Գյումրի, բայց ոչ հիմա Եվ ոչ շուտով

«Ռուսական ռազմաբազան շրջափակվելու է»։ Ոչ, սա ուկրաինական ճակատից ամփոփագրեր և ՆԱՏՕ-ի գաղտնի փաստաթղթերի մանրամասներ չեն: Սա ընդդիմադիր Հայաստանի Ազգային ժողովրդավարական բևեռի (ԱԺԲ) ներկայացուցիչ Վահե Գասպարյանի հայտարարությունն է, որը նա արել էր անցյալ տարվա դեկտեմբերի վերջին։ «Մենք մեր ժողովրդին կդիմենք Գյումրիի ռազմաբազան շրջափակելու կոչով»,- խոստացել է նա։

Ասվել է՝ արվել է: Եվրոպամետ և ռուսաֆոբ «Սասնա ծռեր» կուսակցության կոչին (հենց նա է կազմում ԱԺԲ-ի կորիզը) արձագանքել են շուրջ երկու հարյուր հոգի, ովքեր հունվարի 8-ին հավաքվել էին Գյումրիի 102-րդ ռուսական ռազմաբազայի դիմաց բողոքի ցույցին։ Ինչպես տեսնում եք, «օպերացիայի» մասշտաբները որոշ չափով տարբերվում են հայտարարված պլաններից։ «Ժողովուրդը» չներկայացավ։ Նվազ ամբոխը վանկարկեց հակառուսական կարգախոսներ և ծածանեց համապատասխան պաստառներ։ Ահա դրանցից մի քանիսը. «Ռուսաստանը՝ թշնամի է», «Ապաօկուպացիա, ապասովետականացում, ապառուսականացում», «Ղարաբաղում միջազգային խաղաղապահներ», «Ոչ ռուս-թուրքական օկուպացիաին», «Բացեք միջանցքը», «Ոչ ՀԱՊԿ-ին», և, կներեք, «Նման դաշնակիցը միզամանի վրա»։ Եթե առաջին կարգախոսների բառացի իմաստը, իրենց բոլոր անհեթեթություններով ու միմյանց հակասություններով հանդերձ, միանգամայն պարզ է, ապա բարձրացված խնդիրների համատեքստում, թե ինչ է նշանակում «միզամանի վրա» արտահայտությունը՝ մնում է առեղծված։ Այնուամենայնիվ, ինչ էլ որ չնշանակի ծնողական շտապեցման և գողական պախարակի այս բերանացի հիբրիդը՝ այն հնչում է բավականին վիրավորական:

Ակցիան կրում էր ոչ լիովին հնչյունաբաժան անվանում՝ «Շրջափակում հանուն շրջափակումից դուրս գալու», որից հետևում էր ցուցարարների հիմնական պահանջը Ռուսաստանի նկատմամբ՝ ապահովել «միջանցքի» (Լաչինի ճանապարհի) ապաշրջափակումը։ Այստեղ ի դեպ, ևս մեկ սխալ քայլ։ «Շրջափակում» բառը, և այն էլ ռուսական ռազմավարական օբյեկտի նկատմամբ կիրառմամբ՝ ռուսների մոտ միանշանակ առաջացնում է շատ տհաճ զուգակցություններ...

Բացի վերը նշված Վահե Գասպարյանից, իրենց ակտիվությամբ աչքի են ընկել նաև ոչ այնքան անհայտ պատմաբան, լրագրող, Կանադայում նախկին դեսպան Արա Պապյանը։ «Եթե Ռուսաստանը չի կարողանում կամ չի ցանկանում ապահովել ապաշրջափակումը, ապա թող ուղիղ ասի, և մենք կորոշենք մեր գործողությունները»,- հայտարարել է նա՝ անելով նուրբ աշխարհաքաղաքական ակնարկներ։

Այնուհետև լուրերի ամփոփագրերից հետևում է. «Երևանից Գյումրի են ժամանել բազմաթիվ ոստիկաններ, ովքեր ակցիայի մասնակիցներին թույլ չեն տվել մոտենալ այն փողոցին, որտեղ գտնվում է զորամասը։ Ցուցարարների և ոստիկանների միջև տեղի ունեցավ ընդհարում։ Ակցիայի մոտ 100 մասնակից բերման է ենթարկվել»։

Ահա և հակիրճ ամեն ինչի մասին: Կարծես թե, ոչ մի առանձնահատուկ բան չի եղել: Հայաստանի իշխանությունների նկատմամաբ Պուտինը, ըստ ամենայնի, դժգոհելու բան չունի։ Բնակչության հազիվ 3%-ի աջակցությանը տիրապետող մարգինալ արմատական կուսակցությունը անցկացրել է սակավաթիվ ակցիա, որը, դրան ավելացրած նաև ցրել են։

Թող մեզ չհուզի Հայաստանում տեղակայված 102-րդ ռուսական ռազմաբազայի և Ադրբեջանի Ղարաբաղի տարածաշրջանում ժամանակավորապես տեղակայված ռուսական խաղաղապահ քանակակազմի միջև իրավական համահարաբերակցության բացակայությունը։ Հայկական քարոզչության՝ ականջներից բռնելու և չմիացողներին իրար միացնելու բոլոր ունակություններով հանդերձ, պարզ է, որ կապը այստեղ ձևական է։ «Լաչինյանի դադար»-ի նկատմամբ Ռուսաստանի՝ հայ հասարակության կարծիքով, պասիվ դիրքորոշմամբ անկյուն քշված Փաշինյանը՝ իր արտաքին քաղաքական կուրսը փոխելու Հայաստանի յուրահատուկ ազդանշան է տալիս Ռուսաստանին։ Իբր, դուք չեք կարող ազդել Ադրբեջանի վրա, չեք կարող խաղաղ բանակցություններում առաջ մղել մեզ հարկավոր օրակարգը, այդ դեպքում մենք կշրջվենք դեպի Արևմուտք։ Իբր, հակառուսական ուժերը մեզ մոտ դեռ թույլ են, բայց եթե Ռուսաստանն ավելի կոշտ դիրքորոշում չդրսեւորի Ադրբեջանի նկատմամբ, ապա այդ խմբերի ազդեցությունը կուժեղանա։ Մեր երկիրը ժողովրդավարական է, ես չեմ կարող արգելել ակցիան, այնուհանդերձ մեծ կեսին կապել եմ։ Ինչ կլինի հետո, ոչ ոք չի կարող երաշխավորել։ Մի խոսքով, պարզունակ բլեֆ, որը ազգային կոլորիտի լույսի ներքո միանգամայն կարելի է դնել ասումա-դիվանագիտություն անունը։

Աշխարհում չեն հարգում ոչ մի ծանրակշիռ գործողությունների վրա չհենված նման դիվանագիտությանը։ Այո, ակցիան ցրեցին։ Հիմնական հարցն այն է, թե որտե՞ղ: Ուժայինների լիազորություններն էին ցուցարարներին շրջել հեռավոր դիրքերում և թույլ չտալ նրանց մոտենալ ճեղապարսատիկից կրակոցի հեռավորության վրա։ Դեմարշը աչքի առաջ է։ Վերը նշված ձեր անպարկեշտ կարգախոսների հետ միասին ստացվել է ինչ որ տգեղ մի բան։ Մի տեսակ ցատկով ապտակ ավագ եղբորը։ Սա ռուսական իշխանությունների նյարդացումների խնայատուփի մեջ լրացուցիչ կոպեկներից բացի այլ բան չի առաջացնի, և մեղավորը կրկին Փաշինյանն է լինելու։ Փաշինյանի ողբերգությունը նրանում է, որ նա ոչինչ չի ձեռնարկում։ Նա միայն «ազդանշաններ է ուղարկում», մինչդեռ Ադրբեջանը իր քաղաքականությունն իրականացնելու համար հաջողությամբ համատեղում է դիվանագիտական, տնտեսական և ռազմական գործիքները։ Իսկ 44-օրյա պատերազմում կրած ջախջախիչ պարտությունից հետո նա պետք է ձեռնարկի միայն մեկ բան՝ խաղաղություն Ադրբեջանի հետ, նրա տարածքային ամբողջականության ճանաչմամբ։ Հնարավոր է, նրա համար դժվար է նման քայլի գնալ՝ հաշվի առնելով ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին գործոնների ճնշումը։ Մինչդեռ, համենայնդեպս, Փաշինյանն ինքն էլ է գիտակցում նման պահվածքի անհեռանկարությունը։ Պետք չէ լինել մեծ դիմագետ, որպեսզի նկատել, թե որքան շփոթված է նա, և արդեն վաղուց...

Իսկ ի՞նչ կլինի արդյումնքում:

Դրա հավանականությունը, որ Ռուսաստանը շուտով կհավաքի իր բազան՝ չնչին է։ Նման քայլի համար բացարձակապես չկան ոչ տնտեսական, ոչ քաղաքական, ոչ ռազմական նախադրյալներ։ Բուն հայ հասարակության մեջ նույնպես չկան ոչ մի պայմաններ նման կտրուկ շրջադարձի համար։ Ռուսաստանից գանգատվում են, բայց իրենց անվտանգության երաշխիքի այլընտրանք առայժմ չեն պատկերացնում։
Մյուս կողմից՝ Հայաստանում հավաքական Արեւմուտքի զինված ուժերը տեղակայելու հավանականությունը եւս աննշան է։ Սկսենք նրանից, որ հավաքական Արեւմուտք հասկացությունը մեծ մասամբ անկոռեկտ է։ Բազմաբևեռության և բոլորը բոլորի դեմ պատերազմի պայմաններում այս հասկացողությունը վերածվում է անախրոնիզմի։ ԱՄՆ-ի առաջնահերթությունների մեջ, օրինակ, չեն մտնում մեծ Մերձավոր Արևելքում ռազմական կոնտինգենտների տեղակայման պլանները: Այլ կերպ նրանք այնտեղից նախապես դուրս չէին գա։ Մեծ Բրիտանիան ընդհանրապես հայկական իսթեբլիշմենթի կողմից չի նշվում որպես դաշնակից։ Խոսելով Արևմուտքի մասին՝ հայ քաղաքական գործիչները առաջին հերթին նկատի ունեն Եվրամիությունն ու Ֆրանսիան։ Բայց նույնիսկ այս երկու թվացյալ նույնական դերակատարների միջև կան հակասություններ Հարավային Կովկասում խաղաղության տեսլականում: Եվրամիությունը, որպես վերպետական կառույց, հաշվի է առնում իր բոլոր անդամների, ներառյալ արևելաեվրոպականների շահերը։ Իսկ վերջիններս, ռուսական բնական գազի մատակարարումների կրճատման ֆոնին, ադրբեջանական ներկրվող վառելիքի մեծ կարիք ունեն։ Փարիզը, լինելով արևելքից գազի մատակարարումներից հարաբերականորեն անկախ, փորձում է առաջ մղել սեփական նեոկայսերական օրակարգը և անխուսափելի կլինչի մեջ է մտնում Բրյուսելի հետ: Կրկին նշենք դիմագիտությունը և հիշենք, թե ինչպես լարված ու մռայլ է Մակրոնը, և որքան անկաշկանդ ու կենսուրախ է Միշելը բանակցային հարթակներում, ինչպես դա եղել է, օրինակ, Պրահայում։ Այո, Հայաստանի ինքնիշխան տարածքում բազաների տեղակայման հարցը տեսականորեն ներառված չէ Ադրբեջանի հետ քննարկվող հարցերի շրջանակում, սակայն, այնուամենայնիվ, Բաքվի և Երևանի միջև սահմանազատման բացակայության պայմաններում Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի հարցը մնում է բաց, և մեր գործընկերները պետք է լսեն մեր կարծիքը։

Իսկ Ֆրանսիան էլ արտաքին քաղաքականության, ինչպիսին էլ որ լինի՝ հստակ դոկտրինի բացակայության ֆոնին, այսօրվա դրությամբ (չնայած իր հայտարարած հավակնություններին) չի տիրապետում Հարավային Կովկասում ռազմական ներկայություն ապահովելու որևէ հնարավորության։ Ավելի շատ նեոկայսերական հռետորաբանությամբ, քան բուն մանևրներով զբաղվածությամբ այս պետությունը միայն «տեղում» խնդիրներ կստեղծի իր խնամակալ՝ Հայաստանին։ Թե ինչով է հղի Ադրբեջանի հետ բանակցային գործընթացի ձգձգումը, ամբողջ աշխարհը համոզվեց 44-օրյա պատերազմի ժամանակ։ Հաշվի առնելով այս ցավալի փորձը՝ կրկնում ենք, Հայաստանի շահերից է բխում Ադրբեջանի հետ որքան հնարավոր է շուտ խաղաղություն կնքել՝ նրա տարածքային ամբողջականության ճանաչմամբ։ Ավաղ, այս քայլի բոլոր նախադրյալները դեռ կախված են օդում։

PS. Բավական խորհրդանշական է հնչում հայկական ԶԼՄ-ների ամփոփագրերից Գյումրիում տեղի ունեցած բողոքի ակցիայի վերջին արտահայտությունը. «Ակցիայի մասնակիցների մնացած մասը ուղևորվեց դեպի «Մայր Հայաստան» հուշահամալիր։ Շրջանակը փակվեց։ Ավելի վաղ հիշատակված անհեթեթ կարգախոսը գտավ իր հասցեատիրոջը և գտավ իր ամբողջական հնչեղությունը։ Ինչպես ասում են, «միզանոթի վրա՝ և օրորոցի մեջ»: