Ի՞նչ կտա Ադրբեջանին Զանգեզուրում և Լաչինում անցակետերի տեղադրումը. Նախագահի Մյունխենյան ելույթի արդյունքների մասին

Մյունխենի անվտանգության համաժողովում՝ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի առանցքային հայտարարություններից մեկը դարձել է այն, որ Զանգեզուրի միջանցքի երկու ծայրերում պետք է տեղադրվեն անցակետեր։

Արդյո՞ք կարող ենք ենթադրել, որ Զանգեզուրի արտատարածքային միջանցքի գաղափարն այլևս չի գտնվում Ադրբեջանի օրակարգում։ Կա հավանականություն, որ արտատարածքայնությունը մեզ համար առաջվա պես կարևոր է, սակայն Ադրբեջանը որոշել է նվազեցնել Բաքվի համար այդ արտաքին քաղաքական առումով թունավոր ասպեկտում [միջանցքի արտատարածքայնությունը] իր ներգրավվածությունը։ Եթե Ռուսաստանին պետք է արտատարածքային միջանցք, ապա ինքը պետք է հարցը լուծի հայերի հետ, բայց ոչ Ադրբեջանի հաշվին։ Ինչպես Caliber.Az-ը բազմիցս արդեն նշել է նախորդ հրապարակումներում, Ադրբեջանի համար կարևոր է լինել տարածաշրջանային գործընթացների շահառու, այլ ոչ թե դրանց իրականացման գործիք։

Շուտով Մարիա Զախարովայի և այլ «խոսող գլուխների» արձագանքով կիմանանք, թե Մոսկվան որքան սուր է արձագանքելու անցակետի թեմային։ Այստեղ չէ որ կա միանգամից երկու հարց. հայկական անցակետերի առկայությունը այն միջանցքում, որով նրա ապրանքները կգնան Թուրքիա; և Լաչինի ճանապարհին ադրբեջանական անցակետի առկայությունը, որը Բաքվին հնարավորություն կտա զգալիորեն ավելի արդյունավետ կերպով արգելափակել Խանքենդիում անօրինական ռեժիմի սնուցումը և դրանով իսկ ադրբեջանական պետության մեջ մնացած մասի արագացված ինտեգրացիա անցկացնել։

Ինչպես բոլորս հասկանում ենք, երկու դեպքում էլ՝ Զանգեզուրի և Լաչինի՝ Ռուսաստանը շահագրգռված չէ համապատասխանաբար Հայաստանի և Ադրբեջանի անցակետերի առկայությամբ, քանի որ դա թուլացնում է ռուսական վերահսկողությունը տարածաշրջանում։ Սակայն, եթե Բաքուն և Երևանը միմյանց միջև պայմանավորվեն անցակետի թեմայի շուրջ, ապա Ռուսաստանը ի վերջո ստիպված կլինի ընդունել երկու կողմերի որոշումը։ Պատահական չէ, որ անցակետերի շուրջ բանակցությունները ընթանում են հատկապես ամերիկա-եվրոպական բանակցային ուղու վրա։

Առաջընթացի լակմուսի թուղթ կլինի Արայիկ Հարությունյանի կողմից (Երևանի հանձնարարությամբ) Ռուբեն Վարդանյանի հնարավոր «պաշտոնանկ անելը»։ Եթե դա տեղի ունենա, նշանակում է, որ Ալիևն ու Փաշինյանը Մյունխենում կարողացել են որոշակի իրական առաջընթացի հասնել։ Բաքուն այս դեպքում Վարդանյանի հարցը կլուծի Երեւանի ձեռքով, չսկսելով ռազմական տարբերակը, և առանց Ռուսաստանի հետ առճակատման մեջ մտնելու։ Բանակցությունների տրամաբանությունը և Իլհամ Ալիևի կողմից հնչեցված մեսիջները հուշում են, որ եթե Վարդանյանը չհեռացվի Ղարաբաղից, ապա ռազմական տարբերակը կրկին առաջնահերթություն կդառնա Բաքվի համար։ Սա ոչ թե «ցանկանալու», այլ ազգային անվտանգության խնդիր է՝ այս նախագիծը սերունդների համար ժամային ռումբ է Ադրբեջանի ինքնիշխանության ներքո։ Ի դեպ, Ռուբենի մեդիա ակտիվությունը գործնականում ի չիք է դարձել։ Բացի «թվիթերից», նրանից ոչինչ չի լսվում, հսկիչները հանձնարարել են չսրել իրավիճակը։ Բայց Ադրբեջանի համար սկզբունքայնին է հատկապես այս կերպարի հեռացումը մեր տարածքից։ Դա կդառնա նաև խորհրդանշական նախադեպ։ Իսկ եթե Ղարաբաղում անցկացվի ռազմական գործողություն, ապա Արեւմուտքը դրան կվերաբերվի զուսպ, նույնիսկ, չնայած հայկական սփյուռքի ակտիվությանը։

Հայաստանի համար ռազմավարական առումով ձեռնտու է փոխադարձ անցակետերի տեղադրման թեման (վերացվում են «անբռնակ ճամպրուկի» վերածված ղարաբաղցի հայերը, դիվանագիտորեն լուծվում է Զանգեզուրի միջանցքի հարցը, որից հետո իրական են դառնում Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ հաղորդակցությունների բացման հեռանկարները): Բայց հիմա Երեւանի համար շատ դժվար է լինելու, քանի որ կակտիվանան ներքին ու արտաքին ճնշումները։

Մինչև հիմա հայկական առանցքային պատմվածքներից մեկը եղել է «ադրբեջանական ագրեսիան» և «միջանցքը ուժով ձեռք բերելու» նրա ցանկությունը։ Անցակետի մասին Ալիեւի խոսքերից հետո հայկական այս փաստարկը կորցնում է իր ուժը. Ադրբեջանը հրապարակայնորեն, ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի ներկայությամբ «կառուցողական ազդանշան» ուղարկեց: Փոխարենը Հայաստանին առաջարկվել է անցակետ ստեղծել Ադրբեջանի Լաչինի շրջանի հետ սահմանին։ Այստեղ գնդակն արդեն հայկական կողմում է։ Եթե Հայաստանը սկսի պնդել այն, որ Լաչինի ճանապարհի վերահսկողությունը պետք է իրականացնի ռուսական բանակը, և այնտեղ չպետք է լինի ադրբեջանական անցակետ, ապա դժվար թե այս դիրքորոշումը գտնի ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտի ըմբռնումը։ Գրեթե հավանական է, որ առաջիկայում ռուսական ճնշումը Երևանի վրա կավելանա (չեն բացառվում գազատարի նոր վթարները, խցանումները Վերին Լարսում և այլ պատահական անակնկալներ)։ Այստեղ Փաշինյանի համար գլխավորը՝ ճնշումներին դիմակայելն է և հետընթաց չանելը, ինչպես նա բազմիցս արդեն արել է նախկինում։

Առայժմ հստակություն չկա Զանգեզուրի միջանցքային ճանապարհի երթուղու հարցում։ Սա Բաքվի համար սկզբունքային պահ է, և եթե Հայաստանը շարունակի առաջարկել երկար և անհարմար երթուղիներ, ապա տարածաշրջանային հաղորդակցությունների ապաշրջափակում պետք չէ սպասել։

Ինչ վերաբերում է Զանգեզուրի միջանցքի և Լաչինի ճանապարհի մաքսային և իրավական ռեժիմի նույնականացմանը. տարբերությունը նրանում է, որ Զանգեզուրի միջանցքի դեպքում Հայաստանը կարող է պահանջել միայն տարանցման վճարներ, իսկ Լաչինի ճանապարհից օգտվելու դեպքում՝ այստեղ, ըստ գաղափարի, պետք է ավելացնել նաև մաքսային վճարները։

Ամենակարեւորն այն է, թե ինչ տեղի կունենա, եթե Նիկոլ Փաշինյանը հրաժարվի անցակետ ստեղծելու Ադրբեջանի առաջարկից։ Բաքվում դա կմեկնաբանվի որպես Երևանի կողմից Ղարաբաղը որպես Ադրբեջանի տարածք չճանաչում, Նիկոլ Փաշինյանի կողմից «միացում» քաղաքականության շարունակություն, ինչպես նաև Երևանի կողմից Պրահայի պայմանավորվածությունների լիակատար մերժում։ Այսինքն, այն կդառնա հերթական «Արցախը՝ Հայաստան է և վերջակետ»։