ԻՀՊԿ. Իրանի թմրամիջոցների շրջանառության կորպուս Caliber.Az-ի հետաքննությունը

Շահ Մուհամմեդ Ռեզա Փահլավիի օրոք այաթոլլաների ապագա հեղափոխական զավակները Իրանում գրեթե ամենաաղքատներն էին և միևնույն ժամանակ բռնության չափազանցված հակումով, գրեթե մարգինալացված հրոսակներ: Հատկապես նրանց շարքերից հետո ի հայտ եկան դաժան և անողոք Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի (ԻՀՊԿ) կազմակերպիչներն ու առաջնորդները՝ դառնալով աստվածապետական ռեժիմի հիմնական գործիքը Իրանի բնակչությանը ճնշելու գործում։

Իր գոյության ավելի քան չորս տասնամյակների ընթացքում ԻՀՊԿ-ն կառուցել է հզոր ռազմաարդյունաբերական ֆինանսական համակարգ: Բայց «պահապանները» չսահմանափակվեցին միայն օրինական բիզնես գործունեությամբ և շատ անգամ մեծացրին Իրանի ստվերային տնտեսության ծավալը՝ ստեղծելով հզոր մաֆիոզային կառույց, որը խիստ վերահսկողություն սահմանեց «գորշ հատվածի» վրա։ Այնպես որ ներկա ժամանակ ԻՀՊԿ-ն կուտակել է անասելի հարստություն, չի բացառվում, որ այն գերազանցում է երկրի պետական գանձարանը։

Ստվերային տնտեսության ծավալը և ԻՀՊԿ-ի ազդեցությունը հատկապես մեծացավ Մահմուդ Ահմադինեժադի նախագահության օրոք (2005-2013 թթ.), մի դարաշրջանում, երբ միջազգային պատժամիջոցները սկսեցին հարված հարվածի հետևից հասցնել Իրանի տնտեսությանը, իսկ պատժամիջոցների շրջանցումը դարձավ ներմուծման-արտահանման գործառնությունների հիմնական մեթոդը: Ահմադինեժադի օրոք տեղի ունեցած կոռուպցիայի և ոչ պաշտոնական գործարքների մասին զեկույցներն ու դատական գործերը վկայում են այդ ժամանակահատվածում ստվերային տնտեսության կարևոր դերի մասին:

Դեռևս 2000-ականների սկզբին Իրանի խորհրդարանի նախկին խոսնակ Մեհդի Քարուբին բողոքում էր, որ բոլոր ծովային նավահանգիստները գտնվում են ԻՀՊԿ-ի խիստ վերահսկողության տակ և ամենևին օգտագործվում են տարբեր ապրանքների մաքսանենգության համար: Իսկ Ահմադինեժադը՝ Քարուբիի երդվյալ քաղաքական թշնամին, այն ժամանակ բացահայտորեն ԻՀՊԿ-ն անվանեց «մաքսանենգ եղբայրներ»:

Այդ ժամանակից ի վեր ԻՀՊԿ-ն զգալիորեն ընդլայնել է իր ազդեցությունը և այսօր վերահսկում է Իրանի ծովային, օդային և ցամաքային սահմանները։ Գործնականում բոլոր ծովային և օդային նավահանգիստները «պահապանների» ձեռքում են, ռազմավարական նշանակության ճանապարհները, և այդ ամբողջ հսկայական ենթակառուցվածքը նրանց կողմից ակտիվորեն օգտագործվում է ամեն ինչի և բոլորը մաքսանենգ ճանապարհով տեղափոխման համար։ ԻՀՊԿ-ն չի նողկում նաև թմրանյութերով, և կա ենթադրություն, որ դա նրա եկամտի գրեթե հիմնական աղբյուրն է:

Պաշտոնական տվյալներ գոյություն չունեն, բայց, փորձագետների գնահատմամբ՝ ստվերային տնտեսությունը կազմում է Իրանի հայտարարված Համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) 35-44 տոկոսը, որը կազմում է 160-200 միլիարդ դոլար։ Իրազեկ աղբյուրները պնդում են, որ ԻՀՊԿ-ն վերահսկում է Իրանի ողջ տնտեսության առնվազն մեկ երրորդը (ինչպես պաշտոնական, այնպես էլ ոչ պաշտոնական):

Ինչպես արդեն նշվել է, թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառությունը՝ ստվերային տնտեսության կարևոր ոլորտ է, որը վերահսկվում է ԻՀՊԿ-ի կողմից: Լինելով Աֆղանստանի հարեւան, որն արտադրում է աշխարհի ափիոնային թմրամիջոցների ավելի քան 80 տոկոսը, Իրանը հանդիսանում է մաքսանենգ ճանապարհով Մերձավոր Արևելք և Եվրոպա տեղափոխվող աֆղանական ափիոնի և դրա ածանցավորների հիմնական տարանցիկ ճանապարհը: Պակիստանի և Աֆղանստանի հետ Իրանի մոտ 2000 կիլոմետր երկարությամբ սահմանը հանդիսանում է աշխարհում թմրանյութերի մաքսանենգության ամենածանրաբեռնված միջանցքներից մեկը: Իսկ սա ԻՀՊԿ-ի համար ամենաեկամտաբեր բիզնեսն է, ընդ որում կրկնակի կիրառմամբ։ Մի կողմից, կորպուսի զինվորները թմրանյութերը տարածում են Իրանի ներսում, քանի որ թմրած մարդկանց հեշտ է պահել ռեպրեսիայի և վախի մթնոլորտում։ Թմրամոլներն ավելի շուտ են ենթարկվում ամենատարբեր քարոզչությանը և միևնույն ժամանակ բավականին անտարբեր են այն ամենի նկատմամբ, ինչ կատարվում է: Նրանք բուռն կերպով չեն վրդովվի, և առավել եւս ակտիվորեն չեն բողոքի ամենափոքր առիթով քաղաքացիների, թող նույնիսկ իրենց ընկերներին դավաճանության մեղադրանքի դեմ, լիովին անտարբեր են մոլագար հակվելով թունավոր դեղի և բազմաթիվ մահապատիժների նկատմամբ։ Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի թմրաբիզնեսի ոչ պակաս կարևոր կողմն է հանդիսանում նաև դրանից խոշոր եկամուտները ամբողջ աշխարհում Իրանի վստահված ուժերին հովանավորելու վրա հղելու հնարավորությունը։

Թմրանյութերի լայնածավալ գործողությունները «պահապաններին» թույլ են տալիս ֆինանսավորել ահաբեկչությունը, պատերազմներ և անկարգություններ հրահրել իրենց տարածաշրջանում և նրա սահմաններից դուրս։ ԻՀՊԿ-ն թմրամիջոցների առևտրի զգալի մասը իրականացնում է վստահելի մարդկանց միջոցով, որոնք ծանրակշիռ դիրք են զբաղեցնում, օրինակ՝ լիբանանյան «Հեզբոլլահում», կամ «Ասաիբ Ահլ ալ-Հաքում», «Քաթայբ Հեզբոլլահում», «Բադրում», «Ալ-Հաշդ աշ-Շաաբիում», ինչպես նաև իսլամական պահակախմբի «Ալ-Քուդս» հատուկ ստորաբաժանումում։ Թեև կորպուսը հաճախ է անմիջականորեն ներգրավված եղել թմրանյութերի ապօրինի շրջանառության մեջ, ինչպես, օրինակ, նրա գեներալ Ղոլամռեզա Բաղբանիի դեպքում։ԻՀՊԿ-ի ոչ վերջին ֆունկցիոները, ինչպիսին այն ժամանակ հանդիսացել էր գեներալը, 2012-ին ԱՄՆ ֆինանսների նախարարությունը նրան դասակարգել է որպես առանձնապես խոշոր թմրանյութերի առևտրով զբաղվող՝ Իրանի տարածքով դեպի Արևմուտք աֆղանական օփիատներ տեղափոխելուն իր մասնակցության համար: Համակարգելով թմրանյութերի առաքումը իր ստորաբաժանման գործողությունների գոտում Սիստան և Բելուջիստան նահանգներում, Բաղբանին ապահովում էր ափիոնի անվտանգ տեղափոխումը Աֆղանստանի և Պակիստանի սահմաններով, ինչի համար աֆղան թմրավաճառները նրա անունից զենք էին մատակարարում թալիբներին:

Այնուամենայնիվ, ԱՄՆ հետախուզական գործակալություններին մեկ անգամ չէ, որ հաջողվել է թմրանյութերի ապօրինի շրջանառության մեջ մերկացնել նաև ԻՀՊԿ-ի մյուս հրամանատարներին: Նրանցից մեկն իրանցի հրամանատար, բրիգադի գեներալ, Թեհրանում Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի ստորաբաժանումների հրամանատար Աբդուլլահ Արաքին էր։ Նրան կասկածում էին թմրանյութերի մաքսանենգության ցանց ստեղծելու նպատակով արևելաեվրոպական հանցագործ աշխարհի անդամների հետ դավադրության մեջ:

Հարկ է նշել, որ «պահապանների» համար թմրամիջոցների մաքսանենգության ոչ պակաս կարևոր ասպեկտը նրանում է, որ այս հանցավոր գործունեությունը նրանց թույլ է տալիս լայն կապեր ձեռք բերել միջազգային քրեական, և ոչ միայն՝ կազմակերպություններում։ Օգտակար, ավելի ճիշտ՝ փոխշահավետ ծանոթությունը քրեական, ինչպես նաև քաղաքական աշխարհում, օգնում են պահպանել և ընդլայնել ԻՀՊԿ-ի հնարավորությունները:

Այսինքն հասկանալի է, որ կորպուսի ուժերը ֆինանսավորվում են ամենևին ոչ թե Իրանի պետական բյուջեից, այլ առաջին հերթին միջազգային շուկայում անօրինական գործողություններից։ Եվ նույնիսկ միանգամայն հավանական է, որ ստվերային առևտրաշրջանառության որոշակի տոկոսները փոխանցվում են պետական բյուջե։ Միևնույն ժամանակ, լինելով թալիբների հետ դավաճանության մեջ, ԻՀՊԿ-ի սպաները կարողացան առավել շահավետ գործարքներ կնքել Աֆղանստանի և Պակիստանի հերոին արտադրողների, ինչպես նաև արևելյան Եվրոպայի մաքսանենգ խմբերի հետ, որոնք «Բալկանյան երթուղիով» թմրանյութ էին առաքում և առաքում են Եվրոպա:

Ի դեպ, «Հեզբոլլա»-ն արդեն հաստատուն կերպով հաստատվել է Մեքսիկայում և Հարավային Ամերիկայում, որտեղ խմբավորումը կառավարում է հանցավոր շուկայում իրեն լավ դրսևորած թմրանյութերի կայսրությանը: «Հեզբոլլահի» միջոցով Արևմտյան Եվրոպայում հաստատված Ալբանիայից ներգաղթյալները դարձել են թմրանյութերի համատարած ցանցի հիմնական ուղեկցողներ, որոնք կարողացան կապեր հաստատել Լատինական Ամերիկայի ամենահզոր թմրաբարոնների հետ և հերոինը կոկաինի հետ փոխանակումը նրանց վերածեցին Եվրոպայի կոկաինի հիմնական մատակարարների, իսկ նրանց միջոցով հնարավոր եղավ կուտակել «Ալ Քուդսի» և «Հեզբոլլահի» հսկայական կարողությունը:

Միևնույն ժամանակ Իրանը հանդիսանում է աշխարհում մետամֆետամինի ամենախոշոր արտադրողներից մեկը։ Այդ թմրադեղամիջոցի մեծ մասն այնտեղից արտահանվում է Մերձավոր Արևելքի մյուս երկրներ, ինչպես նաև Եվրոպա և Հարավ-Արևելյան Ասիա: Մինչդեռ մետամֆետամինի իրանական շուկան ամեն օր ընդլայնվում է, քանի որ ամբողջ երկրով մեկ բացվում են արտադրական նոր լաբորատորիաներ։ Եվ ԻՀՊԿ-ն կասկածվում է մետամֆետամինի արտադրության մեջ ակտիվ ներգրավվածության մեջ, քանի որ Իրանում հայտնի հանցավոր խմբերից ոչ մեկը չի տիրապետում դրա համար անհրաժեշտ բարդ սարքավորումների և գիտելիքների:

Իրանական վարչակարգը տարածաշրջանում իր ռազմատենչ և ահաբեկչական գործունեության համար մեծածավալ ֆինանսական ռեսուրսների աճող կարիք է զգում, հատկապես ԱՄՆ պատժամիջոցներից հետո: Եվ հետևաբար առաջին հայացքից իշխանությունները անտարբերություն են ցուցաբերում Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի թմրանյութերի գործունեության նկատմամբ, որն իրականում կուլիսների ետևում հանդիսանում է հովանավորչություն։ Դրա շնորհիվ և ուժեղանում է պետական մակարդակով մաֆիոզ թմրանյութերի ապօրինի շրջանառությունը, իսկ ողջ գործընթացը կառավարում է ԻՀՊԿ-ը։ «Պահապանները» այդ նպատակների վրա են ուղղում իրենց քաղաքական, դիվանագիտական և նյութատեխնիկական հնարավորությունների մեծ մասը՝ նման բնույթով հասնելով պատժամիջոցների հետևանքների մեղմացմանը:

ՄԱԿ-ի Թմրամիջոցների և հանցավորության դեմ պայքարի գրասենյակի (ՄԱԿ ԹՀՎ) տվյալներով՝ Իրանի տարածքով մաքսանենգ ճանապարհով տեղափոխվող թմրամիջոցների մոտ 40 տոկոսը մնում է երկրում, իսկ 60 տոկոսը տեղափոխվում է հարևան պետություններ և, իսկ վերջին հաշվով Եվրոպա:

Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի անօրինական առևտրային գործողություններին իրանական ռեժիմի հովանավորության ևս մեկ ապացույց է հանդիսանում այն, որ կորպուսը իր ռազմավարական խնդիրները լուծելու համար անարգել օգտագործում է երկրի ենթակառուցվածքները և ռազմական օբյեկտները:

Եվ սրանով, այսինքն՝ առևտրա-ֆինանսական մակարդակով, «պահապանների» ղեկավարության մասնակցությունը երկրի կյանքին դրանով չի ավարտվում։ Սրանով, կարելի է ասել, այն միայն սկսվում է։ Կորպուսը հատուկ ազդեցություն ունի ողջ Իրանի արտաքին և անվտանգության քաղաքականության վրա։ «Պահապանները» ստեղծել են հետախուզության հավաքման իրենց ցանցերը Տեղեկատվության պահպանման հատուկ ստորաբաժանման միջոցով, որը գոյություն ունի Հետախուզության նախարարության հետ զուգահեռ և ունի զգալի ազդեցություն: Նախարարության նման, այս և ԻՀՊԿ-ի այլ հետախուզական ստորաբաժանումներ գործում են ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ նրա սահմաննըրից դուրս: Կորպուսը նաև պաշտոնապես պատասխանատու է «Shahab» միջին հեռահարության բալիստիկ հրթիռների ծրագրի համար և վերահսկում է միջուկային զենքի պետական ծրագիրը:

Սակայն ԻՀՊԿ-ի գլխավոր ռազմավարական նպատակներից մեկը իսլամական հեղափոխության արտահանումն է։ Դրա համար պատասխանատու է «Ալ-Քուդս»-ը, էլիտար ստորաբաժանիումը, որն «Իրանի թշնամիների դեմ» պայքարելու համար կիրառում է ահաբեկչական և դիվերսիոն մեթոդներ: «Ալ-Քուդս»-ը օպերատիվ աջակցություն է ցուցաբերում հեղափոխական և հակաամերիկյան խմբերին և ներթափանցում է շիա և այլ մահմեդական բնակչության մեջ, որպեսզի քաղաքացիական և քաղաքական աջակցություն ստեղծի Թեհրանի ծրագրերի իրագործման համար։ Այդ, փաստորեն վիրտուալ միջանկյալ խմբավորումները օգտագործվում են Իրանի անդրսահմանային ահաբեկչական գործողությունները քողարկելու համար: «Պահապանները» իրենց բազմակողմ գործունեության մեջ ներգրավում են նաեւ պաշտոնաթող սպաներին, որոնք, ի դեպ, մեծապես ներգրավված են օրենսդիր իշխանության մեջ եւ զգալի թվով տեղեր են զբաղեցնում Իրանի խորհրդարանում։ Այսինքն՝ նրանց միջոցով կարելի է ազդել անհրաժեշտ օրենքների կամ դրանցում փոփոխություններ կատարելու վրա։

ԻՀՊԿ-ի ֆինանսական բազան, որի վրա իրականացվում են նրա բոլոր մյուս նպատակներն ու խնդիրները՝ կառուցված է հատկապես թմրանյութերի վրա: Հատկանշական է, որ Իրանի կառավարությունը պաշտոնապես արգելում է դրանց օգտագործումն ու տարածումը երկրում, սակայն դրանով հանդերձ դեմ չէ թմրամիջոցների միջազգային առևտրին մասնակցելուց ֆինանսական և գործառնական օգուտներ ստանալուն։ Սա արդեն հանգեցրել է ծայրահեղ բացասական հետեւանքների՝ Իրանի բնակչության շրջանում հերոինամոլության արագ աճի։

ՄԱԿ-ի տվյալներով, վերջին 30 տարիների ընթացքում աշխարհով մեկ բռնագրավված հերոինի և մորֆինի քառորդ մասը, և ափիոնի երեք քառորդ մասը ձերբակալվել է հենց Իրանում: Այժմ աֆղանական թմրանյութերի մոտ 30%-ը Եվրոպա է մտնում այս երկրի միջոցով։ Բուն իսլամական հանրապետությունում գրեթե երեք միլիոն մարդ կանոնավոր կերպով թմրանյութ է ընդունում, իսկ մեկուկես միլիոնը՝ ժամանակ առ ժամանակ։ Իրանից Եվրոպա գնացող երթուղիների մի մասն անցնում է Կովկասյան լեռներով։ Դրանցից մեկը՝ Իրան - Ադրբեջան - Վրաստան - Սև ծով - Ուկրաինա և/կամ Բուլղարիա։ Ոչ պակաս ակտիվ է նաև մյուս՝ Իրան - Կասպից ծով - Ռուսաստանի Դաշնություն / Կովկաս - Սև ծով - Ուկրաինա և / կամ Բուլղարիա:

44-օրյա պատերազմից հետո Բաքուն ամուր առաջակալ է դրել Իրանից Եվրոպա թմրանյութերի շրջանառության դեմ։ Ըստ էության, Ադրբեջանն այժմ գտնվում է միջազգային թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի առաջնագծում և ստանձնել է եվրոպական երկրներին ու Ռուսաստանին թունավոր թմրամիջոցների դեմ առնելու պատասխանատվությունը։ Այն բանից հետո, երբ Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմում տարած հաղթանակի արդյունքում Ադրբեջանը վերականգնեց Իրանի հետ սահմանի 130 կիլոմետրանոց հատվածի վրա վերահսկողությունը, որը շուրջ 30 տարի գտնվում էր Հայաստանի վերահսկողության տակ, արգելափակեց Իրանից թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառությունը Իրանից Ադրբեջանի Ջաբրայիլի շրջանը դեպի Հայաստան, իսկ այնուհետև՝ Եվրոպա։ Այսինքն՝ երեք տասնամյակ Թեհրանը Երևանի հետ դավադրությամբ այդ ժամանակվա օկուպացված ադրբեջանական տարածքները օգտագործել է դեպի Եվրոպա թմրանյութերի շրջանառության համար։ Իսկ հայերի կողմից գրավված տարածքներում թմրաբիզնեսը վերահսկում էին տեղի «կոլխոզային գեներալները»։

2020 թվականի սեպտեմբերից հետո Իրանից թմրանյութերի պայմանագրային, հետևաբար բացարձակապես անվերահսկելի ապօրինի շրջանառությունը դեպի օկուպացված Ղարաբաղ, իսկ այնտեղից նույնքան ազատ դեպի Հայաստան և այնուհետև Եվրոպա, ճիշտ է, արդեն իր մաքսանենգության ժանրի բոլոր հնարքներով, դադարել է։ Ինչի հետ ոչ մի կերպ չեն ցանկանում համակերպվել իրանցի թմրավաճառները, այդ թվում նաև ԻՀՊԿ-ում հաստատվածները։ Եվ, հետևաբար, այն բանից հետո, երբ սահմանը անցավ ադրբեջանցի սահմանապահների վերահսկողության տակ, սկսվեցին գրեթե ամենշաբաթյա փոխհրաձգություններ Իրանից ներթափանցած թմրանյութերի առաքիչների հետ: Թմրանյութերի ևս մեկ երթուղի Ադրբեջանի կողմից կանխվել է այն բանից հետո, երբ Բաքուն վերահսկողություն հաստատեց Գորիս-Գաֆան ճանապարհին։ Ընդհանուր առմամբ, 2020 թվականի նոյեմբերից մինչև 2021 թվականի հոկտեմբերն ընկած ժամանակահատվածում միայն Ադրբեջանի մաքսավորները բացահայտել են թմրամիջոցների և հոգեմետ նյութերի մաքսանենգության 46 փաստ, առգրավվել է 1 տոննա 675 կիլոգրամ 418 գրամ թմրամիջոց։ Անօրինական շրջանառությունից դուրս բերված թմրամիջոցների ավելի քան 99%-ը հայտնաբերվել է Իրանին սահմանակից Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետության Աստարայի մաքսակետերում մաքսանենգ ճանապարհով դրանք տեղափոխելու փորձի ժամանակ։

Այսօրվա դրությամբ ԻՀՊԿ-ն միանշանակորեն վերահսկում է ողջ Իրանում թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառությունը ՝դրանից ստացված բազմամիլիարդ դոլարի շրջանառությունը օգտագործելով համաշխարհային հանցավոր ցանցի հետ կապեր հաստատելու, իրենց երկրում այաթոլլահի ռեժիմը պահպանելու և արևմտյան երկրներում քաղաքական կայունությունը խաթարելու համար: Չնայած նրան, որ Իրանը ամեն տարի մահապատժի է ենթարկում թմրանյութերի ապօրինի շրջանառության և թմրանյութ պահելու մեջ մեղադրվող հարյուրավոր մարդկանց՝ այս կոշտ դիրքորոշման թիկունքում թաքնվում է Իսլամական հեղափոխության պահապանների և բարձրագույն իշխանության մեջ նրանց հովանավորների շահութաբեր բիզնեսը: