Արեւմուտքը Երեւանի բարեկամը չէ Շերեշևսկու դատողությունը

Զինվորականների շահերը սպասարկող RAND կորպորացիայի վերլուծական կենտրոնի ամերիկացի փորձագետներ Ջո Հաբերմանը և Փոլ Քորմարին՝ Վաշինգտոնին խորհուրդ են տալիս ավելի զգույշ քաղաքականություն վարել Հարավային Կովկասում։

«ԱՄՆ-ը կարող է օգնել աջակցել Հայաստանի անվտանգությանը, բայց մի շարք պատճառներով չի կարող խաղալ անվտանգության երաշխավորի դեր, մանավանդ որ նույնիսկ ինքնին Հայաստանի ղեկավարությունն է զգուշավորություն դրսևորում այդ հարաբերություններում»,- գրում են ամերիկացի փորձագետները։

«Չեն կարող խաղալ անվտանգության երաշխավորի դեր»,- սովորական լեզվով թարգմանված այս արտահայտությունը նշանակում է. մենք մեր զորքերը Հայաստան չեն մտցնի, որպեսզի այդ պետությունը պաշտպանել մյուս պետությունների գործողություններից։

Միևնույն ժամանակ Հայաստանը իր զինված ուժերը ուժեղացնելու նպատակով զենք է գնում Ֆրանսիայից և Հնդկաստանից։ Խնդիրը նրանում է, որ ո՛չ Ֆրանսիան, ո՛չ Հնդկաստանը պատրաստ չեն պայքարել Հայաստանի համար։ Մի քանի ժամանակակից հրետանային համակարգերի և մի քանի տասնյակ զրահափոխադրիչների մատակարարումը կարող են ուժեղացնել նրա բանակը, բայց չեն կարող սկզբունքայնորեն փոխել ուժերի հարաբերակցությունը տարածաշրջանում։

Ռուսաստանի հետ ռազմական դաշինքի՝ ՀԱՊԿ-ի հետ Հայաստանի անդամակցության սառեցումը նշանակում է անցում դեպի Արևմուտք կողմնորոշման, դեպի Ամերիկայի և, առաջին հերթին, Ֆրանսիայի հետ դաշինքի։ Բայց այս դաշինքը ներկա ժամանակ չի հանդիսանում հուսալի ռազմական կափարիչ։ Իսկական հենարանը ծագում է այն ժամանակ, երբ ծագում են հզոր ռազմական հնարավորություններ և դրանք օգտագործելու պատրաստակամություն։ Իսկ նման պատրաստակամություն Արեւմուտքը չունի։ Միթե՞ Ֆրանսիան պատրաստ է իր զորքերը ուղարկել Հայաստան։ Ակնհայտ է, որ այսօր դա այդպես չէ: Եթե դա երբևէ տեղի ունենա, դա կարող է դառնալ քննարկման առարկա, բայց առայժմ խոսելու բան չկա։

Արևմուտքի ժամանակակից հնարավորությունների նկարագրում է հանդիսանում ամերիկացիների և եվրոպացիների պահվածքը մեկ այլ հակամարտության ընթացքում։ Խոսքը Եմենի և Կարմիր ծովում տիրող իրավիճակի մասին է։ Եմենի իրանամետ ապստամբները՝ հութիները, վերահսկում են այս երկրի մեկ երրորդը՝ այս տարածաշրջանի վրա պրոյեկտելով Արևմուտքի նկատմամբ թշնամաբար տրամադրված Իրանի ազդեցությունը: Հութիների պաշտպանության ներքո Իրանի ռազմական փորձագետները հրթիռներով և անօդաչու սարքերով գնդակոծում են Կարմիր ծովում գտնվող նավերը, կաթվածահար անելով համաշխարհային առևտրի հիմնական զարկերակներից մեկը: Բնականաբար, Թեհրանը նման ոչ մի բանում պաշտոնապես չի խոստովանում։ Բայց ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ Կարմիր ծովում և Հնդկական օվկիանոսում առևտրային և ռազմական նավերին խոցող թեւավոր հրթիռներն ու անօդաչու թռչող սարքերը արտադրված են Իրանում, որ դրանք բարդ տեխնոլոգիաներ են, որոնք հասանելի չեն Եմենում, որ այդ հրթիռների ու անօդաչու սարքերի ուղղորդման համար անհրաժեշտ է իրանական ռադիոտեղորոշիչ համակարգերի աջակցություն և որ ինքնին ուղղորդումը մեծ հավանականությամբ իրականացվում է իրանցի օպերատորների կողմից: Այնուամենայնիվ, եթե նույնիսկ իրանցիները մի քանի տասնյակ հութիներին սովորեցրել են օպերատորի աշխատանքը, դա հավասարության մեջ քիչ բան է փոխում: Այստեղ խոսքը ոչ թե Հարավային Կովկասի փոքր, աղքատ երկրի, այլ ծովային առևտրի առանցքային ուղիներից մեկի վերահսկողության մասին է. Կարմիր ծովով և Սուեզի ջրանցքով է անցնում համաշխարհային առևտրի 12%-ը և նավթի համաշխարհային առևտրի 9%-ը։ Ցանկացած վերլուծաբան կասի, որ գերտերության կարգավիճակը որոշվում է՝ հիմնական առևտրային, առաջին հերթին ծովային ուղիները վերահսկելու նրա կարողությամբ՝ հաշվի առնելով համաշխարհային առևտրի ժամանակակից կարևորությունը։ Եվ չնայած դրան՝ ԱՄՆ-ը խուսափում է հութիների ենթակառուցվածքներին չափազանց հզոր հարվածներ հասցնելուց, քանի որ, այդ հարցում ԱՄՆ առաջատար փորձագետներից մեկի՝ Գրեգորի Ջոնսենի պնդմամբ՝ վախենում է վնասել իրանցիներին, քանի որ դա կարող է հանգեցնել «էսկալացիայի»: Այսինքն՝ Կարմիր ծովում մոլորակի գլխավոր առևտրական երթուղիներից մեկին մասամբ ծածկող իրանական հանդուգն գործողությունը, որտեղ հութիները հանդիսանում են ոչ ավել, քան իրանական հրթիռային ուժերի ցամաքային պահակներ՝ աներևակայելի հաջող է ստացվել։

Իրանցի զինվորականների ներկայությունը Եմենում և նրանց հրթիռային համազարկերը ոչ միայն չդարձան ամերիկյան ագրեսիայի ձգան, այլ, ընդհակառակը, վախեցրեց Վաշինգտոնին և սահմանափակեցին նրա ակտիվությունը բացահայտվող հականավային հրթիռային կայանքների հարվածներում, խուսափելով հակառակորդի ենթակառուցվածքի ավելի խորը հարվածներից՝ Թեհրանին չբարկացնելու համար։ Արդեն ստեղծվել են մի քանի միջազգային կոալիցիաներ, որոնք ուղղված են նրան, որպեսզի կանգնեցնել հութիներին, բայց նրանք էլ առայժմ ի վիճակի չեն դա անել։

«Հարվածների ավելի լայն փաթեթը, Եմենում իրանական զոհերի հնարավորության պատճառով, կապված է ԱՄՆ-ի և Իրանի միջև ավելի լայն տարածաշրջանային պատերազմ հրահրելու ռիսկերի հետ, որից Բայդենի աշխատակազմը ցանկանում է խուսափել», - նշում է այդ հարցում լավ տեղյակ Ջոնսենը։

Արդյունքում Կարմիր ծովում առևտրի ծավալները կտրուկ նվազել են, և որոշ առաջատար կորպորացիաներ վնասներ են կրում: Այս հակամարտությունը ոչ թե պարզապես հանգեցնում է նավթի գների աճին (սակայն, առայժմ սահմանափակ), ինչը ցավոտ է արևմտյան տնտեսությունների համար։ Այն խաթարում է համաշխարհային առևտրի և կորպորացիաների համար բարենպաստ աշխարհակարգ ապահովող՝ ԱՄՆ-ի, որպես գերտերության կարգավիճակը և ՆԱՏՕ-ի, որպես մեծ տերությունների կոալիցիայի կարգավիճակը:

Եթե Արևմուտքը չի կարող պաշտպանել իր սեփական, ուղիղ ասենք, իմպերիալիստական շահերը, միթե՞ նա կպաշտպանի Հայաստանին։

Տեսականորեն միակ երկիրը, որից Երեւանը ներկա պայմաններում կարող էր անմիջական ռազմական օգնություն ստանալ՝ դա հենց Իրանն է։ Սակայն, առաջին հերթին, դրան խանգարում է Հայաստանի մերձեցումը Արևմուտքի հետ, որը Թեհրանում ընկալվում է որպես քաղաքական հակառակորդ։ Երկրորդը, այս գրառման հեղինակը ոչինչ չգիտի Թեհրանի հետ Հայաստանում իրանական ռազմաբազաների տեղակայման շուրջ բանակցություններ վարելու Երևանի փորձերի մասին։ Եվ զարմանալի չէ, եթե իրանցիները գան այնտեղ, նրանք դժվար թե հեռանան այնտեղից: Իրանը այնպիսի երկիր է, որ կարող ես նրան քեզ մոտ կանչել, բայց հետո չես կարող պարզապես խնդրել նրան վեր կենալ և հեռանալ։