Անմեղների մահվան համար ներողություն խնդրելը դատապարտելի՞ է Բաքուն սպասում է համարժեք արձագանքի

Հարվարդի Քենեդիի դպրոցին առընթեր Հանրային առաջնորդության կենտրոնի հիմնադիր և տնօրեն Բարբարա Քելերմանը մի անգամ ընդգծել է, որ «երբ մենք, թեկուզ և ոչ կանխամտածված վիրավորում ենք որևէ մեկին, մեզանից սպասում են ներողություն՝ իրենց սխալ լինելու ընդունում, ջղջում»։ Ինչի լույսի ներքո նա կոնկրետացրել է, որ «ցանկացած ղեկավար, նույնիսկ օդիոզը, ժամանակին զղջալով կարող է վաստակել մարդկանց համակրանքը, իսկ ուշացածը կամ ոչ անկեղծը՝ ընդմիշտ կկործանի իր հեղինակությունը և կարատավորի ողջ կազմակերպությանը»: Այո, Քելերմանը խոսել է ինչ-որ, ասենք, լուրջ բնույթի «հավաքովի» կազմակերպության մասին։ Բայց, եկեք համաձայնվենք, մի՞թե նմանկերպ ֆոնը չէ, որ բնութագրում է նաև, եթե կարելի է այսպես արտահայտվել՝ դիվանագիտական էթիկետի ասպեկտը։ Կամ, ասենք, լավ վարքագծի կանոնե՞րը։

 
Այս համատեքստում մենք (և ոչ միայն մենք) հիանալի հիշում ենք, թե ինչպես 2020 թվականի նոյեմբերին Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն ներողություն խնդրեց՝ Ռուսաստանի ռազմաօդային ուժերի Մի-24 ռազմական ուղղաթիռի խոցման համար։ Դրանով հանդերձ բացահայտվեց, որ ուղղաթիռի թռիչքը տեղի է ունեցել հայ-ադրբեջանական սահմանին մոտ այն պահին, երբ շարունակվում էին ակտիվ ռազմական բախումները։ Ինչպես նաև կոնկրետացվեց, որ թռիչքը տեղի է ունեցել օրվա մութ ժամանակ, ցածր բարձրության վրա, հակաօդային պաշտպանության ռադարների հայտնաբերման գոտուց դուրս, իսկ դրանից առաջ ՌԴ ՌՕՈւ-ի ուղղաթիռները նշված տարածքում չեն նկատվել։ Հենց «տարածաշրջանում տիրող լարված իրավիճակի և հայկական կողմի հնարավոր սադրանքների հետ կապված մարտունակության բարձրացման լույսի ներքո՝ մարտական հերթապահ խմբի կողմից կրակ բացելու որոշում է ընդունվել»։ «Այս ողբերգական միջադեպի համար, որը կրում է պատահական բնույթ և ուղղված չի եղել ռուսական կողմի դեմ», Բաքուն ներողություն է խնդրել՝ անկեղծ ցավակցություն հայտնելով անձնակազմի զոհված անդամների ընտանիքներին և տուժվածներին շուտափույթ ապաքինում մաղթելով։ Դրանով հանդերձ ադրբեջանական կողմը հայտարարել է համապատասխան փոխհատուցում վճարելու պատրաստակամության մասին։
 
Քննարկվելիքի համատեքստում կարելի է հիշել նաև 2016 թվականին Անկարայի կողմից Մոսկվային՝ ռուսական ինքնաթիռի խոցման համար ներողությունը (ափսոսանքի արտահայտությամբ)։ Իր ցավակցական ուղերձում՝ զոհված ռուս օդաչուի ընտանիքին խորին ցավակցության զուգահեռ արտահայտմամբ։
 
Այս տեսանկյունից, իհարկե, Բաքուն իրավասու է Ռուսաստանից ակնկալել նմանատիպ քայլեր՝ դեկտեմբերի 25-ին տեղի ունեցած ողբերգության՝ «Azerbaijan Airlines» ավիաընկերության ինքնաթիռի կործանման համար, որը խոցվել է ռուսական «երկիր-օդ» հրթիռով և հանգեցրել է 38 ուղևորի զոհվելուն։ Միայն օդաչուների ակնառու պրոֆեսիոնալիզմի շնորհիվ հնարավոր եղավ փրկել օդում 29 մարդու, ինչպես նաև գետնի վրա գտնվող զգալի թվով անմեղների կյանքը, ինչը կարող էր տեղի ունենալ խիտ բնակեցված տարածքում վթարային վայրէջքի դեպքում։ Բայց օդանավի կապիտան Իգոր Կշնյակինը հերոսական ջանքերով կանխեց այդ սպառնալիքը։ Ինչպես տաք հետքերով ընդգծել է Ղազախստանի տրանսպորտի փոխնախարար Թալգաթ Լաստաևը՝ Ղազախստանի օդային տարածք մտնելուց հետո, ադրբեջանական ինքնաթիռը երկու պտույտ է կատարել Ակտաուի օդանավակայանի մոտ՝ կործանվելով երրորդի ժամանակ, բայց դրանով հանդերձ բնակելի շենքերին վտանգ չի եղել։
 
Եվ սա, ի դեպ, նաև հարցերի հարց է՝ ինչի պատճառով ռուսական տարածքում խոցված ինքնաթիռը թույլտվություն չի ստացել վայրէջք կատարել ռուսական թռիչքավայրեջքային գոտիներից որեւէ մեկում։ Ո՞վ է խանգարել դրան և ինչի հիման վրա, ինչի արդյունքում օդաչուները ստիպված են եղել շրջվել դեպի Ղազախստան՝ խոցված ինքնաթիռով թռչելով ծովի վրայով։
 
Այս առումով հարց չի բարձրացվում Ռուսաստանի Դաշնության կողմից՝ ինչ-որ դիտավորության մասին, ինչպես դա տեղի չի ունեցել 2016 թվականին թուրքական, իսկ 2020 թվականին՝ ադրբեջանական ուղղությամբ։ Բայց փաստը մնում է փաստ. և՛ Անկարան, և՛ Բաքուն պահպանել են նման բնույթի դեպքերում նախատեսված էթիկետի կանոնները։ Այո, ինչ-որ մեկը կարող է շարունակել, որ դիվանագիտական էթիկետը։ Սակայն այստեղ, անշուշտ, ավելի մեծ չափով է ի հայտ գալիս մարդկայնության պահը։ Դեկտեմբերի 25-ին զոհվեցին տարբեր ազգությունների, տարբեր դավանանքի անմեղ քաղաքացիներ, ընդ որում Ադրբեջանի, Ղազախստանի, Ղրղզստանի քաղաքացիների հետ կան նաև Ռուսաստանի քաղաքացիներ։ Բացի այդ, նրանք կարող էին զգալիորեն շատ ավելին լինեին, եթե օդաչուները չցուցադրեին, կրկնում ենք, յուրահատուկ վարպետություն։
 
Ի դեպ, ռուսական աղբյուրները, հիմնվելով Չեչնիայի Հանրապետության Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Համզաթ Կադիրովի հաղորդագրության վրա, կոնկրետացրել են, որ անմիջապես դեկտեմբերի 25-ին Չեչնիայի տարածքում հակաօդային պաշտպանության միջոցներով (ՀՕՊ) անօդաչու սարքեր են խոցվել։ Մասնավորապես, մեջբերվում է նրա գրությունը հետևյալ բովանդակությամբ. «Տեղեկատվությունն այն մասին, որ անօդաչու սարքերը հարվածել են ինչ-որ օբյեկտի՝ ճիշտ չէ։ Ամեն ինչ խոցվել է»: Միանգամայն ախտանշանային է, որ ռուսական լրատվամիջոցները, ուշադրություն դարձնելով Գրոզնիի բնակիչների նախորդող հաղորդագրություններին քաղաքում լսած պայթյունների ձայների մասին, նկատել են՝ պաշտոնյաների կողմից «խոցված անօդաչու թռչող սարքերի քանակի, դրանց ոչնչացման տարածքի և այլ մանրամասնությունների մասին» արձանագրության բացակայությունը։
 
Դարձյալ, Գրոզնիում և ընդհանրապես Հյուսիսային Կովկասում ողբերգության օրվա տիրող իրավիճակը, ընդհանուր առմամբ, ռուսական աղբյուրների կողմից մի քիչ բացվել է։ Եվ դա միանգամայն շոշափելի է՝ ռուսական երկնքում ՀՕՊ համակարգերի կողմից Բաքվի մարդատար ինքնաթիռի խոցմանը հանգեցրած որոշակի պատճառները հասկանալու համար։ Չնայած, չի բացառվում, որ կարող են լինել նաև այլ ստորջրյա խութեր։ Բայց ամեն դեպքում, Բաքուն սպասում է համարժեք արձագանքի։