Խաղաղություն ամերիկյան ոճով և Հայաստանի սահմանադրությունը Բաքուն չի փոխում իր դիրքորոշումը

Վերջին շրջանում Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները հրապարակայնորեն իր հանձնառությունն են հայտնում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի շուտափույթ ստորագրմանը։ Այսպես, օրերս ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենը, ելույթ ունենալով Բրուքինգսի ինստիտուտում, հասցեական ուղերձ հղեց Բաքվին ու Երևանին:

Իրոք, հունիսի 21-ին Ալիևի հետ Բլինկենի հեռախոսազրույցի ընթացքում ամերիկյան կողմը ողջունեց Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության օրակարգն առաջ մղելու հարցում ձեռք բերված արդյունքները։ Բլինկենը նաև ընդգծեց Միացյալ Նահանգների վճռականությունը՝ շարունակելու աջակցել երկու երկրների միջև հարաբերությունների կարգավորման գործընթացին և կողմերին կոչ արեց որքան հնարավոր է շուտ ստորագրել խաղաղության պայմանագիրը։ Ադրբեջանի ղեկավարը, իր հերթին, ընդգծեց Հայաստանի Սահմանադրության, համապատասխան օրենքների և ներքին կանոնակարգերի մեջ ներառված Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջների դադարեցման կարևորությունը խաղաղ օրակարգի առաջմղման տեսանկյունից։ Եվ սա Բաքվի հստակ ուղերձ էր Վաշինգտոնին, որ Երևանի հետ խաղաղության պայմանագրի ձեռքբերումը հնարավոր է միայն այն դեպքում, եթե Հայաստանի հիմնարար օրենքում կատարվեն անհրաժեշտ փոփոխություններ։ Եվ վերջակետ:

Ի դեպ, խաղաղության օրակարգի վերաբերյալ Ադրբեջանի նույն անսասան դիրքորոշումը նախագահը հնչեցրել է նաև Բաքվում Կանադայի նոր դեսպան Քևին Համիլթոնի հետ հանդիպման ժամանակ։ «...Խաղաղության պայմանագրի հիմնական պայմանը Հայաստանի սահմանադրության փոփոխությունն է: Որովհետև այն տարածքային պահանջներ է պարունակում Ադրբեջանի նկատմամբ, և քանի դեռ դա չի իրականացվել, խաղաղության պայմանագիրը չի ստորագրվի։ Մենք բավականին արագ ենք շարժվում բանակցային գործընթացում։ Կարծում եմ, որ մի քանի ամսվա ընթացքում մենք կկարողանանք վերջնական տեսքի բերել խաղաղության համաձայնագրի տեքստը, գոնե դրա հիմնական սկզբունքները։ Մենք կարող ենք պայմանավորվել հիմնական սկզբունքների շուրջ և նախաստորագրել դրանք։ Հիմնական տեքստի վրա նույնպես աշխատանքները կշարունակվեն, բայց միայն այն բանից հետո, երբ կփոխվի Հայաստանի Սահմանադրությունը», - ընդգծել է նախագահը։

Նույն համատեքստում Ադրբեջանի դիրքորոշումը հնչեցրել է ԱԳ նախարար Ջեյհուն Բայրամովը վերջերս ՌԴ ԱԳ նախարարի հատուկ ներկայացուցիչ Իգոր Խովաևի հետ հանդիպման ժամանակ։ Քննարկելով Բաքվի և Երևանի միջև խաղաղության օրակարգը՝ նա նշել է, որ Հայաստանի Սահմանադրության մեջ և այլ օրենսդրական ակտերում Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ պահպանվող հավակնությունները խաղաղության համաձայնագրի կնքման հիմնական խոչընդոտն են։

Այսպիսով, ի՞նչ ունենք այս պահին հայ-ադրբեջանական օրակարգում։ Կա Բաքվի հստակ դիրքորոշումը, Երևանի անհամաձայնությունը և Վաշինգտոնի մոտ արձագանքի բացակայությունը Հայաստանի Սահմանադրության վերանայման հարցում Ադրբեջանի պահանջներին։ Չնայած այն հանգամանքին, որ ԱՄՆ-ը պնդում է Բաքվի և Երևանի միջև խաղաղության համաձայնագրի շուտափույթ ստորագրումը, Վաշինգտոնը բառ անգամ չի ասել Հայաստանի Սահմանադրության վերանայման անհրաժեշտության մասին, որը տարածքային հավակնություններ է պարունակում Ադրբեջանի և Թուրքիայի նկատմամբ: Այս ամենից կարելի է եզրակացություն անել, որ ԱՄՆ-ն, ամենայն հավանականությամբ, տարածաշրջանում իր շահերը առաջ տանելու համար, կարող է Հայաստանին խոստանալ իր աջակցությունը խաղաղության փաստաթուղթ ստորագրելու հարցում՝ առանց Հայաստանի Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու։

Ենթադրաբար, նման պայմանավորվածություն կարող էր ձեռք բերվել պետքարտուղարի օգնական Ջեյմս Օ՛Բրայենի՝ վերջերս Հայաստան կատարած այցի ժամանակ։ Այս իրավիճակը տեսականորեն բացատրում է Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջները բացառող ուղղումներ մտցնելուց Հայաստանի ղեկավարության հրաժարումը։ Երևանում հանգստացել են՝ հույս ունենալով, որ ԱՄՆ-ը ճնշում կգործադրի Ադրբեջանի վրա խաղաղության պայմանագրի հարցում, և, հետևաբար, շարունակում է համառություն դրսևորել։

Զուգահեռաբար հայկական կողմը որդեգրել է մեկ այլ արկածախնդիր մարտավարություն և փորձում է այն առաջ տանել եվրոպական հարթակներում։ Մասնավորապես, Երևանը ԵՄ տարբեր երկրներում ցուցադրաբար հայտարարում է Ադրբեջանի հետ խաղաղություն կնքելու գրեթե «100-տոկոսանոց» պատրաստակամության մասին։

Երևանի այս կեղծ օրակարգը վերջին օրերին հատկապես ակտիվորեն քարոզում էր Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը Լիտվայում, Էստոնիայում, Սլովենիայի փոխվարչապետ, արտաքին գործերի նախարար Տանյա Ֆայոնի հետ հանդիպման ժամանակ։ Հայաստանն այսպիսով փորձում է միջազգային հանրության մոտ ստեղծել խաղաղասեր երկրի իմիջ, որն իբր մտահոգված է տարածաշրջանի անվտանգության խնդիրներով։ Բայց կա մի խնդիր: Եթե Հայաստանն իսկապես հանդես է գալիս խաղաղության օգտին և պատրաստ է «թաղել պատերազմի կացինը», այդ դեպքում ինչո՞ւ է ակտիվորեն զինվում Ֆրանսիայի և Հնդկաստանի օգնությամբ։ Եվ ինչո՞ւ են այս հարցում նրան աջակցում «ազատության, ժողովրդավարության և խաղաղության գլխավոր ջատագովները», ինչպես որ Միացյալ Նահանգներն է իրեն ներկայացնում գլոբալ քաղաքականության մեջ: Հանուն ինչի՞ Վաշինգտոնը բարձրացրեց ռազմավարական գործընկերության մակարդակը «քարերի երկրի» հետ։

Պատասխանը գտնվում է մակերեսի վրա: Բացառապես հանուն այս տարածաշրջանում իր նպատակներն առաջ տանելու, որոնց կարելի է հասնել Հարավային Կովկասում քաոսի և ապակայունացման միջոցով։ Այս խաղում որպես Վաշինգտոնի «պեշկա» է ընտրվել հենց Հայաստանը։ Վերջինս, գտնվելով ձգձգվող էյֆորիայի մեջ՝ ԵՄ-ի և ԱՄՆ-ի կողմից իր նկատմամբ ցուցաբերվող մեծ ուշադրության պատճառով, լավ չի գիտակցում արևմտյան հովանավորների այս վտանգավոր խաղի դառը հետևանքները։

Մինչդեռ, որքան էլ Հայաստանը հույսը դնի ամերիկյան աջակցության վրա՝ առանց սահմանադրական փոփոխությունների Ադրբեջանի հետ խաղաղության հասնելու համար, այդ պատրանքները օճառի պղպջակի պես կպայթեն։ Բաքուն իր գործողություններով ու քայլերով բազմիցս ապացուցել է, որ թույլ չի տա որևէ մեկին միջամտել իր ներքին գործերին կամ իր կամքը պարտադրել։ Եվ այս սկզբունքային դիրքորոշումը վերաբերում է ոչ միայն տարածաշրջանային, այլև արտատարածաշրջանային երկրներին։ Ադրբեջանը կարողացավ վերականգնել իր տարածքային ամբողջականությունն ու ինքնիշխանությունը՝ ինքնուրույն վերանվաճելով իր հողի յուրաքանչյուր մետրը՝ ուշադրություն չդարձնելով որևէ ուժային կենտրոնի։ Եվ առավել ևս, նա չի փոխի իր սկզբունքները այնպիսի զգայուն հարցում, ինչպիսին Հայաստանի Սահմանադրության մեջ տարածքային պահանջների ամրագրումն է: Այս փաստի հետ ստիպված են լինելու հաշվի նստել ոչ միայն Հայաստանը, այլև նրա օտարերկրյա հովանավորները: