևակայության մեջ։
 
Ինչ վերաբերում է Բրիտանիային, ապա Լոնդոնի հետ  Բաքվի կապերը ռազմավարական նշանակություն ունեն էներգետիկ ոլորտում՝ Բրիտանիան հանդիսանում է ներդրող ադրբեջանական այնպիս նախագծերում, ինչպիսին է «Շահ Դենիզը»: Եվ սա՝ զուտ տնտեսություն է, այլ ոչ թե անկայունացման «ձեռնարկներ»։
 
Այս ամենով հանդերձ, ռուսական կողմը չգիտես ինչու հաջողությամբ «մոռանում» է այն գործունների մասին, որոնք բացասաբար են ազդում մեր հարաբերությունների վրա՝  և այստեղ հարկավոր չեն դավադրության տեսություններ Թուրքիայի, Մեծ Բրիտանիայի կամ որևէ մեկ ուրիշի «ձեռքի» մասին: Եթե  փնտրում եք «տիկնիկավարներին», ապա պետք է նայել հայելու մեջ. հենց Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի քաղաքականությունն էր՝ իր երկակի չափանիշներով, որը հանգեցրեց վստահության քայքայմանը։
 
Եկեք հիշենք վերջին իրադարձությունները, որպեսզի հասկանանք, թե ինչպես է առաջացել ներկայիս սրացումը: 2024 թվականի օգոստոսին Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը պետական այցով այցելեց Ադրբեջան: Բարձր մակարդակի ջերմ և անկեղծ ընդունելությունը դարձավ փոխադարձ հարգանքի և համագործակցության ձգտումների պայծառ վկայություն: Բաքվում բանակցությունները ընդգրկեցին թեմաների լայն շրջանակ. էներգետիկ համագործակցությունից մինչև մշակութային փոխանակումներ: Ադրբեջանը, որպես հյուրընկալող երկիր՝ ամեն ինչ արեց, որպեսզի այցը անցկացվի բարձր մակարդակով՝ ցուցադրելով կառուցողական երկխոսության անկեղծ պատրաստակամություն: Բայց այս դրական հիմքը արագորեն ոչնչացվեց միջադեպերի շղթայով, որոնց համար պատասխանատվություն է կրում Մոսկվան:
 
Դրանցից կենտրոնականը դարձավ 2024 թվականի դեկտեմբերին Բաքվից Գրոզնի թռչող «Ադրբեջանական ավիաուղիներ» ընկերության «Embraer E-190» ինքնաթիռի կործանումը, որը խոցվեց ռուսական ՀՕՊ համակարգի կողմից։ Ողբերգությունը խլեց տասնյակ մարդկանց կյանքեր, որոնց մեծ մասը Ադրբեջանի քաղաքացիներ էին։ Սակայն Մոսկվան փորձեց թաքցնել տեղի ունեցածը՝ հորինելով նոր արդարացումներ և խճճված վարկածներ։ Եթե այդ ժամանակ ռուսական կողմը համարձակություն ունենար բացահայտորեն ընդունել ինքնաթիռի հետ կապված միջադեպի մեղքը, ամեն ինչ կարող էր այլ կերպ դասավորվել. թափանցիկ հետաքննությունը, զոհերի ընտանիքներին փոխհատուցումը և ներողությունը կարող էին պահպանել վստահության կամուրջները։ Բայց փոխարենը մենք տեսանք խուսափողականություն, որը միայն մեծացրեց անկեղծության կասկածները և հրահրեց հասարակական դժգոհության ալիք։
 
Ինքնաթիռի հետ կապված ողբերգությունը՝ բոլորովին էլ  ոչ մեկուսացված միջադեպ է։ Այն միայն դարձավ հիշեցում Մոսկվայի համակարգային գծի մասին, որը տասնամյակներ շարունակ աջակցել է Հայաստանին ղարաբաղյան հակամարտությունում։ Ադրբեջանական տարածքների օկուպացիան, Երևանին ռազմական և քաղաքական աջակցությունը, զենքի մատակարարումները և ռևանշիստական ուժերի այսօրվա հովանավորությունը՝ այս ամենը բխել է և շարունակում է բխել Մոսկվայից։ Անտեսել այս փաստը՝ նշանակում է միտումնավոր աղավաղել իրականությունը։
 
Երկար տարիների ընթացքում  Ռուսաստանը իրեն դիրքավորել է որպես «խաղարարար», բայց իրականում նրա քաղաքականությունը միայն երկարաձգում է հակամարտությունը։ Նույնիսկ 2024 թվականի ապրիլին Ադրբեջանի Ղարաբաղի տարածաշրջանից ռուսական խաղաղապահ զորքերի դուրսբերումից հետո, Մոսկվան չի հրաժարվել Հայաստանի ռևանշիստական շրջանակներին աջակցելուց՝ նրանց տարածք տրամադրելով հակաադրբեջանական հռետորաբանության և տարածաշրջանը անկայունացնելու փորձերի համար։
 
Ընթացիկ ճգնաժամի կատալիզատոր հանդիսացող իրադարձությունների շղթայում չի կարելի անտեսել 2025 թվականի հունիսի 27-ին Եկատերինբուրգում տեղի ունեցածը: «ԿՊ»-ի հոդվածում այն նկարագրվում է որպես «օրինական գործողություն ադրբեջանական կազմակերպված հանցավոր խմբի դեմ, որը մեղադրվում է սպանությունների և թունավորումների մեջ»: Բայց չէ որ այստեղ հարցն նրանում չէ, թե ով և ինչի մեջ է մեղադրվում: Հարցն այն է, որ այս ամենը նման էր ոչ թե ոստիկանական գործողության, այլ ադրբեջանցիների ցուցադրական մահապատժի. ձերբակալվել է ավելի քան 50 մարդ, իսկ երկուսը՝ Սաֆարով եղբայրները, սպանվել են, ընդ որում դաժանորեն: Կարծում եմ՝ ցանկացած պետություն կպահանջեր նման կամայականության արդար հետաքննություն: Այդպես էլ վարվեց  նաև Ադրբեջանը՝ երկրի գլխավոր դատախազությունը քրեական գործ հարուցեց խոշտանգումների և սպանության հոդվածներով:
 
Բաքվի պատասխան միջոցները՝ ոչ թե «վրեժխնդրություն» է, ինչպես պնդում է ռուսական մամուլը, այլ էսկալացիայի պայմաններում ազգային շահերը պաշտպանելու հարկադիր միջոցներ, որը, նկատի առեք, հանդիսանում է Մոսկվայի որոշ բարձրաստիճան անձանց, ներառյալ Քննչական կոմիտեի ղեկավար Ալեքսանդր Բաստրիկինի ջանքերի արդյունք, ով բազմիցս շովինիստական ոգով է խոսել միգրանտների մասին: Այս ամենն ավելի շատ հիշեցնում է նենգ 90-ականների Ռուսաստանը՝ քաոսի և ռազմավարական սխալների ժամանակաշրջան, երբ Պավել Գրաչովի նման անհատներն էին որոշում արտաքին քաղաքականության ուղղությունը՝ արդյունքում երկիրը հասցնելով անմխիթար վիճակի։ Բաստրիկինը այսօր, կարծես, գնում է նույն ճանապարհով։
 
«ԿՊ»-ի հոդվածի հեղինակները չեն անտեսել նաև տնտեսական կողմը՝ Ադրբեջանին վախեցնելով հարաբերությունների խզումից «կորուստներով»։ Սխալ ընտրված քայլ, ընկերներ։ Հարցը նրանում է, որ երկու երկրների միջև առևտրաշրջանառությունը դասավորվում է հենց Ռուսաստանի օգտին, քանի որ ռուսական արտահանումը միլիարդավոր դոլարներով գերազանցում է ադրբեջանական ներմուծումը՝ կենտրոնանալով հումքի և հիմնական ապրանքների վրա։ Ադրբեջանը բարձր տեխնոլոգիաներ չի գնում Ռուսաստանի Դաշնությունից և կարող է այդ ապրանքները հեշտությամբ փոխարինել Չինաստանից մատակարարումներով, որտեղ գները ցածր են, իսկ որակը՝ ավելի քան համեմատելի։ Բացի այդ, շատ ապրանքներ կարելի է ավելի էժան գնել այլ երկրներում, ընդհուպ մինչև Ուկրաինան, որի հետ Բաքուն, ի դեպ, զարգացնում է էներգետիկ և տրանսպորտային համագործակցությունը։
 
Ռուսաստանի հետ առևտրային հարաբերությունները Ադրբեջանի համար ընդամենը դիվերսիֆիկացված տնտեսության բաղադրիչներից մեկն է։ Եվրոպա գազի արտահանումը, «կանաչ» էներգետիկայում լայնածավալ ներդրումները և Թուրքական պետությունների կազմակերպության հետ համագործակցության խորացումը ապահովում են կայունություն և անկախություն ռուսական շուկայից։ Ադրբեջանն արդեն իսկ ցույց է տվել արագ հարմարվելու իր կարողությունը. 2020 թվականից ի վեր ԵՄ արտահանումը զգալիորեն աճել է, Ասիայի գործընկերները պատրաստ են փոխհատուցել ցանկացած խնդիրներ, իսկ ներքին շուկան ամրապնդվել է նավթի և գազի եկամուտների և նոր ներդրումների հաշվին։
 
Այսպիսով, ադրբեջանա-ռուսական հարաբերություններում ներկայիս լարվածության նախաձեռնողը բնավ էլ Ադրբեջանը չէր, սակայն տեղի ունեցած իրադարձությունները՝ ինքնաթիռի վթարի մեղքի ժխտումից մինչև Եկատերինբուրգում տեղի ունեցած բռնությունները՝ ստիպեցին արձագանքել վճռական, բայց համաչափ։ Նշենք նաև, որ Ռուսաստանում միլիոնավոր ադրբեջանական սփյուռքը միշտ եղել է մերձեցման գործոն. մեր հայրենակիցները ավանդ են ներդնում  Ռուսաստանի տնտեսության մեջ՝ առևտրից մինչև մշակույթ, բայց երբ նրաննց ենթարկում են  խտրականության՝ դա ազդում է ազգային արժանապատվության վրա։
 
Այնպես որ, այսօրվա ճգնաժամը՝ «թուրքական ծրագրեր» կամ «բրիտանական ձեռնարկներ» չեն, այլ ռուսական քաղաքականության ներքին հակասությունների արդյունք, որտեղ շովինիզմն ու իմպերիալիստական մնացորդները գերակշռում են պրագմատիզմին։
 
Ադրբեջանը, որպես ինքնիշխան երկիր, կշարունակի իր անկախ գիծը՝ ամրապնդելով գործընկերությունը նրանց հետ, ովքեր հարգում են մեր ընտրությունը: Մենք չենք փնտրում առճակատում Ռուսաստանի հետ՝ ընդհակառակը, պատմական կապերը կարող էին դառնալ վստահության վերականգնման հիմք: Բայց դրա համար Մոսկվան պետք է ընդունի իր սխալները և անցնի իրական երկխոսության: Միայն այսպես կարելի է խուսափել հետագա սրացումից և վերադառնալ փոխշահավետ համագործակցությանը: Ի վերջո,  կլիմայի փոփոխությունից մինչև աշխարհաքաղաքական տեղաշարժերի մարտահրավերներով լի աշխարհում՝  Կովկասին հարկավոր են ոչ թե պատեր, այլ կամուրջներ: Եվ Ադրբեջանը պատրաստ է դրանք կառուցել, բայց հավասար պայմաններով, առանց անցյալի  և «արտաքին թշնամիների» ուրվականների:
 
P.S. Երբ մեր նյութը պատրաստ էր հրապարակման, «Կոմսոմոլսկայա պրավդա»-ի հոդվածը հեռացվեց կայքից: Սակայն ռուսական լրատվամիջոցներում շարունակվում է հակաադրբեջանական հիստերիան, և «Կոմսոմոլսկայա պրավդայում» նախկինում հնչեցված նույն թեզերը առաջվա պես շրջանառվում են: Այդ պատճառով մենք որոշեցինք հրապարակել մեր պատասխանը: