ՄԱԿ-ի բարեփոխում. Երբ աշխարհը հինգից ավել է Մամեդովը և Վալեևը՝ Caliber.Az- կայքում

ՄԱԿ-ի հոբելյանական տարում, թերևս, ամենատեղինը՝ ութսուն տարի առաջ միջազգային հանրության կողմից ստեղծված կազմակերպության աշխատանքի արդյունքների ամփոփումն է: Իսկ ահա  դրանք, այդ արդյունքները, ամենին չեն տպավորում։
 
Միանգամայն ակնհայտ է, որ ՄԱԿ-ի մեխանիզմը գնալով դառնում է ավելի ձևական և անգործունակ հակամարտությունների կարգավորման մեջ: Օրինակ, նրա կողմից ընդունված բոլոր բանաձևերը այդպես էլ չկարողացան լուծել Հայաստանի կողմից օկուպացված Ադրբեջանի տարածքների ազատման հարցը: Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը՝ Բաքվում 2023 թվականին անցկացված «Չմիավորման շարժում. միասնական և անսասան ծագող մարտահրավերների դեմ պայքարում» թեմայով Չմիավորման շարժման համակարգող բյուրոյի նախարարական նիստում իր ելույթում ընդգծել է, որ ներկա ժամանակ միջազգային կազմակերպությունները, մասնավորապես ՄԱԿ-ը՝ չեն արդարացնում մարդկության սպասումները:
 
Միավորված Ազգերի Կազմակերպությունը, Իլհամ Ալիևի կարծիքով, անխուսափելիորեն պետք է ենթարկվի լուրջ բարեփոխումների: Նշելով, որ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը հանդիսանում է անցյալի մնացուկ և չի արտացոլում ներկայիս իրականությունը, պետության ղեկավարն ասել է. «Մենք հանդես ենք գալիս Անվտանգության խորհրդի ընդլայնման օգտին, որպեսզի այն դարձնել ավելի ներկայացուցչական և աշխարհագրորեն արդար: Ես ուրախ եմ, որ այսօր աշխարհում այս առնչությամբ կոնսենսուսը աճում է»:
 
Իր հերթին, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը ամերիկյան «Newsweek» ամսագրի համար իր հոդվածում համոզմունք է հայտնել, որ Միավորված Ազգերի Կազմակերպությունը իր ներկայիս տեսքով անկարող է կատարել ճգնաժամերի լուծման իր հիմնական գործառույթները: Էրդողանը հայտարարել է, որ կազմակերպության կառուցվածքը «անհապաղ» բարեփոխումների կարիք ունի, որպեսզի նրա անդամները կարողանան մշակել գլոբալ խնդիրների արդարացի լուծումներ: Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը դեռ 2013 թվականին արտաբերել է ՝ «Աշխարհը 5-ից ավելի է» արտահայտությունը, նկատի ունենալով ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի հինգ մշտական անդամներին՝ պնդելով, որ այդ հինգ երկրները «չեզոքացրել» են կազմակերպությունը:
 
ՄԱԿ-ի ներկայիս ներուժին քննադատաբար է անդրադարձել նաև ԱՄՆ-ի նախագահ Դոնալդ Թրամփը, ով Նյու Յորքում հոբելյանական 80-րդ Գլխավոր ասամբլեայում դիմել է աշխարհի առաջնորդներին, հայտարարելով, որ այս միջազգային կազմակերպությունը «նույնիսկ մոտ չէ» իր ներուժի իրականացմանը: Նրա խոսքով, վերջին յոթ ամիսների ընթացքում նա «վերջ է դրել յոթ անվերջ պատերազմների», բայց «այդ դեպքերից ոչ մեկում ՄԱԿ-ը նույնիսկ չի փորձել օգնել»:
 
Որքանո՞վ է Միավորված Ազգերի Կազմակերպությունը արձագանքում ժամանակակից մարտահրավերներին այսպիսի հակամարտություններով լի ժամանակաշրջանում, թե՞ նրա գործողություններն ու ներուժը այլևս չեն կարողանում կատարել իր վրա դրված միջազգային հանրության հույսերը։
 
Այս առնչությամբ իրենց կարծիքներով Caliber.Az-ի հետ կիսվել են ադրբեջանցի և միջազգային քաղաքագետները։ 
 
Այսպես, Հարավային Կովկասի ուսումնասիրությունների կենտրոնի տնօրեն Ֆարհադ Մամեդովը ընդգծել է, որ շոշափված խնդիրը հանդիսանում է  շատ քննարկումների առարկա, սակայն առայժմ գործը տեղից չի շարժվում։ Նրա խոսքով, ՄԱԿ-ի բարեփոխման մասին են խոսում բոլոր պետությունների ղեկավարները, բայց բոլորը տարբեր ձևով են տեսնում այդ բարեփոխումները։
 
«Ուկրաինայում պատերազմի, Արևմուտքի ու Ռուսաստանի միջև առճակատման պայմաններում ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում որևէ որոշում կայացնելը գործնականում անհնար է։ Հետևաբար, ՄԱԿ-ի բարեփոխման մասին բոլոր խոսակցությունները չնայած ճիշտ են, բայց գործնականում դրա իրականացումն այս հինգ պետությունների՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում հաղթողների պատճառով այսօր անհնար Ոորևէ բան փոխվելու  համար,, անհրաժեշտ է, որպեսզի այս երկրները հանդես գան միասնական դիրքորոշմամբ։ Իսկ դա ներկայիս պայմաններում կարող է տեղի ունենալ միայն այն դեպքում, եթե պատերազմի կողմերից մեկը պարտվի և ընդունի իր պարտությունը։ Իրադարձությունների նման դասավորությունը բարեփոխումների հնարավորություն կստեղծի ՄԱԿ-ում», - եզրափակել է Ֆ. Մամեդովը։
 
Մինչդեռ ավստրիացի քաղաքագետ, իրավաբանական գիտությունների դոկտոր Ռուդոլֆ Վալեևը համարում է, որ կազմավորված իրավիճակը արտացոլում է համաշխարհային գլոբալիզմի գաղափարի ճգնաժամը, որտեղ ողջ իշխանությունը և որոշումների կայացման կենտրոնները մինչև հիմա գտնվում են սահմանափակ թվով համաշխարհային տերությունների և էլիտաների ձեռքում։ Եվ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մշտական ներկայացուցիչների մեծ մասին գործերի նման դրությունը ձեռնատու է, չէ որ նման բնույթով չկա իրենց շահերին սպառնացող վտանգ։
 
«ՄԱԿ-ի միջուկը կազմող երկրները հիանալի հասկանում են, որ անդամ պետությունների լիազորությունները վերանայող ցանկացած բարեփոխում զգալիորեն կսահմանափակի նրանց որոշումների կայացման լիազորությունները համաշխարհային քաղաքականության մեջ: Օրինակ, Ֆրանսիային կամ Չինաստանին բացարձակապես հարկավոր չէ, որպեսզի նրանց որևէ որոշում դառնա մի շարք երկրների քննարկման առարկա, առավել ևս՝ քննարկվի, օրինակ, 20 զարգացած երկրների քվեարկության ժամանակ: Ինչպես հայտնի է, շատ առաջատար քաղաքական գործիչներ կոչ են անում ՝Մշտական ներկայացուցիչների խորհուրդը ընդլայնել մոտավորապես նույն թվով երկրներով: Իսկ ներկայիս փուլում այս ամենը կարող է լուծվել շատ ավելի պարզ՝ հինգ երկրների հանդիպումով, որտեղ գրեթե ամեն ինչի կարելի է հասնել, եթե տվյալ որոշումը ընդհանուր առմամբ համապատասխանում է նրանց շահերին: ՄԱԿ-ը՝ իր սահմանափակ թվով պետություններով, որոնք ունեն մշտական ներկայացուցչի կարգավիճակ և, ըստ էության, համակարգում են բազմաթիվ համաշխարհային գործընթացներ, ստեղծվել է որպես բևեռների հավասարակշռության մոդել: Այդ ժամանակ դա աշխարհի ամենատեխնոլոգիապես զարգացած, ամենամեծ և ռազմական առումով ամենաուժեղ երկրներն էին: Մյուսները պարզապես գոյություն չունեին», - ասել է փորձագետը:
 
Սակայն, նրա կարծիքով, այդ ժամանակվանից ի վեր համաշխարհային իրավիճակը արմատապես փոխվել է։ Միջազգային հանրությունը ձգտում է բազմաբևեռ կառուցվածքի, որտեղ, ի դեմս արևմտյան երկրների ներկայացված համաշխարհային կենտրոնից բացի, գոյություն ունի և ծաղկում է պետությունների դաշինք, օրինակ՝ Մերձավոր Արևելքում կամ Հարավարևելյան Ասիայում, որոնք արևմտյան երկրներին չեն զիճում, ո՛չ տեխնոլոգիական առումով, ո՛չ ֆինանսական հզորությամբ։
 
«Օրինակ, Ադրբեջանի նման երկիրը հանդիսանում է Հարավային Կովկասի և Մերձավոր Արևելքի տարածաշրջաններում քաղաքական գործընթացների կարևոր մոդերատորներից մեկը։ Կամ, օրինակ, Կենտրոնական Ասիայի երկրները, որոնք միասին ներկայացնում են Եվրասիայի թուրքական և այլ ժողովուրդների հսկայական համայնքը։ Ինչո՞ւ նրանց շահերը չեն կարող ներկայացվել ՄԱԿ-ում, արտացոլվել բանաձևերում և որոշումներում։ Իրավիճակը փոխվում է, և մենք տեսնում ենք, որ ինքը՝ ԱՄՆ-ի նախագահ Դոնալդ Թրամփը քննադատությամբ է դիմում ՄԱԿ-ին և պահանջում փոփոխություններ նրա գործունեության մեջ, Եվրասիայի այնպիսի առաջնորդները, ինչպիսին է Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը կազմակերպության վճռական բարեփոխումների կոչ է անում։ Այսինքն՝ առաջընթաց կա, սակայն դեռևս չափազանց շատ «բայցեր» կան, որպեսզի ՄԱԿ-ի մեխանիզմը լուրջ բարեփոխումների փուլ հասցնել՝ չափազանց շատ է հակասական կողմեր և կարծիքներ: Բացի այդ, անհրաժեշտ է, առնվազն կայուն քաղաքական կոնսենսուս հիմնական համաշխարհային դերակատարների միջև, իսկ դա ներկա պահին չկա», - եզրափակել է Ռ. Վալեևը: