«Ադրբեջանը՝ հնացած հակամարտությունը լուծելու օրինակ ցույց տվեց աշխարհին» Լևինը, Սեմիվոլոսը և Կասրելիշվիլին՝ Caliber.Az-կայքում

Ադրբեջանը հավատարիմ է իր խոսքին և վճռականորեն մտադրված է լուծել Ղարաբաղի տնտեսական շրջանի վերաինտեգրմանն ուղղված բոլոր նշանակված խնդիրները։ Դա արտահայտվում է ինչպես Ղարաբաղը լքող հայերի համար պայմաններ ստեղծելու, այնպես էլ մնալ որոշածների համար մարդասիրական աջակցության մեջ։ Դրանք են և պարենամթերքի անվերջանալի հոսքով շարասյունները, և օպերատիվ բժշկական օգնությունը: Այս ընթացքում համաշխարհային փորձագիտական հանրությունը շարունակում է ամփոփել Ադրբեջանի զինված ուժերի հակաահաբեկչական միջոցառումների արդյունքները և վերլուծել Բաքվի աննախադեպ հաջողությունը։

Ինչպես Caliber.Az-ի հետ զրույցում նշել է իսրայելցի սպա, ռազմական վերլուծաբան Յիգալ Լևինը՝ ղարաբաղցի անջատողականները 44-օրյա պատերազմի ավարտից հետո երեք տարվա ընթացքում ոչ մի դաս չքաղեցին, դա լավ երևում է նրանից, թե ինչպես էին տեղակայվել նրանց զորքերը, դիտելու համար մատչելի հրետանին, ամրաշինական կառուցվածքները, ռադարներ և այլ օբյեկտներ։

«Երևում էր, որ նրանք հույս էին դրել նրա վրա, որ Ադրբեջանի ԶՈւ-ի ռազմական գործողության ընթացքում կմիջամտեն Հայաստանի զինված ուժերը, ՀԱՊԿ-ի զորքերը, Ռուսաստանը կամ գուցե մեկ ուրիշը։ Անջատողականներն ակնհայտորեն չէին մտածում, որ մենակ կմնան։

Դրա հետ մեկտեղ մենք տեսանք, որ ռազմական գործողությունների սկսվելուց անմիջապես հետո, Փաշինյանը նախընտրեց առանձնանալ և հայտարարեց, որ Հայաստանի զինված ուժերը չեն մասնակցելու Ադրբեջանի դեմ որևէ ռազմական գործողություններին, այդ թվում նաև անջատողականներին օգնելուն»,- նշել է նա։

Նրա կարծիքով, Ադրբեջանի ղեկավարությունը գրագետ իրականացրեց կայծակնային գործողությունը, որը տեւել է մեկ օրից մի փոքր պակաս։

«Սա շատ կարևոր է, քանի որ հաճախ պետությունների ղեկավարները սխալներ են թույլ տալիս, թե ինչպիսի ժամանակ է հարմար պատերազմի, ռազմական գործողությունների համար և թույլ են տալիս ռազմավարական սխալներ։ Այն, որ Ադրբեջանը հակաահաբեկչական միջոցառումները իրականացրեց նման արագությամբ, վկայում է ադրբեջանական հետախուզության և քաղաքական էշելոնի աշխատանքի ներդաշնակվածության մասին; այս պահերի միագումարությունը էական դեր խաղաց նրանում, որ տասնամյակներ անց Ադրբեջանը վերականգնեց լիովին ինքնիշխանությունն իր ամբողջ տարածքի վրա։

Թե որքան վերլուծական առումով ճիշտ և արդյունավետ է աշխատում Բաքուն, կարելի է համոզվել առնվազն նրանից, թե որքան արագ է Խանքենդիի էլեկտրիֆիկացումը հայկականից փոխարինվել ադրբեջանական օպերատորի վրա»,- ընդգծել է Ի. Լևինը։

Ինչ վերաբերում է հակաահաբեկչական միջոցառումների իրականացման մարտավարությանը, ապա դրանք անբասիր էին։ Դրանց ընթացքում կիրառվել են իսրայելական եւ թուրքական գերճշգրիտ զինատեսակներ։ Որպես անվերապահ հաջողության կարելի է վերագրել այն փաստը, որ հակառակորդին ջախջախիչ վնաս է հասցվել գործողության առաջին իսկ ժամերին։ Եվ սա բացատրում է, թե ինչու են անջատողականների առաջնորդները որոշել այդքան արագ վայր դնել զենքերը։

«Ինչ վերաբերում է զինաթափման գործընթացին։ Իմ կարծիքով, հաջողության մասին է վկայում այն, որ առաջին հերթին հայ անջատողականների կողմից հանձնվել են ծանր զինատեսակներ. տանկեր և մարտական մեքենաներ։ Եվ սա ամենևին էլ այն չէ, որ պարզապես զինաթափել գնդացիրներով զինյալներին՝ խոսքը, ըստ էության, համազորային գործողություններ իրականացնելու ունակ կանոնավոր բանակի զինաթափման մասին է։ Թեև, դրանով հանդերձ՝ կցանկանայի զգուշացնել իմ ադրբեջանցի գործընկերներին. հավանաբար այսքան տարիների ընթացքում ստեղծվել են զենքի բազմաթիվ պահոցներ և գաղտնի պահեստարաններ, այնպես որ զինաթափման գործողությունը պետք է շարունակվի, մինչև տարածաշրջանի ամբողջական ապառազմականացումը։ Իսկ այն, որ իրավիճակը խարխլելուն տրամադրված առանձին տարրերը կփորձեն օգտագործել այդ զենքերը և սադրանքներ իրականացնել՝ դրա ռիսկը, ավաղ, չափազանց մեծ է։

Իհարկե, հիմա, իմ կարծիքով, հարկավոր է Ղարաբաղում մեծ ներդրումներ, որպեսզի վերականգնել այն ամենը, ինչ ավերվել է, վերականգնել ենթակառուցվածքները, իսկ հետագայում ստեղծել արտադրություն, աշխատատեղեր։ Այս համատեքստում, ինչպես ինձ է թվում, Ադրբեջանի համար շատ կարևոր է ցույց տալ, այդ թվում նաև այն հայերին, ովքեր ցանկանում են մնալ, որ տարածքների վերադարձը՝ մարդկանց կյանքի որակական բարելավում է ոչ թե խոսքով, այլ գործով։ Չնայած դրանում չես կարող կասկածել, նայելով, թե 44-օրյա պատերազմի ընթացքում ազատագրված տարածքներում Ադրբեջանի կողմից որքան բան է արվում և արդեն արվել է։ Եվ իմ կարծիքով պատահական չէ, որ Ղարաբաղի տարածաշրջանը կոչվում է նաև «տնտեսական», այս անվան մեջ Բաքուն բացահայտ ներդրել է ստեղծմանն ու զարգացմանը նպատակադրված իմաստ»,- ասել է Ի. Լևինը։

Մինչդեռ, ինչպես համարում է ուկրաինացի քաղաքագետ, Մերձավորարևելյան հետազոտությունների Կիևի կենտրոնի տնօրեն Իգոր Սեմիվոլոսը, առայժմ վաղաժամ է խոսել տարածաշրջանի ամբողջական վերաինտեգրման մասին, քանի որ այն նախատեսում է մի ամբողջ շարք տնտեսական, քաղաքական և հումանիտար քայլեր, որոնցից շատերը հիմա գտնվում են նախնական փուլերում:

«Այսօրվա դրությամբ մենք տեսնում ենք երկու նախնական փուլ. առաջինը՝ անօրինական զորամիավորումների զինաթափումն է; երկրորդը՝ մարդասիրական գործողություններն են, որոնք ուղղված են՝ մինչև ազատագրված տարածքներում իշխանության ամբողջական փոխանցման պահը՝ կարգուկանոնի պահպանմանն ու քաոսի կանխմանը։ Այստեղ կարևոր դեր է խաղում հումանիտար ասպեկտը՝ ենթակառուցվածքների կենսունակության պահպանումը և բնակչության անվտանգության ապահովումը, թալանի կանխումը և ֆիլտրման միջոցառումների անցկացումը։ Սրան զուգահեռ անցկացվում է երկխոսություն տեղի հայ բնակչության ներկայացուցիչների հետ։ Նշեմ, որ ադրբեջանական կողմը գործում է բավականին զգույշ՝ փորձելով խուսափել այսպես կոչված «էթնիկ զտումներ» կազմակերպելու մեղադրանքներից։

Այլ կերպ ասած, իմ կարծիքով, հիմա տեղի են ունենում մի շարք կայունացման միջոցառումներ, իսկ հետո կսկսվեն իրականացվել տարածաշրջանի փուլ առ փուլ վերաինտեգրման քայլեր»,- նշել է Ի. Սեմիվոլոսը։

Վրացի քաղաքագետ, Կովկասի ժողովուրդների համադաշնության նախագահ Զաալ Կասրելիշվիլիի կարծիքով, Ղարաբաղի դեպքում կարելի է խոսել հետխորհրդային տարածքում սառեցված հակամարտության կարգավորման առաջին նախադեպի մասին։

«Այս մեթոդիկան կարող է օգտագործվել հետխորհրդային այլ երկրներում նմանատիպ հակամարտությունները լուծելու համար, սա շատ լավ նախադեպ է»,- ընդգծել է քաղաքագետը։

Միաժամանակ, նրա կարծիքով, ղարաբաղցի հայերը կարող են վստահորեն հույս դնել Ղարաբաղում արժանապատիվ ապրելու վրա, քանի որ դա նրանց երաշխավորում է ադրբեջանական պետությունը։

«Ղարաբաղի տարածաշրջանում վերաինտեգրման գործընթացը ընթանում է, այն անշրջելի է։ Ես այս գործընթացը կհամեմատեի մարդու առողջության և հիվանդության զարգացման հետ: Այժմ, երբ օկուպացիան (հիվանդությունը) ավարտված է, սկսվում է հիվանդի վերականգնման գործընթացը՝ վերադարձ առողջ, նորմալ վիճակի, երբ բոլոր օրգանները գործում են։

Օբյեկտիվության համար նշեմ, որ սա հնարավորություն է նաև Երևանի համար։ Հայաստանի համար սա վերականգնվելուն և բնականոն կյանքին վերադառնալու ճանապարհն է։ Ղարաբաղի օկուպացիայի պատճառով Հայաստանն ու նրա տնտեսությունը չզարգացան, երկիրը անկում էր ապրում։ Բայց հիմա նա ունի լիարժեք պետություն դառնալու շանս»,- նշել է Զ. Կասրելիշվիլին։