Միլլերի խաչմերուկ Հայաստանն ու Ադրբեջանը Քիշնևի գագաթնաժողովի նախաշեմին

Թերևս, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հետկոնֆլիկտային կարգավորման ողջ ժամանակի ընթացքում մինչև այժմ և տեղում, և բանակցային գործընթացում երբեք չի նկատվել իրադարձությունների այդչափ բարձր ինտենսիվություն, ինչպես վերջին մի քանի շաբաթների ընթացքում։

Այս շարքի կարևորագույններից մեկն է դարձել ԱՄՆ-ի Պետդեպի մամուլի խոսնակ Մեթյու Միլլերի հայտարարությունը, որում, մասնավորապես, ասվում է. «Մենք ուրախ ենք տեսնել, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բանակցությունները շարունակվում են։ Ինչպես ասել է պետքարտուղար Բլինկենը, Հարավային Կովկասում խաղաղությունը հասանելի է։ Մենք վերջերս վարչապետ Փաշինյանին երախտագիտություն ենք հայտնել խաղաղությանը իր հավատարմության համար, և ողջունում ենք վերջերս նախագահ Ալիևի կողմից համաներման հարցը քննարկելու վերաբերյալ վերջին արտահայտություններին»:

Թերեւս, ԱՄՆ-ից երբեք ավելի հստակ ազդանշան չի եղել։ Նույնիսկ դրա հպանցիկ քննարկման դեպքում կարելի է նկատել երեք լուրջ նրբերանգ։ Նախ, Բաքվի հնարավոր համաներման մասին օրակարգի հասարակ ընդունմամբ Վաշինգտոնը ավելորդ անգամ հաստատում է Ղարաբաղում ցանկացած ինքնահռչակ իշխանությունների անօրինականությունը՝ չճանաչված կազմավորմանը մերժելով ցանկացած իրավասուբեկտիվություն: Երկրորդը, Սպիտակ տունը մերժում է իշխանության կեղծ մարմինների և անջատողական առաջնորդների՝ Ղարաբաղի հայ համայնքը ցանկացած կարգավիճակով ներկայացնելու իրավունքը Այսպիսով, ամերիկացիները Բաքվին են թողնում ինքնուրույն ընտրել համայնքի հետ երկխոսության ձևաչափը։ Իսկ երրորդ նրբերանգը կայանում է նրանում, որ համաներման հարցը համադրվում է Հայաստանի խաղաղության պատրաստակամության հետ, այսինքն՝ Վաշինգտոնը հնչեցնում է այն առավելագույնը, որին Երևանը կարող է հասնել, որպես փոխզիջում Բաքվից։

Լիովին հիմնավորված կարելի է նաև ենթադրել, որ այդ ազդանշանը հասցեագրված է ոչ միայն Երևանին ու Մոսկվային (որը, չգիտես ինչու, ավելի քան հանդուրժող է անջատողականների նկատմամբ և չի էլ նեղվել խաղաղապահ քանակակազմի օգնությամբ տարածաշրջանից վտարել հայկական զինված կազմավորումներին), այլ նաև Փարիզին, որը համառորեն պնդում է միջազգային ներկայություն «Ղարաբաղի հայ բնակչության իրավունքներն ու անվտանգությունը ապահովելու համար» և բացահայտորեն աջակցում է անջատողական միավորման մնացորդներին։ Բավական է հիշել, որ Ֆրանսիայի այլ օդիոզ հարձակումների հետ մեկտեղ, եղել է նաև «նախագահ կոչվող տարրին» Փարիզում հեռուստահաղորդմանը հրավերը:

Բայց ինչպես երևում է, օվկիանոսի մյուս կողմից ֆրանսիացիներին լրջորեն թափ են տվել: Ընդ որում ճիշտ ու ճիշտ Եվրոպական տնտեսական համայնքի (ԵՏՀ) գագաթնաժողովի նախօրեին, որը հուլիսի 1-ին կանցկացվի Քիշնևում։ Իսկ ընդհանրապես ինքնին ԵՏՀ-ն հանդիսանում է Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի նախաձեռնությունը, որը նպատակաուղղված է եվրոպական պետությունների, այդ թվում նաև ԵՄ անդամ չհանդիսացող երկրների միջև երկխոսության խթանմանը, ընդհանուր խնդիրների լուծմանը և երկրների միջև համագործակցությունն ու համերաշխությունը խթանելուն: Կարելի է, սակայն, արձանագրել, որ այս երկխոսությունը միշտ չէ, որ բերում է այն արդյունքին, որին ձգտում է Ֆրանսիայի ղեկավարը։ Այսպիսով, անցյալ տարվա հոկտեմբերի 6-ին Պրահայում կայացած ԵՏՀ-ի առաջին գագաթնաժողովում, չնայած Երևանի կողմից բանակցություններին Փարիզի կողմնակալ մասնակցությանը, Հայաստանի վարչապետը, հաստատելով իր կառավարության հավատարմությունը Ալմաթիի 1991թ. հռչակագրին, ստիպված եղավ փաստորեն Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության առաջին ճանաչումն անել։

Սակայն դրանից հետո բանակցային գործընթացը մի քանի ամիս տեղապտույտ տվեց։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ Փաշինյանը, որպեսզի ժողովրդի աչքում զարդարի իր իմիջը՝ ճանապարհ ընկավ Եվրասիայի քաղաքներով, փորձելով մանրածախ առևտրում կա՛մ վաճառել, կա՛մ վերավաճառել հայկական ինքնիշխանություն կոչվող ապրանքը՝ հույս ունենալով գնորդներից ստանալ «արցախի իրավասուբյեկտիվության» պաշտպանության երաշխիք։

Ձախորդ չարչիին շորթեցին ով ուզես, դրանով հանդերձ չվճարելով ոչ մի կոպեկ։ ՀԱՊԿ-ն, որը, եթե հավատալ Փաշինյանի անորոշ փնթփնթոցին՝ կա՛մ մտնում է, կա՛մ դուրս է գալիս Հայաստանից, իրականում (ի դեմս Գյումրիի ռուսական բազայի և այլ ներկայության) ոչ մի տեղ չի շարժվում, ինչը և պետք է Մոսկվային։ Ադրբեջանի հետ պայմանական սահմանին Հայաստանի սադրանքները, որին, ամենայն հավանականությամբ, Թեհրանի ձեռքը խառն է, հանդիպեցին արժանի հակահարվածի։ Եվ հազիվ թե արժե հույս դնել նրա վրա, որ Իրանի հատուկ ծառայությունների ներկայացուցիչներն այժմ արագ կլքեն Հայաստանի Հանրապետության տարածքը։ Իսկ ԵՄ-ի առաքելությունը սահմանին տեղի ունեցող միջադեպերի ժամանակ շրջահայացորեն գլուխ է պահում, հինալիորեն գիտակցելով, որ եթե սահմանը պայմանական է, ապա առաքելությունը, հետևաբար, նույնպես ավելի շատ խորհրդանշական է։ Այսինքն՝ իրեն մատնոցի վարպետին պատկերողին սեղանի մյուս կողմում տեղ են ցույց տվել։

Ադրբեջանը, այդ ընթացքում խաղում է ավելի ծանրակշիռ շուկաներում։ Եվրոպա էներգառեսուրսների արտահանման և տարանցման շուկայում, օրինակ։ Եվ այս շուկան թախանձագին պահանջում է խաղաղություն և կայունություն Հարավային Կովկասում, հակառակ համաշխարհային առանձին դերակատարների աշխարհաքաղաքական նկրտումների։ Ընդգծենք, որ երբ մենք խոսում ենք Ադրբեջանի տնտեսական լծակների մասին, ապա միշտ նկատի ունենք դրանց փոխլրացնող նշանակությունը մեր երկրի արդար դիրքորոշմանը, որը հաստատված է միջազգային իրավունքով։

Ճակատագրի չար հեգնանքով, հենց Մակրոնի ներկայությամբ կարող են նախնական պայմանավորվածություններ ձեռք բերվել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի ստորագրման վերաբերյալ՝ տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչման հիման վրա և առանց Բաքու-Խանքենդի երկխոսությունը որևէ միջազգային մասնակցության հիշատակմանը: Ադրբեջանը դիվանագիտական այս մարտերում հիշեցնում է հմուտ այկիդո մարտիկի՝ հմտորեն օգտագործելով հակառակորդի էներգիան իր օգտին։

Սակայն Երեւանից լուրերը ավելի շուտ խոսում են այն մասին, որ Փաշինյանը մտադիր է խաթարել խաղաղության օրակարգը։ Այսպես, երկու օր առաջ, խորհրդարանում մեկնաբանելով Իլհամ Ալիևի, Լաչինում արած հայտարարությունները՝ վարչապետ Փաշինյանը ասել է հետևյալը. «Բրյուսելում Հայաստանն ու Ադրբեջանը պայմանավորվել են փոխադարձաբար ճանաչել միմյանց տարածքային ամբողջականությունը՝ 29 800 և 86 600 քառ.կմ համապատասխանաբար։ Պետք է ասեմ, որ, այս իմաստով համենայնդեպս անհասկանալի են Ադրբեջանի նախագահի հայտարարությունները։ Համարում եմ, որ և՛ Ադրբեջանը, և՛ միջազգային գործընկերները պետք է պարզաբանեն, թե արդյոք սա նշանակում է բրյուսելյան համաձայնագրերի մերժում»։

Ի դեպ, Հայաստանի ԱԳՆ-ն չդիմացավ ու փորձեց մեկնաբանել Միլլերի հայտարարությունը։ «Մենք համարում ենք, որ մեր բոլոր գործընկերների համար պետք է ակնհայտ լինի, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների նորմալացման գործընթացում Ալմաթիի հռչակագրի հիման վրա միմյանց տարածքային ամբողջականության և սահմանների անձեռնմխելիության ճանաչումը, ինչպես նաև Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի իրավունքների և անվտանգության հարցի լուծումը առանցքային դեր է խաղում։ Ինչպես ընդգծվել է ԱԳՆ-ի մայիսի 29-ի հայտարարության մեջ, Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչումը չի կարող մեկնաբանվել որպես էթնիկ զտումներ իրականացնելու իրավունք»,- ասվում է Հայաստանի արտաքին քաղաքական գերատեսչության հայտարարության մեջ։

Այստեղ նույնպես ոչ մի նոր բան չկա։ Հայկական կողմը կրկին հասկացողություններով է շահարկում։ Այն, որ ղարաբաղցի հայերի իրավունքների և անվտանգության հարցը ոչ մի կերպ կապ չունի անօրինական և հանցավոր ռեժիմի նկատմամբ հանդուրժողականության հետ՝ պարզ է ցանկացած դպրոցականի համար, էլ չասած Արևմուտքի լուրջ քաղաքական գործիչների մասին։ Հայաստանի նկատմամբ Արևմտյան վերնախավի որոշ հատվածի ողջ համակրանքով հանդերձ՝ նման էժանագին մանիպուլյացիան, կարծես թե, արդեն սկսել է՝ Դոն Կորլեոնեի խոսքերով, վիրավորել նրանց ինտելեկտը, և դժվար թե ըմբռնման հանդիպի։

Ընդհանրապես, Երևանի հնարքները վտանգում են առաջացնել եվրոպացիների լուրջ զայրույթը։ Եթե անցյալ տարվա հոկտեմբերին Պրահայի գագաթնաժողովը եղել է նախագծի մի տեսակ փորձություն, ապա երկրորդ գագաթնաժողովում եվրոպացիները արդեն կփորձեն ներկայացնել գործունեության որակապես նոր արդյունք։ Եվրոպայի համար շատ կարևոր է առաջընթաց ցույց տալ հայ-ադրբեջանական բանակցություններում։ Դա առավել ևս կարևոր է, որ գագաթնաժողովը կանցկացվի Մոլդովայի մայրաքաղաքում, մի երկրում, որը ձգտում է անդամակցել ԵՄ-ին և ՆԱՏՕ-ին։ Ինքնին անցկացման վայրի ընտրությունը արդեն իսկ հանդիսանում է հավակնոտ հայտ՝ Քիշնևը ռուսական ազդեցությունից վերջնականապես հեռացնելու համար:

Իսկ Հայաստանն էլ, իր ղեկավարության վերջին հայտարարությունների լույսի ներքո, կարծես թե նպատակադրվել է խաթարել եվրոպացիների տոնը, ինչը միայն կամրապնդի նրա, առանց այդ էլ բանակցային ցածր կարգավիճակը։ Շատ բան կախված կլինի նրանից, թե արդյոք Եվրոպան կցանկանա ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտի հայտարարության համատեքստում ճնշում գործադրել Երեւանի վրա։