Զանգեզուրի միջանցքը որպես եվրասիական կապվածության շարժիչ ուժ Փորձագիտական կարծիքները՝ Caliber.Az կայքում

Թուրքական պետությունների կազմակերպության (ԹՊԿ) ներկայացուցիչները Բաքվում քննարկել են՝ Զանգեզուրի միջանցքի բացման կարևորությունը: Քննարկումը անցկացվել է՝  ԹՓԿ-ի անդամ երկրների համերաշխության առաջին ֆորումի շրջանակներում:
 
«Զանգեզուրի միջանցքը հանդիսանում է թուրքական աշխարհի միասնության խորհրդանիշ», - հայտարարել է Թուրքմենստանում CAREC նախագծային գրասենյակի տնօրեն Մերգեն Կեպբանովը: Նրա խոսքով, «Զանգեզուրի միջանցքը ստեղծում է թուրքական աշխարհում տնտեսական և մշակութային ոլորտներում համագործակցության զարգացման, հանրային դիվանագիտության ամրապնդման, ինչպես նաև այլ ոլորտներում պայմաններ: Թուրքմենստանը պատրաստ է ամրապնդել համագործակցությունը թուրքական աշխարհի բոլոր երկրների հետ բոլոր ոլորտներում»:
 
Ուզբեկստանի Օլիյ Մեջլիսի Օրենսդիր պալատի կոմիտեի նախագահ, «Յուքսալիշ» շարժման ղեկավար Բոբուր Բեկմուրոդովը հայտարարել է, որ «Զանգեզուրի միջանցքը ռազմավարական նշանակություն ունի թուրքական աշխարհի և ընդարձակ Եվրասիական տարածքի համար»:
 
«Զանգեզուրի միջանցքը հանդիսանում է Արևելքն ու Արևմուտքը միացնող Միջին միջանցքի մաս։ Այն մեզ համար կլինի ամենակարճ և ամենահարմար տարանցիկ երթուղի։ Այն օգուտներ կբերի լոգիստիկայի և ծախսերի կրճատման առումով։ Մյուս կողմից, այս միջանցքը կօգնի մեզ դիվերսիֆիկացնել և զարգացնել արտաքին առևտուրը։ Ընդհանուր առմամբ կարելի է ասել, որ Կենտրոնական Ասիայի և Հարավային Կովկասի միջև փոխկապակցվածությունը նոր փուլ է մտնում Զանգեզուրի միջանցքի շնորհիվ։ Մենք հասկանում ենք, որ նման նախագծերի իրականացման համար անհրաժեշտ են խաղաղություն և կայունություն։ Այս համատեքստում Ուզբեկստանը աջակցում է Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև խաղաղ գործընթացին», - ընդգծել է Բոբուր Բեկմուրոդովը։
 
Իր կարծիքն է հայտնել նաև Թուրքիայի ներքին գործերի նախարարության քաղաքացիական հասարակության հետ կապերի գլխավոր վարչության փոխտնօրեն Օզջան Այգյունը՝ հայտարարելով, որ «Զանգեզուրի միջանցքի լիարժեք գործարկումը պատմական իրադարձություն կլինի և զգալի ներդրում կունենա տարածաշրջանային և համաշխարհային տնտեսության մեջ»։ Նա նշել է, որ Զանգեզուրի միջանցքը, առաջին հերթին զգալի օգուտներ կբերի տարածաշրջանի տնտեսությանը և առանձին երկրներին, ինչպես նաև համաշխարհային տնտեսությանը։
 
«Եթե Սուեզի ջրանցքի բացումը մեծ առավելություններ բերեց իր տարածաշրջանի երկրներին և գլոբալ տնտեսությանը, ապա Զանգեզուրի միջանցքը կդառնա մեր տարածաշրջանի տնտեսությունում լուրջ փոփոխությունների սկիզբ», - ընդգծել է Օզջան Այգյունը։
 
Մեր կողմից նշենք, որ այս նախագծի նշանակությունը դժվար է գերագնահատել։ Միջանցքը պետք է անցնի Իրանի հետ Հայաստանի սահմանի 42 կիլոմետրանոց հատվածով, Արազ գետի հյուսիսային ափի երկայնքով, և փաստորեն կկապի Թուրքիայի, Ադրբեջանի և այնուհետև Կենտրոնական Ասիայի պետությունների երկաթուղային և ճանապարհային ցանցերը։ Իսկ եթե հաշվի առնել նաև հետագա աշխարհագրությունը, ապա այն կդառնա ուղիղ տրանսպորտային և բեռնափոխադրման կամուրջ Եվրոպայի և Չինաստանի միջև։
 
Տարածաշրջանի հարցերով հայտնի փորձագետները նույնպես Caliber.Az-ի հետ կիսվել են այդ մասին իրենց կարծիքներով։
 
Թուրք վերլուծաբան, քաղաքագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Հայդար Չաքմաքը նախ և առաջ հիշեցրել է, որ Զանգեզուրի տարածաշրջանը մինչև 1921 թվականը բնակեցված է եղել թուրքական ժողովուրդներով։
 
«Ե՛վ ցարական Ռուսաստանը, և՛ Խորհրդային Միությունը պնդում էին, որ թուրքական ծագումով ժողովուրդները նրանց համար ապագայում սպառնալիք կներկայացնեն, ուստի տարածաշրջանում ինքնության հետ կապված ռազմավարական փոփոխություններ կատարեցին։ Նրանք նմանատիպ լեզուներով խոսող ժողովուրդներին բաժանեցին առանձին ազգերի. ղազախների, ղրղզների, ադրբեջանցիների, ուզբեկների և թուրքմենների», - ենթադրում է պրոֆեսորը։
 
Նրա խոսքով, խորհրդային կառավարությունը Զանգեզուրի տարածաշրջանը Հայաստանին միացրեց նրա համար, որպեսզի Կենտրոնական Ասիայում, Կովկասում և Թուրքիայում դադարեցնել թուրքական ծագումով ժողովուրդների միջև տրանսպորտային կապերը։
 
«Խորհրդային կառավարությունը հետապնդում էր երկու նպատակ. առաջինը՝ կտրել թուրքերի միջև հաղորդակցությունը, իսկ երկրորդը՝ հաստատել իր գերիշխանությունը՝ բորբոքելով տարածքային վեճը Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև»։ Այն ձգտում էր հանդես գալ որպես արբիտր՝ սերմանելով քաոս և այդ երկու երկրներին դնելով իրենից կախվածության մեջ։
 
Սակայն այլ պատերազմները և ԱՄՆ-ի մուտքը տարածաշրջան դարձան լուրջ խոչընդոտ նրանց համար։ Եվ չնայած գործող Զանգեզուրի միջանցքի տեսքով վերջնական արդյունքը առայժմ ձեռք չի բերվել՝ այնուամենայնիվ Ռուսաստանը և Իրանը արդեն չեն հասել այն արդյունքին, որը նրանք ակնկալում և ցանկանում էին», - եզրափակել է Չաքմաքը։
 
Քաղաքական գիտությունների փիլիսոփայության դոկտոր, Սոցիալական հետազոտությունների կենտրոնի սեկտորի ղեկավար Իլյաս Հուսեյնովը, իր հերթին հայտարարել է, որ Հայրենական պատերազմից հետո Հարավային Կովկասում կազմավորվել են նոր աշխարհաքաղաքական իրողություններ, և համագործակցության, կոոպերացիայի, կայուն զարգացման, խաղաղության, անվտանգության և կայունության առաջնահերթ ուղղություններից մեկը հիմա հանդիսանում է Զանգեզուրի միջանցքը։
 
«Օգոստոսի 8-ից հետո այս ուղղվածությունը սկսել է զգալիորեն աճել։ Այսօր արդեն տարբեր ֆորումներում, սիմպոզիումներում և քննարկումների հարթակներում քննարկվում է Զանգեզուրի միջանցքի թեման։ Եվ ԹՊԿ-ի ոչ կառավարական կազմակերպությունների կողմից կազմակերպված միջոցառումների ժամանակ մենք տեսնում ենք նաև լոգիստիկային, տրանսպորտին և հաղորդակցություններին վերաբերվող քննարկումներ։ Այստեղ առանձին դեր է հատկացվում Զանգեզուրի միջանցքին։
 
Քանի որ այն Միջին միջանցքի շատ կարևոր հատվածն է, որը կկապի Կենտրոնական Ասիան, Կասպից ծովը, Հարավային Կովկասը, Թուրքիան և Եվրոպան։ Գլոբալ տեսանկյունից՝ այն շատ կարևոր երթուղի է, որը կապում է Արևելքն ու Արևմուտքը։ Եվ այստեղ կարող է ինտեգրվել նաև «Հյուսիս-Հարավ» երթուղին։
 
Մենք ականատես ենք լինում անվերջ պատերազմների, աշխարհաքաղաքական դիմակայությունների, ճանապարհների ու երկաթուղիների համար պայքարի։ Այս ֆոնին զգալիորեն աճում է Զանգեզուրի միջանցքի նկատմամբ ուշադրությունը։ Կենտրոնական Ասիայի շատ երկրները նույնպես ուզում են մասնակցել, և ուրախալի է, որ Ադրբեջանը արդեն իսկ հանդիսանում է Կենտրոնական Ասիայում գործընթացների անբաժանելի մաս։
 
Ուզբեկստանի մայրաքաղաք Տաշքենդում՝ Կենտրոնական Ասիայի գագաթնաժողովում Ադրբեջանը ներառելու մասին պատմական որոշում է կայացվել: Հաջորդ նման հանդիպումը կանցկացվի Թուրքմենստանում՝ այս խորհրդատվական խորհրդում այժմ լիիրավ անդամ Ադրբեջանի մասնակցությամբ», - հիշեցրել է հետազոտողը։
 
Մենք ինտեգրման խորացում ենք տեսնում նաև ԹՊԿ-ի ներսում, նշել է նա։
 
«Շատ կարևոր է, որ քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները նույնպես Զանգեզուրի միջանցքը տեսնում են որպես կարևոր կամուրջ մեր քաղաքական, տնտեսական, տրանսպորտային և էներգետիկ հարաբերությունների հաստատման և ընդլայնման համար: Որովհետև Զանգեզուրի միջանցքի հետ մեկտեղ, որը բաղկացած կլինի ավտոմոբիլային  և երկաթուղային ճանապարհներից, այս տարածքով հնարավոր կլինի տեղափոխել նաև էլեկտրաէներգիա, բնական գազ և այլն։
 
Սա նշանակում է, որ կան շատ կարևոր նպատակներ, որոնք վերաբերվում են լրցուցիչ հաղորդակցությունների և ենթակառուցվածքի հաշվին այս երթուղու ընդլայնմանը: Կարծում եմ, որ շուտով մենք կտեսնենք այս միջանցքի բացումը, որը կծառայի Հարավային Կովկասում խաղաղության և անվտանգության ամրապնդմանը: Մեր տարածաշրջանը տասնամյակներ շարունակ եղել է մարտադաշտ, իսկ Զանգեզուրի միջանցքը կդառնա կամուրջ՝ բարեկամության, բարիդրացիական հարաբերությունների և համագործակցության համար», - համարում է Հուսեյնովը։