Անպատկառություն և պատիժ Ղարաբաղը Ադրբեջան է

Ուղիղ հինգ տարի առաջ՝ 2019 թվականի օգոստոսի 5-ին, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, այն ժամանակ դեռ օկուպացված Խանքենդիում, «Համահայկական խաղերի» բացման ժամանակ բարձրախոսի մեջ գոռաց. «արցախը՝ Հայաստանն է, և վերջակետ»։ Իսկ դրանից մի քանի ամիս առաջ, արդեն Շուշայում, մեծ ճանապարհի ավազակների ընկերակցությամբ առատ գինարբունքից հետո Փաշինյանը, նրանց գրկած, շուրջպար էր բռնել։

Դժվար է ասել, թե այն ժամանակ ինչն է դրդել Փաշինյանին։ Ինչու՞ նա արեց այն, ինչ նույնիսկ չհամարձակվեցին անել ղարաբաղյան կլանի ղեկավարները Հայաստանի ղեկին լինելու ժամանակ։ Ի՞նչն է ստիպել Փաշինյանին լինել ավելի անպատկառ, քան իր նախորդները։ Հիշենք, ի դեպ, որ նույն Քոչարյանը Փաշինյանին մեղադրել է նրա այդ անզգույշ հարձակումների մեջ։

Սակայն Քոչարյանին թողնենք Սարգսյանի հետ։ Նրանց մեղադրանքները ծիծաղելի են։ Բոլոր խելամիտ մարդիկ հասկանում են, որ Ադրբեջանը ղարաբաղյան հարցը լուծեց ամենևին էլ ոչ նրա համար, որ, տեսնում եք, Փաշինյանը «ամեն ինչ փչացրեց»։ Ադրբեջանը դեպի այդ նպատակին էր գնում քսանհինգ երկար տարիներ։ Եվ միանգամայն հավանական է, որ այստեղ կապը ճիշտ հակառակն է՝ Փաշինյանը զոռով փորձանքի դիմեց, քանի որ գիտեր՝ պատիժն անխուսափելի է։

Ճիպոտահարությունը անխուսափելի էր, և այս իրավիճակում ամենալավը՝ այն արագացնելն է ու աչքերդ փակելն է, որպեսզի ավելի ազատ շնչես։ Հիշենք, որ Սերժ Սարգսյանը մի տեսակ հապճեպ կերպով իշխանությունը զիջեց ամբոխին, կարծես թե ուրախ էր ազատվել մոտալուտ պարտության բեռից։ Ո՞վ, եթե ոչ նա, գիտեր այն մասին, որ պարտությունն անխուսափելի է՝ չէ որ 2016 թվականի ապրիլին ադրբեջանական բանակը անցկացրեց փայլուն հակազդեցություն՝ ոչնչացնելով տպավորիչ թվով ռազմական օբյեկտներ և հակառակորդի կենդանի ուժ, և իր վերահսկողության տակ վերադարձրեց երկու ռազմավարական բարձունք։

Մինչդեռ, չի կարելի վստահ լինել, որ Փաշինյանը չի դիտարկել Ադրբեջանին հաղթելու տարբերակը։ «Կա՛մ մենք նրանց, կա՛մ նրանք մեզ»,- մտածել է նա: Նա, իհարկե, նաև հասկանում էր, որ «նրանք մեզ» տարբերակը ավելի իրատեսական էր թվում, սակայն հույս ուներ, որ հայկական բանակը չափազանց լավ է խրամատավորվել տխրահռչակ «Օհանյան գծի» հետևում։ Իսկ Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարար Դավիթ Տոնոյանը, կուրորեն գործելով, ԱՄՆ-ում հայկական սփյուռքի հետ հանդիպմանը ինքնագոհ հայտարարել է. «Նոր պատերազմ՝ նոր տարածքներ»։

Միաժամանակ, Փաշինյանը, ինչպես արդեն նշվեց, պատրաստ էր պարտությանը։ Փաշինյանը՝ արկածախնդիր բնավորության մարդ է, և պատերազմում պարտությունը նրա համար դարձավ մի տեսակ թեթևացում։ Ղարաբաղյան խնդիրն այլևս չկա։ Այն մասին, թե որքան է ինքնին հայ հասարակությունը հոգնել ղարաբաղյան կլանից և դրա հետ կապված ղարաբաղյան կեյսից՝ վկայում է այն փաստը, որ 2021 թվականի ընտրություններում ընտրողների մեծամասնությունը նորից քվեարկեց «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության օգտին։ Ճիշտ է, նախընտրական կարգախոսներից մեկը հնչում էր բավականին ռազմատենչ. «Անջատում հանուն փրկության»։ Սակայն բոլորին պարզ էր, որ սա ընդամենը լավ դեմք էր վատ խաղի դեպքում՝ քվեարկելով Փաշինյանի օգտին՝ հայ ժողովուրդը քվեարկեց հանուն խաղաղության։ Միանգամայն հնարավոր է, որ նա դա արել է ոչ այն պատճառով, որ անկեղծորեն ուզում է խաղաղություն Ադրբեջանի հետ և հրաժարվել է «միացում» գաղափարներից, այլ միայն այն պատճառով, որ գտնվում է խորը ապատիայի մեջ և ապրում է ինքնության ճգնաժամ: Գումարած, Հայաստանը ոչ ուժ ունի նոր պատերազմի համար, ոչ էլ խարիզմատիկ առաջնորդ, ով հանդես կգա նման օրակարգով։ Հայերն այլեւս չեն ցանկանում իշխանության ղեկին տեսնել ղարաբաղյան կլանին։ Հայ հասարակության ապատիան ավելի է ընդգծվում նրանով, որ Փաշինյանի վարկանիշն անշեղորեն նվազում է, սակայն մյուս քաղաքական ուժերինը՝ ավելի ցածր է։ Հայ հասարակությունը այլընտրանք չի տեսնում։ Համահայկական խաղերն ավարտվեցին։ Սկսվել է դաժան առօրյան։ Ադրբեջանցի զինվորը Հայաստանի ղեկավարությանն ու հասարակությանը բերեց իրականությանը։ Եվ այս իրականությունը Փաշինյանին ստիպեց նախ խոստովանել, որ Շուշան հայկական օկուպացիայի ժամանակ գորշ քաղաք էր, իսկ այնուհետև բարձրաձայն հայտարարել. Ղարաբաղը՝ Ադրբեջան է։

Սակայն Ղարաբաղի խնդրից ազատվելը և Ադրբեջանի հետ հաշտություն կնքելը՝ դրանք տարբեր բաներ են։ Հիմա Փաշինյանը ամեն կերպ փորձում է կոնֆլիկտի տեսիլքը պահպանել նրա համար, որպեսզի շարունակի ամեն տեսակի օգնություն ստանալ ԱՄՆ-ից և ԵՄ-ից։ Դրա համար ուռճացվում է ինչպես հայերի, իբր, Հայաստան հարկադիր վերաբնակեցման հարցը, այնպես էլ Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի վրա հարձակման մտացածին սպառնալիքը։ Սակայն, ընդհանուր առմամբ, նկատելի է, որ Հայաստանի ղեկավարը, որպես հայեցակարգ, տրամադրվել է այն տարածքի զարգացման վրա, որը միջազգային իրավունքով ճանաչված է որպես Հայաստանի տարածք՝ այն, ինչ նա անվանում է «իրական Հայաստան»։ Չպետք է մոռանալ նաև, որ Փաշինյանը առայժմ զգուշությամբ, բայց արդեն բարձրաձայնել է սահմանադրական բարեփոխումների անհրաժեշտության մասին՝ նպատակ ունենալով, ի թիվս այլ բաների, ազատվել Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջներ պարունակող կետերից (ցլերի համար այդ նույն «կարմիր շորը»)։

Ճիշտ է, այնուհետև պաշտոնական Երևանը, ի դեմս ԱԳՆ ղեկավար Միրզոյանի՝ չեղարկեց նման հնարավորությունը՝ դե ինչ արած, դրանում էլ կայանում է Փաշինյանի թիմի ֆիրմային ոճը՝ անել քայլ առաջ, իսկ հետո հետ։

Դժվար է ճշգրիտ կանխատեսել, թե ուր կտանի երկիրը և անձամբ վարչապետին նրա կողմից ընտրված ոճը։ Սովորական տրամաբանությունը հուշում է, որ ոչ մի տեղ՝ Հայաստանը կկանգնի այնտեղ, որտեղ կանգնած է հիմա: Հաճելի է, որ հիմա սա արդեն մեր խնդիրը չէ։ Չէ որ Ղարաբաղը Ադրբեջան է։