Հայաստանի ռազմականացումը «ազգ-բանակ» սցենարով Ազատազէնի-ի գործունեության վերլուծություն

2020 թվականի 44-օրյա պատերազմում կրած ջախջախիչ պարտությունից հետո Հայաստանը արագ տեմպերով իրականացնում է հասարակության խորը ռազմականացման հայեցակարգը՝ ազգային պաշտպանության դասական մոդելից անցնելով «ազգ-բանակ» հիբրիդային դոկտրինային։ Եվ չնայած այս նախաձեռնությունը առաջ էր քաշվել դեռ նախորդ իշխանությունների, մասնավորապես՝ Սերժ Սարգսյանի օրոք պաշտպանության նախարար Վիգեն Սարգսի կողմից՝ ներկայիս պաշտպանության նախարար Սուրեն Պապիկյանի օրոք այն ստացել է իրական մարմնավորում։ Հատուկ շեշտ է դրվում այնպիսի ռազմականացված կառույցների գործունեության վրա, ինչպիսին են հայրենասիրության և «ազգային վերածննդի» կարգախոսների ներքո հայ հասարակության ռազմավարական մոբիլիզացիայի գործիքներ դարձած ՈՄԱ-ն և Ազատազէնը։ 
 
Կիսառազմականացված խմբերից դեպի համակարգված նախապատրաստություն. ՈՄԱ-ի և Ազատազէնի դերը
 
Ավելի վաղ, հենվելով տեղեկացված աղբյուրներից ստացված տվյալների վրա, մենք արդեն հայտնել ենք այն մասին, որ Հայաստանում ընթանում է ինտենսիվ նախապատրաստական աշխատանքներ Ադրբեջանի դեմ ահաբեկչական հարձակումներ իրականացնելու համար։ ՈՄԱ-ն, դաշնակները, ԱՍԱԼԱ-ն (որը, ի դեպ, իր վրա է վերցրել Երևանում հրեական սինագոգի վրա հարձակման պատասխանատվությունը) ակտիվորեն պատրաստում են «համապատասխան պրոֆիլի մասնագետներ» մեր երկրի դեմ ահաբեկչական պատերազմի համար։ Ինչպես նաև Հայաստանի տարածքում ձևավորվում են այլ ահաբեկչական խմբավորումներ, ընդ որում դրանց մեծ մասը գործնականում չի վերահսկվում Փաշինյանի կառավարության կողմից։ Դրանցում ներգրավվում են այդ թվում նաև անչափահասներ։ Փաստորեն, Հայաստանը մեր աչքերի առաջ վերածվում է երկրորդ Լիբանանի։
 
Այսպիսով, դիվերսանտ Վովա Վարդանովի կողմից վերահսկվող ՈՄԱ ահաբեկչական կազմակերպությունը երկար ժամանակ կատարել է կանոնավոր բանակի շրջանակներից դուրս զինյալների պատրաստման դերը։ Արտաքին լայնածավալ ֆինանսավորմամբ (հիմնականում սփյուռքի կողմից), օտարերկրյա քաղաքացիություն ունեցող հայերը մարզվում էին Ադրբեջանի հետ պայմանական սահմանի մոտ։ Հիմնական շեշտը դրվել է ինժեներական աշխատանքների (երկարաժամկետ հենակետերի շինարարություն), թեթև մարտական մեքենաների (բագգի) վարման և հրաձգության հմտություններին տիրապետելու վրա։
 
Ի դեպ, ոչ պակաս կարևոր բնորոշ նրբագիծ ՈՄԱ-ի «դիմանկարին»։ Դեռ 2020 թվականին Գլխավոր դատախազության քննչական վարչության կողմից անցկացվել է հետաքննություն՝ Պետական անվտանգության ծառայությունից ուղարկված՝ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի Վլադիմիր Վարդանովի և Հայաստանի սահմաններից դուրս ապրող այլ օտարերկրյա քաղաքացիների մասնակցությամբ՝ Ադրբեջանի Հանրապետության օրենսդրությամբ չնախատեսված ՈՄԱ («Ողջ մնալու արվեստ» - գոյատևման արվեստ) անվան տակ զինված խմբի ձևավորման, այդ խմբի անդամների համար վարժանքներ անցկացնելու և նրա անդամների կողմից՝ Ադրբեջանի օկուպացված տարածքներում ահաբեկչական և այլ հանցավոր գործողություններ կատարելու նյութերի հիման վրա։
 
Ինչպես նաև հաստատվել է, որ վերոհիշյալ անձինք Հայաստանի իշխանությունների կողմից օգտագործվել են որպես վարձկաններ Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքները օկուպացնելուն ուղղված պատերազմում, ինչպես նաև քաղաքացիական բնակչության և հակաահաբեկչական գործողություններին մասնակցող Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի դեմ։ Հետաքննության կողմից հաստատվել է, որ վերոհիշյալ կազմակերպության անդամները մասնակցել են Ադրբեջանի Հանրապետության քաղաքացիների դեմ ուղղված ահաբեկչական գործունեությանը։ Փաստի հիման վրա՝ Ադրբեջանի Հանրապետության գլխավոր դատախազի կողմից հարուցվել է քրեական գործ Ադրբեջանի քրեական օրենսգրքի 100.2 (ագրեսիվ պատերազմի վարում), 120.2.1 (հանցավոր կազմակերպության կամ համայնքի կողմից կատարված դիտավորյալ սպանություն), 279.3 (օրենսդրությամբ չնախատեսված զինված կազմավորումների ստեղծում), 318.2 (Ադրբեջանի Հանրապետության պետական սահմանի անօրինական հատում) և այլ հոդվածներով։
 
Ի տարբերություն ՈՄԱ-ի՝ 2021 թվականի օգոստոսին հիմնադրված Ազատազէն կազմակերպությունը գնացել է ավելի ինստիտուցիոնալ մոդելի ճանապարհով, իրեն դիրքավորվելով որպես «կրթական» ՈԿԿ։ 2023 թվականի սեպտեմբերին նա ստացել է քաղաքացիական անձանց վարժանքների համար նախատեսված հրաձգարան բացելու լիցենզիա՝ քայլ, որը պետք է դիտարկել ոչ թե որպես դրվագ, այլ որպես բնակչությանը Ադրբեջանի հետ նոր պատերազմին համակարգված նախապատրաստման մաս։
 
Պետական ուժային կառույցներից Ազատազէնի ֆորմալ անկախությունը ապահովված է նախապես մշակված իրավական ռազմավարությամբ։ Կազմակերպությունը անցկացրել է  ցուցադրական դատավարություն Հայաստանի ներքին գործերի նախարարության հետ, որն ավարտվել է իր օգտին։ Սա ոչ միայն ամրապնդել է «անկախ հաստատության» կերպարը, այլ նաև ստեղծել է իրավական անվտանգության բարձ այն դեպքում, եթե աղմկոտ միջադեպերի, օրինակ, Ադրբեջանի դեմ ահաբեկչական գործողությունների կամ ռազմական սադրանքների դեպքում պահանջվի արտակարգ հեռավորություն պետությունից։
 
Իր գործունեությունը օրինականացնելու համար Ազատազէնը ակտիվորեն օգտագործում է Հայաստանի օրենսդրության մեջ քաղաքացիական զենքի շրջանառությանը վերաբերվող  փոփոխություններ։ Մասնավորապես, 2024 թվականի հունվարին Հայաստանի խորհրդարանում երկրորդ և վերջնական ընթերցմամբ ընդունվել է «Զենքի շրջանառության կարգավորման մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին նախագիծը։ Լրացումների համաձայն՝ զենք ձեռք բերելու դեպքում իրավապահ մարմիններում ծառայող կամ ծառայած քաղաքացիները ազատվում են դրանց պահպանման գործնական քննություններից, այդ թվում նաև վերջին հինգ տարիների ընթացքում զինվորական ծառայություն անցած կամ վերջին մեկ տարվա ընթացքում վարժական հավաքներին մասնակցած քաղաքացիները։ Դժվար չէ կռահել, որ այս արտաքուստ ժողովրդավարական ճակատի հետևում թաքնված է՝ երիտասարդության արմատականացումը և ինքնապաշտպանական շրջանակներից դուրս գործողություններին բնակչության նախապատրաստումը։
 
Ազատազէնի մարզական ծրագիրը ներառում է մարտավարական հրաձգություն, դարանակալումների կազմակերպում, գոյատևում ծայրահեղ պայմաններում, հրետանային պատրաստություն, «FPV» հարձակողական անօդաչու թռչող սարքերի կառավարում և նույնիսկ ականանետերի և նռնականետերի հետ վարվելը։
 
Համացանցում տեղադրված տեսողական նյութերը (ներառյալ YouTube և սոցիալական ցանցերը) ցույց են տալիս, որ վարժանքներում օգտագործվում է հրաձգային սպառազինության գրեթե ողջ սպեկտրը, ներառյալ «Victrix Armaments»-ի կողմից արտադրված «.375 CheyTac» դիպուկահար հրացանները («.375 Cheyenne Tactical» կամ «.375 CheyTac» (9.5x77 մմ) ԱՄՆ-ում արտադրված մասնագիտացված դիպուկահարային զինամթերք է հեռահար կրակոցների համար), որոնք նախկինում հիշատակվել են Հայաստանի պաշտպանության նախարարության գովազդային նյութերում։ Սա վկայում է Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարության և Ազատազէնի միջև լոգիստիկ և ռեսուրսային կապի մասին։ Բացի այդ, Ազատազէնի դասընթացներին մասնակցող հրահանգիչները նախկինում նկատվել են ՈՄԱ-ի նյութերում, ինչը վկայում է նույն գերատեսչության կողմից հարակից նախագծերի նկատմամբ վերահսկողության մասին։
 
Ֆինանսավորում, վերահսկողություն և տարածաշրջանային անվտանգությանը սպառնացող վտանգներ
 
Առավել մտահոգիչ ասպեկտներից մեկը՝ Ազատազէնի ֆինանսավորման և հավաքագրման հարցերում թափանցիկության լիակատար բացակայությունն է։ Անհասկանալի է, թե ով և ինչ չափանիշներով է ընդունվում դասընթացներին, և ինչպիսին են շրջանավարտներին վերահսկելու մեխանիզմները։ Այն պայմաններում, երբ Հայաստանում պահպանվում է քաղաքական անկայունություն, լիովին իրական է մի սցենար, որի դեպքում վարժված մարտիկները կարող են օգտագործվել որպես անկայունացման գործիք՝ կամ կազմակերպված ուժի տեսքով՝ քաղաքական ընդդիմության վրա ճնշում գործադրելու համար, կամ զինված ապստամբության տեսքով։
 
Բացի այդ, նախապատրաստման քարոզչական ասպեկտը նույնպես լուրջ մտահոգությունների տեղիք է տալիս։ Կուրսանտները ենթարկվում են գաղափարախոսական մշակման՝ հակվելով այսպես կոչված «հայերի ցեղասպանության», «արցախի կորստի» թեմաներին, ինչպես նաև ուսումնասիրելով Գարեգին Նժդեհի ազգայնական մանիֆեստները։ Կոնստրուկտոր Վահան Մանասյանի առաջին հայկական գրոհային ինքնաձիգ «Վահան»-ի մասսայականացումը ծառայում է որպես ոչ միայն տեխնիկական ինքնավարության խորհրդանիշ, այլ նաև երկարատև առճակատմանն ուղղված մշակութային-ռազմական նարատիվ կառուցելու փորձ։
 
Եզրակացություններ
 
Վերոնշյալ բոլորը մատնացույց է անում, որ Ազատազէնը՝ ոչ պարզապես ուսումնական կենտրոն է, այլև Հայաստանի երկարաժամկետ ռազմականացման ռազմավարության կառուցվածքային տարր։ «Կրթական» հռետորաբանության քողի տակ տեղի է ունենում՝ ինչպես արտաքին գործողություններին, այնպես էլ ներքին ուժային սցենարներին մասնակցելուն ունակ մարզված և գաղափարախոսորեն մոտիվացված ակտիվների պլանաչափ ձևավորում։
 
Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարության հետ կազմակերպության կապը, ՈՄԱ-ի հետ հրահանգչական կազմի ընդհանրությունը, բանակի սպառազինությանը նույնական զենքի օգտագործումը, ինչպես նաև մարտավարական և տեխնիկական մոտեցումների համընկնումը ստեղծում է նրա ուժեղ տպավորություն, որ Ազատազէնը գործում է որպես ՀՀ ՊՆ-ի քաղաքացիական նախաձեռնության տակ քողարկված կից նախագիծ։
Իհարկե, չափազանցություն չի լինի ասել, որ պետական մակարդակով ահաբեկչությունը աջակցող և այն իր ագրեսիվ քաղաքականության հիմնական գործիքներից մեկի վերածած Հայաստանի կողմից վարձկանների ու ահաբեկիչների դաստիրակումը հակասում է միջազգային իրավունքին։
 
Առաջին հերթին, նման մոտեցումը իրենից ներկայացնում է պոտենցիալ սպառնալիք տարածաշրջանային անվտանգության համար, հատկապես հաշվի առնելով այն, որ նախապատրաստման զգալի մասն անցկացվում է հայ-ադրբեջանական պայմանական սահմանի մոտ։ Այն պայմաններում, երբ Երևանը շարունակում է հայտարարել խաղաղության ուղու մասին, բայց զուգահեռաբար ոչ թափանցիկ և վերահսկվող «քաղաքացիական» հարթակների շրջանակներում դաստիրակում է զինված անձնակազմ, միջազգային հանրությունը պետք է ուշադրություն դրսևորի և Հայաստանից պահանջի թափանցիկության պահպանում բնակչության ռազմական պատրաստության հարցերում։