«Հայաստանը Զանգեզուրի միջանցքից ինքնամեկուսացվել է իր հավակնությունների պատճառով» Վլադիսլավ Կոնդրատևը՝ Caliber.Az-կայքում

Caliber.Az-ի հարցազրույցը՝ ռուսաստանցի քաղաքագետ, մերձկասպյան տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքականության հարցերով փորձագետ, «Caspian Bulletin» պորտալի խմբագիր Վլադիսլավ Կոնդրատևի հետ։

- Դեկտեմբերի 5-ին Մոսկվայում նախատեսված է մերձկասպյան պետությունների՝ Ադրբեջանի, Իրանի, Ղազախստանի, Ռուսաստանի և Թուրքմենստանի արտաքին գործերի նախարարների հանդիպումը: Ինչի՞ն է նվիրված լինելու նախարարների հանդիպումը, ինչպիսի՞ հարցեր են քննարկվելու։

- Վերջին Կասպյան գագաթնաժողովի արդյունքներով, որը 2022 թվականին անցկացվել է Թուրքմենստանի մայրաքաղաքում, ձեռք էին բերվել պայմանավորվածություններ այն մասին, որ մերձկասպյան պետությունների ԱԳՆ ղեկավարները ամեն տարի կհանդիպեն, որպեսզի համաձայնեցնեն դիրքորոշումները և համատեղ փաստաթղթերի մշակման գործընթացը։ Դրանց մեծ մասն, ի դեպ, արդեն պատրաստվել է և հիմա հենց անցկացվում է տարբեր ոլորտներում դրանց համաձայնեցման գործընթացը։ Թուրքմենստանի արտաքին գործերի նախարարության ղեկավար Ռաշիդ Մերեդովի վերջին ելույթը՝ Կասպից ծովի օրվան հենց անդրադարձ է կատարվել այդ թեմային՝ անցյալ տարի գագաթնաժողովում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների իրականացման անհրաժեշտության մասին։ Թուրքմենական կողմի կարծիքով, այժմ հատկապես կարևոր է քննարկել բնապահպանական խնդիրները, Կասպից ծովի ծանծաղացման հարցերը, ինչպես է դա ազդում տարածաշրջանում իրավիճակի վրա, տնտեսական համագործակցության վրա, մերձկասպյան պետությունների տնտեսական գործունեության վրա։ Նախկինում ԱԳՆ ղեկավարների նման հանդիպումները անցկացվում էին տարածաշրջանի պետությունների համատեղ գագաթնաժողովներից անմիջապես առաջ։ Բայց հնգակողմ համագործակցության ակտիվացման նոր փուլի գալուստով՝ որոշվել էր այդ հանդիպումները անցկացնել պարբերաբար։ Սա կարևոր դրական իրադարձություն է մերձկասպյան երկրների դիրքորոշումների համաձայնեցման համար, այն թույլ կտա դատել վերջին շրջանում մերձկասպյան երկրների միջև երկխոսության արդյունավետության մասին։

- Անցյալ ամիս ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Օ’Բրայենը խոսել է Կենտրոնական Ասիայից Կասպից ծովի միջով բեռների արտահանման երթուղու կարևորության մասին, ինչպես նաև կոչ է արել Զանգեզուրի միջանցքը անցկացնել Հայաստանի միջով։ Այդ ինչու՞ է ԱՄՆ-ը հանկարծ մտահոգվել Կենտրոնական Ասիայի երկրների և նրանց կարիքների համար: Ինչու՞ ԱՄՆ-ին հարկավոր եղավ Զանգեզուրի միջանցքը։

- ԱՄՆ-ը վաղուց է լոբբինգ արել Անդրկասպյան միջազգային տրանսպորտային երթուղու (ԱՄՏԵ) ստեղծմանը, և ես նույնիսկ կասեի, որ դա՝ նման բնույթի տարանցիկ հաղորդակցությունների ստեղծումը բխում է նրանց շահերից։ Հատկապես Կենտրոնական Ասիայում, որովհետև ամերիկացիները վստահ են, որ դա կօգնի այդ երկրներին դուրս բերել Ռուսաստանի ազդեցությունից։ Նրանք համարում են, որ տնտեսական կապերի ամրապնդումը և տնտեսական աճի մեծացումը ազդում է երկրների անկախության ամրապնդման, ուժեղ հովանավորներից նրանց «հեռանալու» վրա։ Առավել ևս, դա անմիջապես կապված է՝ բեռնափոխադրումների ոլորտում իր մասնավոր ընկերություններին և ամերիկյան բիզնեսին ներգրավելու հարցում ԱՄՆ-ի շահերի հետ։

Զանգեզուրի միջանցքը՝ Անդրկասպյան միջանցքի զարգացման տարբերակներից մեկն է և հենց դրանով է նա հետաքրքիր։ Որովհետեւ եթե հիմա Հարավային Կովկասով դեպի Եվրոպա միակ ելքը՝ Բաքու-Թբիլիսի-Կարս ավտոճանապարհն է, ապա Զանգեզուրի միջանցքով ապրանքների տեղափոխման հնարավորությունները զգալիորեն ընդլայնվում են։ Թուրքական պետությունների կազմակերպության վերջին գագաթնաժողովը ցույց տվեց, որ նրա անդամները զբաղված են Միջին միջանցքի հնարավորությունների ընդլայնմամբ և այդ թեմայով պարբերաբար անցկացվում է «ժամացույցների ստուգում»:

- Իսկ ինչպե՞ս է Ռուսաստանը դիտարկում Անդրկասպյան միջանցքի հեռանկարները։ Զանգեզուրի միջանցքը ինչո՞վ է հետաքրքիր Ռուսաստանի համար։

- Մի կողմից, Մոսկվայի վերաբերմունքը ԱՄՏԵ-ի նկատմամբ միանշանակ է՝ եթե նախագիծը չի ենթադրում Ռուսաստան հետ հատում, այն զրկում է նրան իր տարածքով ապրանքների տարանցումով եկամուտ ստանալու հնարավորությունից, հետևաբար այն նրա համար անշահավետ է և լուրջ մրցակցություն է ստեղծում այն երթուղիների համար, որոնք նախկինում անցնում էին Ռուսաստանի տարածքով։ Մյուս կողմից, Մոսկվայում նաև հասկանում են, որ 2022 թվականից հետո գործընկեր երկրները իրենց ապրանքները Եվրոպա տեղափոխելու համար փնտրում են կայուն, հուսալի ուղիներ։ Այլ կերպ նրանք նույնպես կարող են ընկնել պատժամիջոցային ճնշման տակ:

Դրա հետ մեկտեղ Ռուսաստանը ունի իր շակագռգռվածությունը Միջին միջանցքի նկատմամբ, նա հաշվարկում է դրա հնարավորությունները օգտագործել Ուրալի և Սիբիրյան մարզերի համար, որտեղ կան բազմաթիվ խոշոր արդյունաբերական ձեռնարկություններ և ապրանքներ, որոնք նա կարող էր Ադրբեջանի և Թուրքիայի միջոցով մատակարարել Եվրոպա։ Այնպես որ, ընդհանուր առմամբ՝ Միջին միջանցքի նկատմամբ Ռուսաստանի վերաբերմունքը հավասարակշռված է և պրագմատիկ։

Եթե խոսել կոնկրետ Զանգեզուրի միջանցքի մասին, ապա Ռուսաստանի համար այս երթուղին նաև ծայրահեղ հետաքրքիր է, քանի որ ռուսական ընկերությունները արդեն հիմա ակտիվորեն օգտագործում են Բաքու-Թբիլիսի-Կարս մայրուղին՝ դրանով տեղափոխվում էին մետալուրգիական արդյունաբերության արտադրանք, հացահատիկ և ռուսական այլ արտահանումը։ Այնպես որ, ռուս առաքիչները ուրախ կլինեն Զանգեզուրի միջանցքի բացմամբ, քանի որ սա նոր ուղղություն է, որը լրացուցիչ ֆինանսական օգուտներ է խոստանում։

- Հայաստանը կհամաձայնվի արդյո՞ք դառնալ ԱՄՏԵ-ի մաս:

- Ադրբեջանի ղեկավարությունը վաղուց երկիրը դիրքավորում է որպես խոշոր տարածաշրջանային լոգիստիկ հանգույց, որը գործում է այնպիսի երկու կարևոր երթուղիների վրա, ինչպիսին են Արևելք-Արևմուտքը և Հյուսիս-Հարավը: Ադրբեջանը օգուտ է ստանում ցանկացած նախագծերից, որոնք նախատեսում են տարանցում իր տարածքով։ Իսկ ԱՄՏԵ-ն անցնում է Ադրբեջանի տարածքով, Բաքուն՝ դրա օպերատորներից մեկն է։

Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա ակնհայտ է, որ իր հավակնությունների, Ադրբեջանի դեմ որոշ դժգոհությունների պատճառով նա շատ բան է կորցնում, ինքնամեկուսանալով Զանգեզուրի միջանցքի գործարկումից։ Իսկ եթե Զանգեզուրի միջանցքը վերջնականապես վերածվի Արազի միջանցքի և գործի Իրանի միջով, Հայաստանը կարող է ընդմիշտ կորցնել այդ ռազմավարական հնարավորությունը։

- Որքանո՞վ է հիմա Միջին միջանցքը հետաքրքիր Չինաստանին։

- Ի սկզբանե ԱՄՏԵ-ի մոդերատոր էր հանդես գալիս Պեկինը և մտահղացված էր որպես Կենտրոնական Ասիայի, Հարավային Կովկասի և Թուրքիայի տարածքով հիմնականում չինական ապրանքների մատակարարման երթուղի: Սակայն ԱՄՏԵ-ի հարցով վերջին միջոցառումների ընթացքում նկատելի է մեկ դետալ՝ ինչ-որ չի նկատվում Անդրկասպյան միջով չինական ապրանքների ծավալների նկատելի աճ, չկա տարանցիկ բեռների այնպիսի քանակություն, որի վրա հաշվարկել էին մասնակից երկրները։ Այժմ ԱՄՏԵ-ն ավելի շատ նպատակադրված է Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանից Եվրոպա ապրանքներ հասցնելուն, քան Չինաստանից։ Հնարավոր է, բանը նրանում է, որ Չինաստանն ինքը դեռ ակտիվ չէ Միջին միջանցքն իր բեռներով հագեցնելու հարցում։ Սա ունի իր բացատրությունը. ԱՄՏԵ-ի նյութատեխնիկական ապահովումը դեռ ամբողջությամբ չի ճշգրտվել, չափազանց շատ սահմաններ պետք է հատել ապրանքները A կետից B կետ հասցնելու համար: Թեև հիմա համապարփակ միջոցներ են ձեռնարկվում միջանցքի միասնական օպերատոր ստեղծելու համար, համաձայնեցվում են սակագների միասնական դրույքաչափերը։ Սակայն այս գործընթացը դեռ մինչև վերջ ավարտված չէ։ Այնպես որ, կարծում եմ, դեռ մի քանի տարի կպահանջվի, որպեսզի Չինաստանը ակտիվորեն միանա այս գործընթացին։