ԵՄ-ն փորձում է սեպ խրել Բաքվի և Երևանի երկխոսության մեջ Փորձագիտական կարծիքներ՝ Caliber.Az կայքում

Դեկտեմբերի 2-ին Հայաստանը ու Եվրամիությունը ստորագրեցին «Ռազմավարական գործընկերության օրակարգ», որի մի շարք կետերն ու դրույթները լուրջ մտահոգություն են առաջացրել Բաքվում: Ադրբեջանում իրավացիորեն նշել են, որ դրանք հակասում են խաղաղ օրակարգին և բացասական ազդեցություն է գործում ԵՄ-ի հետ հարաբերությունների հեռանկարների վրա:
 
Ի՞նչ խաղ է սարքել Բրյուսելը: Այս հարցին պատասխանելու համար Caliber.Az-ի թղթակիցը խնդրել է արտասահմանյան փորձագետներին։
 
Քաղաքական փորձագետ, Հունգարիայի միջազգային հարաբերությունների ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, պրոֆեսոր Լասլո Վասան համարում է, որ ԵՄ-ի և Հայաստանի համագործակցության նոր փաստաթուղթը կարող է նոր լարվածություն ստեղծել Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում:
 
«Երբ Եվրամիությունը և Հայաստանը ստորագրեցին նոր «Ռազմավարական գործընկերության օրակարգը», այն ներկայացվեց որպես եվրոպական արտաքին քաղաքականության հաջողություն և Հայաստանին աջակցության ազդանշան բարեփոխումների ճանապարհին: Բրյուսելում այդ համաձայնագիրը դիտարկում են առաջին հերթին ավելի լայն աշխարհաքաղաքական մրցակցության, մասնավորապես՝ Ռուսաստանից Հայաստանի աստիճանական հեռանալու համատեքստում:
 
Սակայն հեռավոր մայրաքաղաքներում մշակված փաստաթղթերը կարող են լիովին իրական հետևանքներ ունենալ այն տարածաշրջաններում, որտեղ ուժերի հավասարակշռությունը չափազանց երերուն է։ Այս օրակարգում ԵՄ-ի կողմից օգտագործվող ձևակերպումը շոշափում է՝ հակամարտությունից հետո կարգավորման հետ կապված խիստ զգայուն հարցեր։ Դժբախտաբար, նկատելի է, որ այդ մոտեցումները մակերեսային և միակողմանի են, ինչը սպառնում է անվստահության խորացմամբ այն ժամանակ, երբ խաղաղությունը պահանջում է զգուշավոր դիվանագիտություն, այլ ոչ թե քաղաքական ազդանշաններ», - ընդգծել է հունգարացի քաղաքագետը։
 
Նրա խոսքով, փաստաթուղթում ընդգծվում է 2023 թվականին Ղարաբաղը լքած հայերի թեման, բայց լիովին լռության է մատնվում 1990-ականներին իրենց տներից վտարված հարյուր հազարավոր ադրբեջանցիների, և 2020 թվականին ազատագրված տարածքներում հայտնաբերված ավերածությունների մասին։ Այս պատմական իրականության անտեսումը չի նպաստում հաշտեցմանը, այլ խեղաթյուրում է այն։
 
«Մտահոգություն է առաջացնում «Ադրբեջանի ռազմական գործողություններից հետո տեղահանված Ղարաբաղի հայերի» մասին հիշատակումը։ Առանց իրավական հիմքերը կամ անհատական հանգամանքները պարզաբանելու, օրակարգը տպավորություն է ստեղծում, որ բոլոր դեպքերը վերաբերվում են միևնույն մարդասիրական կատեգորիային։ Հայաստանի քաղաքական վերնախավի և սփյուռքի ներկայացուցիչների համար փաստաթուղթը կարող է մեկնաբանվել որպես դիվանագիտական մաքսիմալիզմի խրախուսում, այլ ոչ թե իրատեսական փոխզիջման որոնում։ Ադրբեջանի համար ուղերձը պարզ է. ԵՄ-ն համակրանք է դրսևորում մեկ կողմի նկատմամբ՝ անտեսելով մյուսի օրինական մտահոգություններն ու տառապանքները», - համոզված է քաղաքագետը։
 
Նրա գնահատմամբ, սա ոչ միայն անարդար է, այլ նաև ռազմավարական առումով անխոհեմ։ Եթե ԵՄ-ն ուզում է, որ նրան լրջորեն ընկալեն որպես տարածաշրջանային խաղաղության գործընկեր, նա չի կարող իրեն թույլ տալ խորհրդանշական ժեստերով խաթարել վստահությունը իր քաղաքականության նկատմամբ: Հարավային Կովկասում խաղաղությունն ու կայունությունը, համոզված է քաղաքագետը՝ կարող են ամրապնդվել անմիջական երկխոսության, ենթակառուցվածքների զարգացման և տարածաշրջանային կապի միջոցով, այլ ոչ թե վստահությունը խաթարող անմասնակից հռչակագրերի միջոցով:
 
«Ադրբեջանը մնում է բաց Եվրամիության հետ համագործակցության համար էներգետիկայի, տրանսպորտի և անվտանգության ոլորտներում: Սակայն գործընկերությունը պետք է կառուցվի ինքնիշխանության հարգանքի և տարածաշրջանի պատմության օբյեկտիվ ըմբռնման վրա: Հարատև խաղաղությունը պահանջում է հավասարակշռություն, այլ ոչ թե կողմնակալություն; երկու կողմերին լսելով, այլ ոչ թե որևէ մեկի դիրքորոշումները կրկնելով։
 
Օրակարգի առանցքային կետերից մեկն է հանդիսանում՝ ԵՄ-ի կողմից Հայաստանի «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագծին աջակցությունը: Այսպիսով, ԵՄ-ն աջակցում է այս հարցի հայակենտրոն տեսլականին, որը մրցակցում է՝ ԱՄՆ-ի միջնորդությամբ արդեն համաձայնեցված, Ադրբեջանի մայրցամաքային մասի և Նախչըվանի միջև «Թրամփի ճանապարհ» միջանցքի հետ: Այս երկու ձևաչափերը նույնական չեն: Դրանցից մեկը՝ նախագիծ է, որը հիմնված է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության համաձայնագրի վրա; մյուսը՝ հայկական նախաձեռնություն, որը նպատակ ունի վերաբրենդավորել տարածաշրջանային տարանցիկ ծրագիրը՝ համապատասխանեցնելով այն Երևանի նախասիրություններին։
 
Առանց միջանցքի մասին գոյություն ունեցող համաձայնագրին հստակ կապվածության աջակցելով «Խաղաղության խաչմերուկին», ԵՄ-ն ռիսկ է անում ստեղծել զուգահեռ պատմություններ և երկիմաստ սպասումներ: Սա չի նպաստում կայունությանը, այլ բարդացնում է դիվանագիտությունը և տեղ է ստեղծում քաշքշուկների համար: Միանգամայն ակնհայտ է, որ եվրոպական քաղաքականությունը պետք է լրացնի ամերիկյան ջանքերը, այլ ոչ թե թուլացնել դրանք։ Այսօր Հարավային Կովկասին հարկավոր է պարզության, այլ ոչ թե մրցակցող պիտակներ։ Խաղաղությունը պահանջում է հետևողականություն, հարգանք ինքնիշխանությանը և արդեն ձեռք բերված համաձայնագրերի ճանաչում։
 
Եթե ԵՄ-ն ուզում է խթանել տարածաշրջանային կայունությանը, ապա պետք է կշռադատված գործի։ Խորհրդանշական ժեստերը կարող են վերնագրեր դառնալ Բրյուսելում, բայց Հարավային Կովկասում դրանք կարող են իրական հետևանքներ ունենալ», - ասել է Լ. Վասան։
 
Ռուս-գերմանացի քաղաքագետ, «Poistine» պորտալի գլխավոր խմբագիր Ռուսլան Այսինը նշել է, որ Հարավային Կովկասի տարածաշրջանը չափազանց կարևոր է բազմաթիվ խոշոր միջազգային դերակատարների համար, ովքեր փորձում են ձևավորել իրենց կոնֆիգուրացիան, խաղալ իրենց խաղը, հաճախ բացահայտ սադրիչ մեթոդներով։
 
«Եվ, ակնհայտ է, որ կան ուժեր, որոնք շահագրգռված են նրանում, որպեսզի այս տարածաշրջան չլինի խաղաղ և հանգիստ վիճակում։ ԵՄ-ում կան հայկական արմատական շահերի լոբինգ անողներ, ովքեր փորձում են նման պատմություններով սեպ խրել Բաքվի և Երևանի միջև։ Այսինքն՝ այն ժամանակ, երբ ընթանում է երկու երկրների մերձեցման գործընթացը, նման հայտարարություններ անելը՝ նույն բանն է, ինչ բացահայտ հայտարարել. «Մենք չենք ուզում, որպեսզի ձեր միջև լինի խաղաղություն»։ Ըստ էության, այս ուժերը նման ձևով խոստովանում են, որ շահագրգռված են միայն հակամարտություն ստեղծելով և այն կառավարելով», - համոզված է քաղաքագետը։
 
Նրա կարծիքով, սա առաջին հերթին պայմանավորված է նրանով, որ ԵՄ-ում այս ուժերը հենվում են քաղաքական տեխնոլոգիաների վրա, որոնք ենթադրում են, որ տարածաշրջանը ավելի հեշտն է մանիպուլյացիայի ենթարկել, երբ կա որոշակի թույլ հակամարտություն։
 
«Չգիտես ինչու ԵՄ-ում ոչ ոք չի բարձրացնում մեկ միլիոն ադրբեջանցիների իրավունքների ոտնահարման մասին, Ղարաբաղի տարածաշրջանի ոչնչացված ենթակառուցվածքների, ոչնչացված մշակութային վայրերի, մզկիթների և տապանաքարերի մասին, տարածաշրջանի բնությանը հասցված զգալի վնասի  մասին և այլ հարցեր»։ Եվ երբ Ադրբեջանը հետևողականորեն վերականգնել է իր տարածքային ամբողջականությունը և գործել է՝ գործող միջազգային նորմերի, պարտավորությունների շրջանակներում, ինչ-ինչ պատճառներով Եվրոպայում դա ոչ մեկին դուր չի եկել։
 
Եվ ամեն ինչ այն պատճառով,  որ, ըստ երևույթին, հայկական սփյուռքային շրջանակների հետ սերտ կապված որոշ եվրոպացի քաղաքական գործիչները ուզում են, որ Երևանի և Բաքվի միջև նորից հակամարտություն ծագի։ Նման սցենարի մեջ նրանց շահագրգռվածությունը ոչ միայն քաղաքական է, այլ նաև, ըստ երևույթին, ֆինանսական», - եզրափակել է Ռ. Այսինը։