Վաշինգտոնյան բանակցությունները՝ Հայաստանի ընդդիմության նշանառության տակ Ի՞նչ աղմուկ է, իսկ տուրուդմփոց չկա

Դեռ հանրությանը հայտնի չեն՝ նախօրեին Վաշինգտոնում մեկնարկած արտաքին գործերի նախարարների մակարդակով հայ-ադրբեջանական բանակցությունների հերթական փուլի նույնիսկ նախնական արդյունքները, իսկ Հայաստանի խորհրդարանում արդեն հասցրել են այդ առնչությամբ սկանդալ սարքել։

Ուրեմն, քոչարյանական «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Գեղամ Մանուկյանը բարձրացրել է՝ հայկական պատվիրակության կազմում Ազգային ժողովի փոխխոսնակ Ռուբեն Ռուբինյանի ներկայության նպատակահարմարության մասին հարցը։ Հայտնի է, որ Ռուբինյանը հանդիսանում է նաև Հայաստանի հատուկ ներկայացուցիչ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հարցում։ «Հարց. ի՞նչ հանգամանքներում, ի՞նչ նպատակով և ի՞նչ կարգավիճակով է Ռուբեն Ռուբինյանը մասնակցում Հայաստանի և Ադրբեջանի ԱԳՆ ղեկավարների վաշինգտոնյան բանակցություններին։ Արդյո՞ք հայ-թուրքական հարաբերությունները ներառված են հայ-ադրբեջանական բանակցությունների մեջ, և արդյո՞ք այս երկու հարցերը փոխկապակցված են»,- հետաքրքրվել է Մանուկյանը։

Խճճված պատմություն, կասեր բժիշկ Վաթսոնը։ Դժվար է հետևել նման հայտարարությունների տրամաբանությանը։ Դրանք այնքան անհեթեթ են, որ նույնիսկ պարզ չէ, թե որ կողմից սկսել դրանց վերլուծությունը։

«Հայաստանի իշխանությունները շաղկապում են արդյո՞ք հայ-ադրբեջանական և հայ-թուրքական հարաբերությունների «կարգավորումը», այսինքն դրանք ենթարկվում են արդյո՞ք Թուրքիայի հերթական նախապայմանին։ Թուրքերը դեռ 1991-92 թվականներից են պնդում, որ հայ-թուրքական հարաբերությունները չեն կարող նորմալացվել, քանի դեռ չեն «կարգավորվել» հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները... մենք տեսնում ենք, որ Հայաստանի իշխանությունները հերթական անգամ զիջել են Թուրքիայի պահանջներին»,- շարունակում է անհեթեթության պարույրը պտտել խմբակցությունում՝ Մանուկյանի համախոհ Արթուր Խաչատրյանը։

Եկեք սկսենք հակառակ կողմից։ Չի բացառվում, որ Վաշինգտոնում բանակցությունների արդյունքում կողմերը կարող են ընդունել ինչ-որ հայտարարություն։ Բանակցությունները անցկացվում են երկու երկրների միջև, համապատասխանաբար, դրանում կխոսվի երկկողմ հարաբերությունների հարցերի մասին։ Թուրքիան դրանում ապրիորի չի կարող հիշատակվել։ Եթե նույնիսկ Թուրքիան ունենա շատ խիստ պայման, որը Ադրբեջանին հիպոթետիկորեն «պետք չէ», այն ամեն դեպքում կտեղավորվի հայ-ադրբեջանական կարգավորման ձևաչափում։ Դե, Ադրբեջանը, ըստ սահմանման, չի կարող Թուրքիայի անունից ինչ-որ բան ստորագրել։ Մենք մեկ ժողովուրդ ենք, բայց այնուամենայնիվ երկու պետություն։ Եվ նույնիսկ նման դեպքում հայ պատգամավորներին մնում է միայն ուրախանալ, որ իրենց կողմից կլինի Թուրքիային լավ ծանոթ բանակցող։ Այս դեպքում հայ պատգամավորները պետք է միայն ողջունեն Ռուբինյանի ներկայությունը բանակցություններին։

Միգուցե Ռուբինյանի վրա հարձակման մեջ պատգամավորները նույնպես առաջնորդվում են հետեւյալ տրամաբանությամբ՝ նա շահագրգռված է Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորմամբ (ընդդիմության կարծիքով), իսկ նշանակում է, որ բանակցություններում նա դավաճանելու է Հայաստանի շահերին։ Բայց թույլ տվեք, եթե Ռուբինյանը կատարում է «դավաճան» իշխանության պատվերը, ապա այս իշխանությանը ի՞նչն է խանգարում պատվիրակության այլ կազմով «զիջել թուրքական պահանջներին»։ Ընդհակառակը, բանակցություններին Թուրքիային լավ ծանոթ մարդու ներկայությունը կարող է միայն ամրապնդել Հայաստանի դիրքերը։ Սա նաև այն դեպքը չէ, երբ պատվիրակության ներսում կարող է լինել ինչ-որ շահերի բախում։ Ռուբինյանը, ինչպես Թուրքիայի, այնպես էլ Ադրբեջանի հետ բանակցություններում ներկայացնում է Հայաստանի իշխանությունները, և ըստ սահմանման պետք է պաշտպանի Հայաստանի շահերը։ Ընդդիմախոսների տրամաբանությամբ, եթե Հայաստանի վարչապետը բանակցում է Ադրբեջանի հետ, ուրեմն նա իրավունք չունի՞ հանդիպել Թուրքիայի նախագահի հետ։

Եթե վերացարկել ընդդիմադիր հայ պատգամավորների դեմագոգիան և հարցին ավելի լայն մոտենալ, ապա Թուրքիան երբեք չի թաքցրել, որ Հայաստանի հետ հարաբերությունների նորմալացման իր բոլոր գործողությունները համաձայնեցնում է Բաքվի հետ, ինչը, բնականաբար, ազդում է հարևանների հետ Երևանի հարաբերությունների կարգավորման ավելի լայն համատեքստի վրա։ Հայաստանի ոչ մի ղեկավարի չի հաջողվել ձերբազատվել այս համատեքստից։ Հայերը, իհարկե, կցանկանային տարբեր տեսանկյուններից տարանջատել այս երկու խնդիրները։ Հիշեցնենք, որ դեռ 90-ականների վերջին, օկուպացիայի թարմ հետքերով, հայ դիվանագետները անհաջող փորձել են այդ նույն Միացիալ նահանգների միջոցով Թուրքիային համոզել բացել Հայաստանի հետ սահմանը։ Ցամաքային սահմանի բացումը բնականաբար Հայաստանին անհրաժեշտ է արտաքին առևտուրը դիվերսիֆիկացնելու համար։ Մի խոսքով, Թուրքիան արդեն հանդիպակած քայլ է արել Հայաստանին՝ նրա հետ բացելով թռիչքները։ Սակայն օդային բեռնափոխադրումների ծավալը փոքր է, բացի այդ, դրանք ավելի թանկ են, քան վերգետնյա փոխադրումները։ Դիվերսիֆիկացման հարցը լուծելու համար անհրաժեշտ է համակարգային լուծում՝ տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակում։ Թուրքիան նույնպես կշահի նման ապաշրջափակումից։ Սակայն Ադրբեջանին Թուրքիայի սկզբունքային աջակցությունը թույլ չի տալիս փոխզիջումների գնալ իր ռազմավարական դաշնակցի տարածքային ամբողջականությունը չճանաչող (իրավական և փաստացի) երկրի հետ։

Այսպիսով, առկա են օդից հրդեհ ուռճացնելու ընդդիմության ձգտումները։ Հաշվի առնելով քոչարյանական «Հայաստան» դաշինքի վրդովմունքի աղբյուրը՝ կարելի է կռահել, որ Սպիտակ տան միջնորդությանը խանդորեն հետևող դրա կուրատորները փորձում են օգտագործել ցանկացած պատրվակ, որպեսզի հայ հասարակության մեջ՝ բանակցությունների սպասվող արդյունքների նկատմամբ անվստահություն առաջացնել։ Մյուս կողմից, տարօրինակ է այն, որ քննադատությունը ուղղված է ոչ թե բուն բանակցությունների փաստին, այլ հատկապես երկրորդական մանրամասներին։ Այսպիսով, Հայաստանի ընդդիմությունը ակամա ցուցադրում է, որ հասարակությունը ամբողջությամբ աջակցում է բանակցությունների փաստը և ավելի լավ բան չի գտել, քան մատնանշել խարդավանքը որոշ մանրամասներում, որոնց մեջ, ենթադրաբար, թաքնված է սատանան։

Սակայն, ինչպես ամեն ինչում, այստեղ էլ հայ քաղաքական գործիչները անհաջողություն կրեցին։