Աբսուրդ Լաչինի ճանապարհի և Խանքենդիում «մարդասիրական աղետի» մասին

Ի՞նչ է աբսուրդը: Հիմարություն, անհեթեթություն, անիմաստություն։ Ողջամտությանը հակասող ինչ-որ մի բան։ Ad absurdum -«խուլից ելնող»

Անհեթեթությունն ու անիմաստությունը նույն բանը չեն։ Սա կզարմացնի շատերին, բայց տարբերություն կա, ընդ որում էական։ Անիմաստությունը ոչ կեղծիք է և ոչ էլ ճշմարտություն, այն իմաստ չունի։ Անհեթեթությունը կեղծ է իրականության հետ անհամապատասխանության պատճառով: Շատերին ծանոթ «աղյուսը սողում է պատի երկայնքով, ոտքի պես զոլավոր, և թող իր համար սողա, նրա ճակատագիրն է այնպիսին» - սա անհեթեթություն է: Իսկ «փարոսը մերթ մարում է, մերթ հանգչում է» անհեթեթություն է։ Մերթ մարող, մերթ հանգչող փարոսը չաշխատող փարոս է: Այն կա՛մ մարված է, կա՛մ հանգած։

Բարդ լեզվագրական զուգահեռներին են հրահրել Լաչինի ճանապարհի շուրջ ստեղծված իրավիճակի վերաբերվող առանձին արտահայտությունները։ Որպես ադրբեջանցի, ինձ համակում են հույզերը, բայց ես կձգտեմ հիմնվել փաստերի վրա։ Եվ այսպես, մենք լսում ենք հումանիտար աղետից խուսափելու անհրաժեշտության մասին առանձին խոսքեր։ Խաղաղ բնակչության տառապանքների մասին։ Քաղաքացիական բնակչությանը, որպես քաղաքական տարաձայնությունների լուծման մեխանիզմ օգտագործելու անթուլատրելիության մասին։ Այն մասին, որ ճանապարհը որքան հնարավոր է պետք է շուտով բացվի։

Ուրեմն ինչի՞ց մենք պետք է խուսափենք: Որտե՞ղ է տանջվում խաղաղ բնակչությունը և ու՞մ են վերածել տարաձայնությունների լուծման մեխանիզմի։ Մարդասիրական աղետը՝ համաճարակների, բռնության, սովի կամ արտագաղթի հետևանքով ոչ մարտական, կամ զենքը վայր դրած մարտիկներին (մարտականներ՝ մարտնչող զինված ուժեր) չպատկանող անձանց ոչնչացման սպառնալիք է: Եթե զինված հակամարտությունների գոտիներում ծագում է հումանիտար աղետ, ապա խաղաղ բնակչությանը տրամադրվում է հումանիտար միջանցք։ Այն նախատեսված է ճգնաժամային տարածաշրջանում մարդասիրական օգնության և դրանից փախստականների անվտանգ ելքի համար։ Տեսությունը հասկանալի է, թեև իրականում ամեն ինչ ավելի բարդ է։

Հաիթի, Վենեսուելա, Լիբերիա, Ուկրաինա: Ցանկը կարելի է շարունակել։ Տասնյակ հազարավոր զոհվածներ, ամայացված, հաճախ ամբողջությամբ ավերված քաղաքներ և գյուղեր, ոչնչացված ենթակառուցվածք, հարյուր հազարավոր փախստականներ։ Սովից ուռած փորերով երեխաներ։ Սառած ծերունիներ։ Մարդասիրական օգնությամբ բեռնատարները պաշարող խելագարված ամբոխներ, կամ, վերջնագծին մարաթոնյան վազորդների պես իրենց վերջին ուժերով ինքնաթիռներից պարաշյուտներով գցված սննդի փաթեթների հետևից վազողներ: Մարդասիրական քարավանների վրա հարձակվող հրոսակախմբեր, որպեսզի զավթած սննդամթերքը վաճառեն տեղական շուկաներում: Ճանապարհների երկայնքով դիակներ։ Այսպիսին են երբեմն մեր աշխրհի դաժան իրականությունները։

Իսկ հիմա թող որևէ մեկը բացատրի, թե վերոհիշյալ՝ նույնիսկ բազմապատիկ մեղմացած ձևով տարերից ո՞րոնք են առկա ժամանակավորապես ռուս խաղաղապահների հսկողության տակ գտնվող Ադրբեջանի ազատագրված տարածքներում կոմպակտ ապրող հայերի շրջաններում։ Երեխաները մահանու՞մ են սովից, կամ ցրտից։ Ջրի համար դեպի հեռավոր ջրհոր քայլելը հղի է ականի վրա պայթելու, կամ բռնաբարողների հրոսակախմբի հետ ընդհարվելու վտանգո՞վ: Եթե միայն իրենց ավազակներին, հայերի մոտ նման բարիք բավականտցնում է։ Թե՞ Խանքենդիում սկսել են հացը կտրոններով հատկացնել։

Հիշենք ևս մեկ հումանիտար աղետ։ Տներից վտարված հարյուր հազարավոր փախստականներ, ոտաբոբիկ թափառելով ձյունածածկ ոլորաններով՝ փաթաթվելով այն փալասներով, որոնք հասցրել են իրենց հետ տանել: Առջևում մտահոգիչ անհայտություն վրանային ճամբարներում և երկաթուղային վագոններում: Բայց այնտեղ էլ ոչ բոլորը կհասնեն։ Ոմանք կսառչեն ճանապարհին։ Ոմանք կընկնեն զինված ավազակախմբերի ձեռքը, և նրանց ճակատագիրը կմնա անհայտ։ Իսկ բնակավայրերից մեկում հարյուրավոր կանայք ու երեխաներ կոտորվելու են հենց այն մարդասիրական միջանցքում, որով նրանք պետք է լքեին մարտական գործողությունների գոտին։ Որտե՞ղ։ Ոչ Իրաքում ԴԱԻՇ-ի ներխուժման ժամանակ: Ոչ Սոմալիում: Եվ ոչ էլ Սիրիայում։ Դա տեղի ունեցավ Ղարաբաղում 90-ականներին, երբ հայ հրոսակախմբերը վայրագություններ էին անում, սերմանելով մահ և հուսահատություն։ Հիշենք նաև նախկինում նրանց կողմից օկուպացված Ադրբեջանի տարածքներում հայ հանցագործների կողմից ամենուր թողած հարյուր հազարավոր ականների մասին։ Ոչնչացված տնտեսության մասին։ Գոմերի վերածված մզկիթների ու պղծված գերեզմանատների մասին։

Ինչ-որ մեկը, ըստ երևույթին մոռացել է։ Եվ չի ուզում հիշել: Բայց մենք հիշում ենք։ Բայց թեև մենք ոչինչ չենք մոռացել, էլ չասած ներման մասին, մենք չենք սկսել նմանվել վայրենացած ավազակներին։ Մենք չենք կռվել և չենք կռվում խաղաղ բնակչության դեմ։

Խանքենդիում ապրող հայերը՝ բացի այն տականքներից, որոնց ձեռքերը մինչև արմունկները խաղաղ ադրբեջանցիների արյան մեջ են, և նրանք, ովքեր հանուն քաղաքական նպատակների ցանկանում են նորից պայթեցնել տարածաշրջանը՝ Ադրբեջանի քաղաքացիներն են։ Ինչպես բազմիցս հայտարարել է մեր նախագահը, մենք պատրաստ ենք նրանց հետ ապրել։ Նրանցից շատերը նույնպես հոգնել են հայկական անջատողականությամբ բերված ողբերգությունից։ Բայց ինչպե՞ս վերականգնել վստահությունը, եթե հայկական կողմը փորձում է իրեն այնպես պահել, կարծես թե առանձնապես ոչինչ չի փոխվել։

Մեր հասարակական ակտիվիստների վրդովմունքը երեկվա տեղեկատվության արգասիքը չէ։ Այն ադրբեջանցիների սրտում կուտակվել է երեք տասնյակ տարի։ Միայն այդպիսի արձագանք կարող է առաջացնել մեր երկրի բնական պաշարների լկտի, ոչ մի բանով չթաքցնող թալանը, և նույնիսկ շրջակա միջավայրին հասցված հսկայական վնասով։ Եվ եթե մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը Խանքենդիի խամաճիկները ադրբեջանցիներին թույլ չէին տալիս բողոքի ցույցեր անել Ղարաբաղում, ապա այսօր ամեն ինչ ուրիշ ձևով է։ Եվ մեր տղաները այնտեղ են: Այնտեղ են, որովհետև դա ակտիվիստների քաղաքացիական պարտքն է, պարտք հայրենիքի հանդեպ և իրենց՝ միջազգային իրավունքով սեփական, այլ ոչ թե առասպելներով և հեքիաթներով հողի վրա սեփական ճակատարգիրը կերտելու համար իրենց կյանքը զոհաբերած եղբայրների հիշատակի հանդեպ։

Պաշտոնական Բաքուն ցուցաբերել է երեսուն տարիների համբերության անսպառ պաշար։ Մեր երկիրը խաղաղ հանգուցալուծման հույս ուներ, բայց հայերի կոպտությունն ու փոխզիջման գնալու չցանկանալը սադրանքների հետ միասին լցրեց համբերության բաժակը։ 2020 թվականի պատերազմի արդյունքը լավ հայտնի է։ Բայց հայերի մի մասը համառում են: Իրավունք ունեն, եթե ուզում են։ Բայց թող չզարմանան ադրբեջանցիների վճռականությունից։ Մեր երկիրը կանգ չի առնելու, քանի դեռ մեր տարածքից կեղտոտ ավելով չեն մաքրվել արայիկների ու ռուբենների տեսքով խայտառակության վերջին բծերը։ Եվ այստեղ պետական մակարդակով մենք ցուցաբերում ենք ինքնազսպում։ Մենք ուզում ենք խուսափել նոր արյունահեղությունից։ Սակայն մեր քաղաքացիներից շատերի համար որոշ հարցեր պետք է անհապաղ լուծում ստանան։ Բնական ռեսուրսների օգտագործումը, որոնք անպատիժ հետզհետե գողացել են կողոպտիչները, փքվելով, որպեսզի աշխարհի առջև ներկայանալ, որպես «Արցախ» անվանմամբ՝ նման անհապաղ հարցերից մեկն է։ Ակտիվ քաղաքացիական սեկտորը, որն ի վիճակի է իր կարծիքն արտահայտել նույնիսկ այն դեպքերում, երբ այն այնքան էլ չի համընկնում, իսկ երբեմն նույնիսկ ընդհանրապես չի համընկնում պաշտոնականի հետ՝ դա այն է, ինչին միշտ կոչ են արել մեր արևմտյան բարեկամները։ Մի՞թե դրա համար չեն ծախսվել հարյուրավոր միլիոն դոլարները՝ դրամաշնորհների, վերապատրաստումների, ճանաչողական շրջագայությունների տեսքով։ Այսօր, Լաչինի ճանապարհին կանգնած մարդիկ՝ այդ աշխատանքի պտուղների վառ վկայությունն են։ Նրանք եկել են, որպեսզի ցույց տան, որ չեն ցանկանում հաշտվել Հայաստանի ղեկավարների քմահաճույքների և ինչ-որ բանի հույսով ժամանակի սակարկության նրանց փորձերի հետ։ Նրանք հոգնել են սպասելուց։

Բայց նրանք այնտեղ են ոչ նրա համար, որպեսզի խաղաղ բնակիչներին տառապանք պատճառեն: Հետևաբար հանգիստ անցնում են շտապօգնության մեքենաներն ու սննդի ավտոշարասյունները։ Դրա համար էլ ակտիվիստները թողնում են հեռախոսահամարներ՝ խոստանալով օգնել կոնկրետ հումանիտար խնդիրների լուծմանը։ ՀՈՒՄԱՆԻՏԱՐ, լսու՞մ եք՝ արևմտյան գործընկերներ։ Իսկ հայ դաշնակցակամնացորդների՝ «սա մեր ճանապարհն է, ըհը, ինչ ուզենաքն այն էլ կտեղափոխենք» ճռռոցը՝դասական անհեթեթություն է։ Ադրբեջանի տարածքում նրանց համար ճանապարհ չկա։ Անհնազանդության տոնը ավարտվել է։

Հայկական մնացորդների հետ հասկանալի է։ Բայց երբ նրանց կրկնում են կրթված մարդիկ, մնում է միայն ուսերը թոթվել։ Մենք նույնիսկ նրանց չենք հարցնի, թե ինչու նրանց չեն անհանգստացրել ադրբեջանցի փախստականների դժբախտությունները, որտեղ են նրանք եղել այդ բոլոր տարիներին, երբ հայ անջատողականները ոտքերը սրբում էին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձեւերով և այլն։ Պարզապես կուզենայի հասկանալ՝ թե ի՞նչ հումանիտար աղետ է այն պայմաններում, երբ խաղաղ բնակչության հումանիտար կարիքներն ապահովված են ամբողջ ծավալով, առանց որևէ նախապայմանի։