«Կովկասում պայմանավորվել պետք է, հարցը նրանում է՝ ինչպես» Զաալ Կասրելիշվիլին՝ Caliber.Az կայքում

Վերջին ժամանակներում Հարավային Կովկասի քաղաքական տարածքում նորից հնչել է «3+3» ձևաչափի (Ադրբեջան, Հայաստան, Վրաստան - Ռուսաստան, Թուրքիա, Իրան) թեման, որը Մոսկվան կրկին սկսել է ակտիվորեն առաջ մղել։ Ռուսաստանի ԱԳՆ ղեկավար Սերգեյ Լավրովը՝ անցյալ տարվա դեկտեմբերին Մոսկվայում իր ադրբեջանցի գործընկեր Ջեյհուն Բայրամովի հետ բանակցությունների արդյունքներով կայացած մամուլի ասուլիսում հայտնել էր, որ պատրաստվում է «3+3» ձևաչափով երկրորդ հանդիպումը։ Ինչպես նշել է ռուս նախարարը, արդեն համաձայնեցվում են ժամկետներն ու օրակարգը։ Իսկ ՌԴ ԱԳՆ ԱՊՀ երկրների Չորրորդ վարչության տնօրեն Դենիս Գոնչարը նույնիսկ ճշգրտել է, որ տարածաշրջանային համագործակցության ապագա հարթակի նիստը կարող է կայանալ առաջիկա ամիսներին։

Մինչդեռ, նման ձևաչափի ստեղծման ճանապարհին մեկը մյուսի հետևից տարբեր խոչընդոտներ են առաջանում. Իրանում իրականացվել է հարձակում Ադրբեջանի դեսպանատան վրա, ու Թեհրանի և Բաքվի հարաբերություններն այժմ ծայրահեղ լարված են, ամեն ինչ հեռու է հարթ լինելուց նաև «վեցյակի» մյուս պետությունների փոխհարաբերություններում։ Այնուամենայնիվ, ակնհայտ է, որ տարածաշրջանի երկրները, այսպես թե այնպես, պետք է որոնեն միմյանց հետ երկխոսության ուղիներ, համագործակցության հարմար բանաձեւ։

Այն մասին, թե որքանով կենսունակ կարող է լինել «3+3» ձևաչափը և արդյոք հնարավոր է նրա գործարկումը մոտ ժամանակում, Caliber.Az-ին իր կարծիքն է հայտնել վրաստանցի քաղաքագետ, Կովկասի ժողովուրդների համադաշնության նախագահ Զաալ Կասրելիշվիլին։

- Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում «3+3» տարածաշրջանային ձեւաչափի հեռանկարները, որքանո՞վ է իրատեսական նման տարածաշրջանային համագործակցությունը։

- Ամեն ինչ պետք է դիտարկել միջազգային աշխարհաքաղաքական գործընթացների պրիզմայի միջով։ Այժմ համաշխարհային աշխարհաքաղաքական կենտրոնների ողջ ուշադրությունը կենտրոնացած է Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև պատերազմի վրա։ Այնքան էլ պարզ չէ այդ պատերազմի ելքը, բայց կասկած չկա, որ անկախ դրա ելքից, և՛ Ռուսաստանը, և՛ Ուկրաինան չեն մնա այնպիսիներ, ինչպես նախկինում էին։ Միևնույն ժամանակ, Ադրբեջանը կարողացավ ազատագրել իր հողերը, ներառյալ Ղարաբաղը, Բաքուն և Թբիլիսին, այլ երկրների հետ համագործակցելով, գործարկեցին՝ լեգենդար Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհանը, Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղային տրանզիտը, իսկ այժմ մշակում են էներգետիկ մեգանախագիծ, որը, իմ կարծիքով, ավելի կարևոր է, քան նույնիսկ Մետաքսյա ճանապարհը։ Վերջերս Բուխարեստում համաձայնություն ձեռք բերվեց Ադրբեջանի, Հունգարիայի, Վրաստանի և Ռումինիայի կառավարությունների միջև՝ «կանաչ» էներգիայի զարգացման և մատակարարման ոլորտում ռազմավարական գործընկերության մասին, որը նախատեսում է Սև ծովի հատակով ստորջրյա էլեկտրական մալուխի անցկացում։

Եվ սա ընդամենը սկիզբն է՝ հետո կլինեն գազը, նավթը և ցամաքային փոխադրումները, որոնք նախատեսվում է ավելացնել տասնապատիկ անգամ։ Չէ որ, եթե նույնիսկ Եվրոպան վերսկսի հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ, ապա նրան միևնույն է հարկավոր կլինեն այլընտրանքային մատակարարման ուղիներ։ Այս իմաստով ես համարում եմ, որ Վրաստանը որոշել է իր դերը մարդկության, հատկապես մեր կողքին բարեկամ Ադրբեջանի զարգացմանը նպաստելու առաքելության մեջ։

Սակայն Ռուսաստանի Դաշնությունը այս ֆոնին չի ցանկանում բաց թողնել իր շանսերը եւ փորձում է ամեն կերպ պահապանել տարածաշրջանում ազդեցությունը (տարածաշրջան ասելով նկատի ունեմ Սեւ եւ Կասպիի ավազանների երկրները)։ Այստեղ նա ունի իր խաղը, և Մոսկվան ձգտում է ձգձգել ժամանակը՝ բոլոր խնդրահարույց հարցերն իրեն ձեռնտու ձևաչափով լուծելու համար։ Օրինակ, Մոսկվան ասում է, որ ցանկանում է օդային հաղորդակցություն գործարկել Վրաստանի և Ռուսաստանի միջև, բայց չի գործարկում, պնդում է, որ ողջունում է աբխազների, հարավօսերի երկխոսությունը վրացիների հետ, բայց ոչինչ չի անում։

Նույնը «3 + 3» ձևաչափի դեպքում. Մոսկվան փորձում է լինել այս նախաձեռնության հիմնական շարժիչը, քանի որ դա խաղաղ բանակցային ձևաչափ է, որը շատ հարմար է իր ծրագրերն իրականացնելու համար։ Այո, ընդհանուր առմամբ, ձևաչափը շատ լավն է ու հետաքրքիր, սակայն իրականում այն ունի իր դժվարությունները, չէ որ դրանք վեց երկրներ են՝ յուրաքանչյուրը իր շահերով։ Եվ այստեղ ոչ մի չեզոք ուժ չկա, ամեն մեկն իր շահն ունի։ Այսինքն՝ բավականին դժվար է պայմանավորվել։

- Իսկ Դուք կարո՞ղ եք առաջարկել ձեր տարբերակները:

- Վատ չէր լինի, օրինակ, ինչպես ինձ թվում է, եթե այստեղ լիներ ինչ-որ միջազգային չեզոք սուբյեկտ՝ պետություն կամ կազմակերպություն, որը երկխոսություն ձևավորեր մասնակիցներից յուրաքանչյուրի հետ՝ փնտրելով ընդունելի, բոլորի համար ընդհանուր լուծում։ Բայց սա ընդամենը տարբերակ է։ Իսկ կոնկրետ խոսելով, կարող եմ ասել, որ «3 + 3» ձևաչափը առաջ մղելու համար Թբիլիսին կարող է առաջարկել խաղաղ բանակցային հարթակի իր ծառայությունները։ Չէ որ ակնհայտ է, որ Վրաստանը և հենց Թբիլիսին ամենաչեզոք հարթակն են բոլորի համար։ Օրինակ, կարելի է սկզբի համար մեր մայրաքաղաք հրավիրել Իրանի և Ադրբեջանի ներկայացուցիչներին՝ այժմ այս երկրները, ինչպես գիտենք, չափազանց բարդ հարաբերություններ ունեն։ Եվ այստեղ կարելի է նստել և խոսել միմյանց հետ: Կան նաև չորս այլ երկրներ, նրանք իրենց տարաձայնություններ ունեն... Եվ այդ մասին չպետք է մոռանալ:

Իսկ եթե օբյեկտիվորեն ասել, ապա պետք է խոստովանել, որ Թուրքիան ավելի շուտ կպաշտպանի Բաքվի շահերը, քան Թեհրանի։ Նույնը Վրաստանի դեպքում. Թբիլիսին շատ ավելի մոտ է Բաքվի և Անկարայի դիրքորոշմանը, քան Թեհրանի ու Երևանի։ Եվ հենց այստեղ է ի հայտ գալիս դաշինքների ակնհայտ ձեւավորումը, որոնք այս կամ այն կերպ կազդեն բանակցային գործընթացի սուբյեկտիվության վրա. Ադրբեջան - Թուրքիա - Վրաստան եւ Ռուսաստան - Հայաստան - Իրան։

- Իսկ ինչու՞մն է կոնկրետ կայանում Ռուսաստանի շահագրգռվածությունը «3 + 3» ձեւաչափի նկատմամբ եւ ինչպե՞ս ելք գտնել ստեղծված բարդ, հակասական իրավիճակից։

- Ինձ թվում է, որ Ռուսաստանը, ցավոք սրտի, այս նախաձեռնությունը առաջ է մղում ավելի շատ նրա համար, որպեսզի իրեն ցույց տա որպես խաղաղ բանակցային ձեւաչափեր ստեղծող։ Չէ որ, այժմ, ուկրաինական պատերազմի ֆոնին, ձևավորվել է Ռուսաստանի չափազանց բացասական, ես նույնիսկ կասեի, «արյունոտ» իմիջ, և հակամարտություններում միջնորդի բոնուս ունենալը Մոսկվայի համար նույնիսկ շատ գայթակղիչ է։ Թափահարելով դա որպես փաստարկ, Ռուսաստանը կարող է իրեն հռչակել որպես խաղաղարար և այդ կարգավիճակը օգտագործել Ուկրաինայի հետ բանակցություններում, Արևմուտքի համար ստեղծելով իր քաղաքական դիմանկարի մի տեսակ դրական լուսապսակ։ Իսկ ամենակարեւորը՝ դրա համար պահանջելով վերացնել արեւմտյան պատժամիջոցները։ Իհարկե, սա բավականին կասկածելի խաղ է, քանի որ Ռուսաստանին արդեն քչերն են հավատում։ Այնպես որ, ինձ թվում է, որ Մոսկվայի կողմից հիմա ակտիվորեն առաջ մղվող «3+3» ձևաչափը, արդյունքում կհայտնվի անշրջելի փակուղու մեջ։

Կարծում եմ, որ դրական արդյունքի համար պետք է ամեն ինչ վերանայել և սկսել մաքուր էջից. հիմնել բանակցային հարթակ և սեփական ներկայացուցիչ՝ Թբիլիսիում հնարավոր կենտրոնով և սկզբի համար կողմերից յուրաքանչյուրին առաջարկել հստակորեն նշել իրենց շահերը՝ գրավոր և առանց դիվանագիտական խաղերի: Որպեսզի այնուհետև համեմատել այդ դիրքորոշումները և փորձել ուղղակիորեն պարզել, գործի բերումով այնտեղ ինչն է ընդհանուր և ինչումն են հակասությունները: Եվ այս հարցը անշուշտ Ռուսաստանը չպետք է վերահսկի։ Իրանը, օրինակ, արգելակում է և քաղաքական մակարդակով խոչընդոտում է Զանգեզուրի միջանցքի գործարկմանը՝ բայց չէ որ միանգամայն պարզ է, որ առանց դրա բոլոր վեց երկրների բանակցային ձևաչափը դժվար թե հաջող լինի, ես նույնիսկ կասեի՝ սա է խնդրի հիմնաքարը։ Իսկ եթե պարզաբանել, թե ինչու է Իրանը դա անում, ապա կարող եք հասկանալ, որ Թեհրանի համառությունը խթանող գործոններից մեկը հանդիսանում է նրա չմասնակցելը տարածաշրջանում գլոբալ մեգանախագծերին, պատժամիջոցների առկայությունը։ Քանի որ Իրանը հանդիսանում է միջազգային քաղաքականության մեջ իզգոյ, այաթոլլահի ռեժիմը սպանում է մարդկանց, ոտնահարում է իր քաղաքացիների իրավունքները: Այնպես որ, այս համատեքստում Թեհրանը իրեն պահում է ավելի շուտ «եթե ինձ չի հասել, ինչո՞ւ պետք է ուրիշներն ունենան» բանաձևով: Եվ պետք է մտածել, թե ինչպես հարթել նման բնույթի տարաձայնությունները։ Եվ դարձյալ, դժվար թե Ռուսաստանը կարողանա այս համատեքստում հանդես գալ որպես նման հարցերի լուծման գործում հարմար համակարգող, արբիտր։

-Ձեր կարծիքով, այժմ ինչպիսի՞ վիճակում են գտնվում Ռուսաստանի և Վրաստանի հարաբերությունները։ Դուք, օրինակ հիշատակեցիք Մոսկվայի և Թբիլիսիի միջև թռիչքների հնարավոր վերականգնման մասին տեղեկատվությունը։

- Այո, այս թեման հնչում է, բայց, ինչպես արդեն նշել եմ, դա չի նշանակում, որ այն կյանքի կկոչվի։ Ռուսաստանը ուղղակի իրարանցում է ստեղծում թեման «տաքացնելու» համար։ Թբիլիսին, իհարկե, դեմ չէ օդային հաղորդակցության վերականգնմանը, առավել ևս, նշեմ, որ ժամանակին մեր երկրների միջև թռիչքների դադարեցման նախաձեռնողը Վրաստանը չի եղել։ Սակայն ես անձամբ մոտ ապագայում այս հարցի լուծում չեմ ակնկալում։ Չնայած այժմ Վրաստան են լցվել, ինչպես ռուս զբոսաշրջիկներ, այնպես էլ միգրանտներ։ Մեզ մոտ, իհարկե, չեն խոչընդոտում նրանց գալուն, բայց ոչ բոլորն են գոհ ռուսների նման հոսքից։

Իսկ ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի և Վրաստանի հարաբերություններին ընդհանրապես, ապա դրանք այժմ, ըստ էության, չկան։ Եվ դրանք կարող են լիարժեք դառնալ միայն այն դեպքում, երբ Մոսկվան ինքը, իր նախաձեռնությամբ, բանակցությունների սեղանի շուրջ նստեցնի Աբխազիայի, Հարավային Օսիայի և Թբիլիսիի ներկայացուցիչներին, ակտիվացնի Վրաստանի տարածքային ամբողջականության վերականգնման շուրջ երկխոսությունը։ Սակայն Մոսկվայից եկող՝ Աբխազիայի, Օսիայի և Վրաստանի միջև կոնֆեդերատիվ հարաբերությունների ձևաչափի վերաբերյալ առաջարկները Թբիլիսին կտրականապես չի ընդունի։ Որպես հակափաստարկ նշեմ, որ այս դեպքում Մոսկվան, եթե արդարացի է համարում նման որոշումը, նման պայմանագրեր կնքի Չեչնիայի կամ Թաթարստանի հետ։ Մեզ այս հարցի լիարժեք լուծումը պետք է միայն Վրաստանի տարածքային ամբողջականության շրջանակներում։