«Բաքվին և Երևանին հարկավոր է խաղաղություն։ Մնացած բոլոր տարբերակները մենք արդեն փորձել ենք...» Սամվել Մելիքսեթյանը՝ Caliber.Az կայքում

Caliber.Az-ի հարցազրույցը՝ «Խաղաղության կամուրջ» նախաձեռնության հայկական պատվիրակության ներկայացուցիչ, Անվտանգության քաղաքականության ուսումնասիրությունների կենտրոնի փորձագետ Սամվել Մելիքսեթյանի հետ։
 
— Որո՞նք էին՝ հայ քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների Բաքու կատարած պատասխան այցի հիմնական նպատակները։ Ինչո՞վ էր այն տարբերվում Երևանում առաջին հանդիպումից։
 
— Բաքու այցը կայացավ այն աշխատանքների և քննարկումների հետքերով, ինչ մենք ունեցել ենք Երևանում առաջին հանդիպումից հետո, որը, իմ կարծիքով, բավականին արդյունավետ էր։ Այդ ժամանակ մենք ծանոթացանք միմյանց հետ, այս խմբի շրջանակներում քննարկեցինք նախնական առանցքային գաղափարները և իրար հարցրեցինք. «մենք ինչպե՞ս կարող ենք դրանք իրականացնել»։ Կողմերից յուրաքանչյուրը առաջին հանդիպումից հետո դրանք մանրամասն մշակել է, իսկ հետո Բաքվում մենք  արդեն քննարկեցինք այդ հարցերը, այն, ինչ կարող ենք այդ հիմքի վրա ստեղծել։ Որովհետև կան՝ հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների նորմալացման, մեր երկխոսության, տարբեր ուղիների, օրինակ՝ տրանսպորտային կապերի, սահմանի, մարդկանց միջև կենդանի շփումների, լրատվամիջոցների հետ կապերի կամ կեղծիքների դեմ պայքարի տարբեր թեմաներ, որոնք, սպասելիորեն առկա են այս գործընթացում և որոնք ժամանակի ընթացքում կարող են աճել։ Որովհետև ի հայտ են գալիս հայտարարություններ և ամենատարբեր հրապարակումներ, որոնք կարող են Հայաստանում կամ Ադրբեջանում առաջացնել որոշակի տագնապ, բնակչության արձագանք, իսկ հետո պարզվում է, որ դրանք եղել են իչ-որ համատեքստերից պոկված տեղեկատվական արտահոսքեր, որոշակի ուժերի մեկնաբանություն։ Ժամանակի ընթացքում, քանի որ  երկխոսության ձևաչափը ընդլայնվում է, դրանց քանակը կարող է աճել, և անհրաժեշտ է հասկանալ, թե ինչպես արձագանքել դրանց, ինչպես պայքարել դրանց դեմ։
 
Ի դեպ, երբ ադրբեջանական խումբը եկավ Երևան, ես կասեի, որ հայկական լրատվամիջոցներից ստացված հարցերի զգալի մասը ըստ էությամբ ուղղված էին խմբի ադրբեջանցի մասնակիցներին։ Մոտավորապես նման իրավիճակ ստեղծվեց նաև Բաքվում, մենք շփվեցինք արդեն ադրբեջանական մամուլի հետ, թեև գուցե որոշ չափով սահմանափակ մասշտաբով։ Բայց դա արդեն քայլ առաջ էր, և հիմա մենք պետք է մտածենք նրա մասին, թե ինչպես անել ավելի հասանելի տեղեկատվություն այն մասին, թե մենք ինչ ենք անում, ինչպես աշխատել լրատվամիջոցների հետ, երկու երկրների հասարակությունների հետ։ Ինչո՞ւ։ Որովհետև կան հարցեր, որոնք վաղուց քննարկվել են հայ-ադրբեջանական փորձագիտական հանդիպումներում, կա որոշակի փոխըմբռնում մեր և ադրբեջանական դիրքորոշումների վերաբերյալ, բայց երբ հանդիպում ես լրատվամիջոցների արձագանքների կամ որևէ ուղղակի հանրային արձագանքների, դրանք երբեմն լինում են  լիովին անկանխատեսելի և չեն կառուցվում այն երկխոսության ըմբռնման վրա, որոնք արդեն տեղի են ունենում մեր երկրների փորձագիտական շրջանակներում, մեր ձևաչափի խմբերում, մարդկանց մոտ չկա այդ հիմնարար տեղեկատվությունը, այդ իսկ պատճառով շատ կարևոր է մեր աշխատանքի էությունը անմիջապես փոխանցել երկու երկրների հասարակություններին։ Անհրաժեշտ է, որպեսզի սովորական մարդիկ նույնպես սկսեն հասկանալ տեղի ունեցողի նրբությունները, լսեն, թե ինչպես ենք մենք պատկերացնում այս գործընթացը և, վերջին հաշվով, ինչպես կարող են երկու երկրների հասարակությունները մեզ օգնել այս գործընթացում: Կան բազմաթիվ նման զարգացումներ, բազմաթիվ նմանատիպ գաղափարներ, և հաջորդ քայլերն արդեն ենթադրում են որոշակի գործնական արդյունքներ։
 
Ինչը որ շատ կարևոր է հասկանալ. և՛ 1990-ականներին, և՛ 2000-ականներին եղել են նախաձեռնություններ, երբ հայ և ադրբեջանցի փորձագետ լրագրողները, հանրության ներկայացուցիչները այցելելում էին երկրներն ու մայրաքաղաքները, բայց, որպես կանոն, դրանով ամեն ինչ ավարտվում էր: Նման այցելությունները տեղի էին ունենում այս կամ այն ծրագրի շրջանակներում, երբ որևէ միջազգային կազմակերպություն փորձում էր հաշտեցնել մեր հասարակություններին, բայց հիմա սա արդեն ինչ որ այլ բան է՝ սա անմիջական փոխազդեցություն է, և արդեն իսկ պարզ է, որ հանդիպումների այս ծավալը կշարունակվի և, կրկնում եմ, կաճի, ինչը նշանակում է, որ անխուսափելիորեն կաճի փոխազդեցության ձևաչափը լրատվամիջոցների, հասարակական կազմակերպությունների հետ և տարբեր ոլորտներում մասնագիտացումը:
 
— Դուք նշեցիք, որ խմբի կազմը կընդլայնվի, ինչպես նաև կխորանան համագործակցության թեմաները։ Իսկ կարո՞ղ եք անմիջական գործնական օրինակներ բերել։
 
— Ըստ էության, ընդլայնվում է ոչ թե խումբը, այլ ինքնին նախաձեռնությունը, մեր խումբը մնում է որպես այն միջուկը, որը դրել է, այսպես ասենք, այս համագործակցության հիմքը։ Բայց ժամանակի ընթացքում առաջանում են հարցեր, օրինակ՝ հաղորդակցության հետ կապված, և մասնակիցների կազմում չկա նման մասնագիտացումը։ Հետևաբար, մեզ պետք են այս ոլորտից նոր մասնակիցներ, և՛ մեր կողմից, և՛ Ադրբեջանից, որոնք կստեղծեն կոնկրետ վերլուծական նյութեր՝ այս ոլորտում առաջարկություններով։ Կամ, օրինակ, մենք գիտենք, որ տեղանունների հարցը հաճախ շատ սուր արձագանք է առաջացնում մեր հասարակություններում, հետևաբար անհրաժեշտ են մասնագետներ, ովքեր կարող են կազմել իրենց համառոտ բառարաններ այս թեմայով, բացատրել, թե ինչպես կարելի է լուծել նշված հարցերը, լրատվամիջոցները ինչպես կարող են լուսաբանել այս թեմաները, ինչ բառապաշար օգտագործել և այլն։ Այս ամենը պահանջում է նման թեմատիկ ուղղություններով աշխատող նոր մարդկանց։ Ներկա պահին մեր գործունեությունը բացի մամուլի և հասարակության հետ աշխատանքի, արդեն ներառում է այնպիսի թեմաներ, ինչպիսիք են տրանսպորտային հաղորդակցությունները, սահմանային շփումները, շփումները սովորական մարդկանց հետ։ Նախատեսվում են նաև այցեր տարբեր տարածաշրջաններ, ինչպես Հայաստանում, այնպես  էլ Ադրբեջանում, շփումներ դրանց բնակիչների հետ։
 
— Դուք՝ պրոֆեսիոնալ քաղաքագետ եք։ Դուք ինչպե՞ս եք կիրառում ձեր հմտությունները «Խաղաղության կամրջի» շրջանակներում։
 
— Վերջին տարիներին, հայ-ադրբեջանական խաղաղ նախաձեռնությունների շրջանակներում, ես հիմնականում հանդես եմ եկել առաջարկներով, այդ թվում նաև սահմանների սահմանազատման և սահմանագծման, սահմանային հարցերի, ինչպես նաև տրանսպորտային հաղորդակցությունների թեմաներով հոդվածների ձևով։ Մասնավորապես, Երևանի Անվտանգության քաղաքականության ուսումնասիրությունների կենտրոնը, որը ես ներկայացնում եմ, դարձել է խաղաղ երկխոսության այս ոլորտների նախաձեռնողներից մեկը։ Սա, այսպես ասած, իմ անմիջական մասնագիտացումն է, իմ հիմնական գործունեությունը խմբում։ Սակայն, հաշվի առնելով իմ լրացուցիչ կրթությունը, ինձ հետաքրքրում է նաև զբաղվել այլ ոլորտներով, օրինակ, պատմական իրադարձություններով, մեր հակամարտության պատմությամբ, և ես ձգտում եմ մեր խմբի աշխատանքի շրջանակներում ուշադրություն դարձնել այդ ուղղությունների վրա։
 
— Հիշում եմ, որ մեր լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցում խոսելով հակամարտության սկզբի աղբյուրների մասին՝ դուք ափսոսանքով նշեցիք, որ, որքան էլ ցավալի է, մարդիկ այդ ժամանակ չէին կարողանում զսպել իրենց հույզերը... Եվ դա հանգեցրեց նրան, ինչ տեղի ունեցավ...
 
— Այո, անկասկած։ Սա՝ նման հակամարտությունների և հակասությունների ամենամեծ խնդիրներից մեկն է, և, իմ կարծիքով, կա այդ խնդիրը լուծելու երկու եղանակ։ Առաջինը՝ փորձել այն վերլուծել, գտնել լուծումների ուղիները, երկրորդը՝ մտնել հույզերի, ագրեսիայի և անընդհատ որոնումների մեջ՝ պարզելով, թե ով է առաջինը սկսել՝ և այդ դեպքում այն կդառնա անվերջ շղթա... Արդյունքում միայն վատ կլինի։
 
— Շարունակելով այս թեման։ Ինչպե՞ս են հիմա հայ հասարակությունում վերաբերվում ձեր խմբի աշխատանքին՝ այս ձևաչափով խաղաղ երկխոսության մեկնարկին, երբ շփվում են սովորական մարդիկ, այլ ոչ միայն քաղաքական գործիչներ ու դիվանագետներ։
 
— Ես կասեի, որ Հայաստանում որոշ քաղաքական ուժեր նման երկխոսությանը վերաբերվում են շատ բացասական, օրինակ, արդեն եղել են մի շարք քաղաքական ուժերի, փորձագետների պաշտոնական հայտարարություններ, հնչում է շատ բացասականություն։ Սակայն սա ավելի շուտ բնորոշ է տեղեկատվական հոսքերի մեջ ներգրավված հասարակության որոշակի ակտիվ մասին, որը ապրում է որոշակի պատմություններով, ինչ որ քաղաքական դիսկուրսով։ Միևնույն ժամանակ, եթե մենք խոսում ենք ընդհանրապես հայ հասարակության մասին, ապա ինձ թվում է, որ այն պատրաստ է խաղաղության և դա ցույց է տալիս, այդ թվում նաև իր ընտրություններով, իր արձագանքներով կամ նույնիսկ որոշակի քաղաքական իրադարձությունների նկատմամբ բուռն արձագանքների բացակայությամբ։ Ընդհանուր առմամբ, մարդիկ հոգնել են տագնապալի լուրերից, պատերազմից և լարվածությունից։ Անշուշտ, նրանք նաև հոգնել են ինչ որ խուճապարարական տեղատվական հրապարակումներից, և նման երկխոսության գործընթացները նրանց մեջ որոշակի հույս են ներշնչում, որ «գուցե ամեն ինչ ստացվի», գուցե որոշակի զգուշությամբ, սկեպտիցիզմով և անվստահությամբ, բայց այնուամենայնիվ ինչ որ դրական բանի սպասումով։ Ես կասեի, որ հասարակության մեջ հույս ներշնչող նման ազդանշաններից մեկը սահմանների սահմանազատման գործընթացն էր, չնայած մեզ մոտ շատերը կանխատեսում էին, որ դրանից հետո կսկսվի «իսկական ապոկալիպսիսը», բայց ոչ մի սարսափելի բան տեղի չունեցավ...
 
Իսկ այնուհետև իր խոստումնալից նոտան ներդրեց օգոստոսի 8-ի Վաշինգտոնի հռչակագիրը՝ այս ամենը հասարակության մեջ առաջացնում է որոշակի դրական սպասումներ, այն հասկացողությունը, որ մենք, հնարավոր է, գտնվում ենք «ինչ-որ մեջտեղում, դրանց մեջտեղում, ինչը բոլորովին վատ էր և ինչը, որը կարող է լավ լինել», չնայած արդյոք ճիշտ ուղղություն ենք ընտրել՝ առայժմ ոչ բոլորովին է հասկանալի: Ահա մոտավորապես այդպիսի մթնոլորտ է: Բայց ես համարում եմ, որ ավելի քան 30 տարվա անհաշտ տարաձայնությունների հաշվառմամբ՝ նման արձագանքը միանգամայն բացատրելի է։
 
— Դուք և պատվիրակության մյուս մասնակիցները մեր լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցներում արդեն կիսվել եք Բաքվում ձեր զբոսանքի որոշ տպավորություններով, օրինակ՝ հայկական եկեղեցի այցելության ժամանակ: Իսկ էլ ի՞նչն է հիշողության մեջ մնացել։
 
— Իմ մասնագիտացումներից մեկը՝ ճարտարապետությունն ու պատմությունն է, և ինձ հետաքրքրում էր Ադրբեջանի մայրաքաղաքը դիտարկել այս տեսանկյունից, մասնավորապես՝ Շիրվանշահների պալատ և Բաքվի այլ պատմական վայրեր այցելելիս: Ես, օրինակ, նրանց զարդարանքում գտա քրիստոնեական հայկական ճարտարապետության որոշ մանրամասներ, միևնույն ժամանակ մենք կարող ենք մեր հին պատմական շենքերի տեսքում տեսնել նաև իսլամական ավանդույթների ազդեցությունը: Սա առկա է շենքերի զարդարանքի և ձևավորման մանրամասներում: Այս ամենը խոսում է մշակույթների փոխադարձ ազդեցության մասին, ինչպես նաև այն, որ չնայած մեր թռիչքը դեպի Բաքու տևեց մոտ մեկ ժամ, այնտեղ հասնելուն պես հասկանում ես, որ տնից բոլորովին հեռու չես գտնվում, քանի որ Բաքվում մարդիկ շատ առումներով գրեթե նույն կերպ են վարվում, ինչպես մարդիկ վարվում և շփվում են Երևանի փողոցներում: Սա, ի դեպ վերաբերում է նաև հագուստի ոճին: Եվ այս ընդհանուր գծերը շատ ավելի նկատելի են, քան, ասենք, Թբիլիսիում՝ Վրաստանում տարբերությունը անհամեմատ շատ է։
 
— Ձեր պատվիրակության անդամները Բաքվում հանդիպեցին Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևի հետ: Ի՞նչն էր հիշարժան այդ հանդիպման մեջ:
 
— Երբ մեր խումբը և մեր ադրբեջանցի գործընկերները Երևանում հանդիպեցին Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի նախագահ Արմեն Գրիգորյանի հետ՝ անձամբ ինձ մոտ կազմավորվեց այն տպավորությունը, որ ստացվեց շատ անկեղծ, ոչ պաշտոնական զրույց։ Նույնը կարող եմ ասել պարոն Հիքմեթ Հաջիևի հետ մեր հանդիպման մասին. ես զգացի, որ նա շատ բաց էր մեզ հետ, նրա համար շատ հետաքրքիր էր մեր պատվիրակության հետ շփվելը, հետաքրքիր էր այդ երկխոսությանը։ Անշուշտ, այս հանդիպման կարևորությունը կայանում էր՝ մեր երկրների միջև հարաբերություններում մտահոգություններ առաջացնող հարցերը անմիջականորեն տալու և պատասխաններ ստանալու հնարավորության մեջ։ Համարում եմ, որ հանդիպումն իսկապես արժեքավոր և օգտակար էր, այո և ընդհանուր առմամբ, ցանկացած հանդիպում, ցանկացած շփումները, լինի դա խմբի փորձագետների, թե պաշտոնյաների միջև, որը տեղի է ունենում նման վստահության մթնոլորտում, լավատեսություն և հույս է ներշնչում։
 
Իհարկե, առջևում մեզ  դեռ շատ բարդություններ են սպասվում երկխոսության և ընդհանուր լեզու գտնելու հարցում... Սակայն, ես կարծում եմ, որ եթե մինչև այդ, երկար տարիների ընթացքում հայ-ադրբեջանական հակամարտության հիմնական լծակները գտնվում էին Բաքվի և Երևանի սահմաններից դուրս, ապա այժմ որոշումները կայացվում են հենց այս երկու մայրաքաղաքներում։ Եվ սա՝ պատմական հնարավորություն է,  սա՝ պատմական պատասխանատվություն է ինչպես Հայաստանի, այնպես  էլ Ադրբեջանի քաղաքական գործիչների համար։ Իսկ մեր փորձագետների, հանրության խնդիրն է հնարավորինս օգնել նրանց այս հարցում։ Ես նաև համարում եմ, որ եթե կա խաղաղության հասնելու հնարավորություն, մենք պետք է անենք ամեն ինչ, որպեսզի օգտվենք այդ հնարավորությունից։ Դե նաև թեկուզ միայն այն պատճառով, որ մնացած բոլոր տարբերակները, ներառյալ ամենացավալիները և բացասականները մենք արդեն փորձել ենք։ Բարի խաղաղությանը այլընտրանք չկա։