«Վաղ թե ուշ Փաշինյանը Ղարաբաղի պատճառով ստիպված կլինի փոխել Սահմանադրությունը» Ժավորոնկովն ու Կուպչիկը՝ Caliber.Az-կայքում

Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը արդեն մեկ-երկու անգամ հրապարակավ հայտարարել է, որ ճանաչում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը։ Բայց դրանով հանդերձ ոչինչ չի անում, որպեսզի Ղարաբաղի մասին դրույթը վերանա Հայաստանի Սահմանադրությունից։

Բանը նրանում է, որ Հայաստանի գործող Սահմանադրության նախաբանում ասվում է այն մասին, որ հիմնարար օրենքը բխում է Հայաստանի անկախության հռչակագրում ամրագրված սկզբունքներից ու նպատակներից։ Իսկ Անկախության հռչակագրի նախաբանում ասվում է «Հայաստանի ԽՍՀ-ի Գերագույն խորհրդի և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհրդի 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի՝ «Հայաստանի ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին» համատեղ որոշման հիման վրա անկախության հռչակման մասին։ Այսինքն, պաշտոնապես Հայաստանը Սահմանադրության մակարդակով մինչև հիմա Ղարաբաղը համարում է իր մասը։ Հետևաբար, քանի դեռ Հայաստանի Սահմանադրությունը չի խմբագրվել և այնտեղից չի հեռացվել հղումը Անկախության մասին հռչակագրին՝ այս պետության կողմից Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջների բացակայության մասին խոսակցություններն ոչ բոլորովին են համապատասխանում իրականությանը։

Ակնհայտ է, այս կապակցությամբ Սահմանադրության մեջ անհրաժեշտ փոփոխություններ մտցնելու համար վարչապետը պետք է նախաձեռնի համապատասխան հանրաքվե։ Բայց Փաշինյանը չգիտես ինչու նման քայլի չի գնում։ Հետաքրքիր է, ինչու՞։ Ադյո՞ք այնպես չի ստացվի, որ Հայաստանի հաջորդ ղեկավարը հրաժարվի Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմում ճանաչելուց։

Այս մասին Caliber.Az-ի հետ իրենց կարծիքն են հայտնել օտարերկրյա փորձագետները։

Առաջին հերթին,- ասում է Ռուսաստանի «Ժողովրդավարական ընտրություն» քաղաքական կուսակցության համանախագահ, «Լիբերալ առաքելություն» (Մոսկվա) հիմնադրամի խորհրդի անդամ Սերգեյ Ժավորոնկովը, - արժե հաշվի առնել, որ հիմա 2018 թվականը չէ, երբ Փաշինյանը հանրաճանաչության գագաթնակետին կարող էր «առաջ մղել» ցանկացած հարց:

«Եթե հանրաքվե անցկացվի, ապա կծագի լիովին խաղային, անկանխատեսելի իրավիճակ։ Ինչը ձեռնտու չէ ոչ միայն Փաշինյանին, այլ նաև Ադրբեջանին՝ ի դեպ։

Ինչ վերաբերում է այն մտավախությանը, որ Հայաստանի ապագա իշխանությունները ինչ-որ նոր պահանջներ կդնեն, ապա գլխավորը՝ այդ պահանջները ամրապնդելու ֆիզիկական պատրաստվածությունն է։ Եթե նման պատրաստվածություն չկա, ապա բոլոր հավակնությունները՝ դատարկ խոսքեր են։ Թայվանը, օրինակ, պաշտոնապես իրեն համարում է ողջ Չինաստանի կառավարություն, և նույնիսկ անվանական նահանգապետեր է նշանակում բոլոր նահանգներում։ Ո՞ւմ է դա հետաքրքրում, բացի այդ տարածաշրջանի հարցով մասնագիտացած քաղաքագետներից»,- արձանագրում է Ժավորոնկովը։

Պատմական գիտությունների թեկնածու, ուկրաինացի վերլուծաբան Օլեգ Կուպչիկը հասկանում է այս խնդրի առնչությամբ Ադրբեջանի մտահոգությունը։

«Այս մտահոգությունը բոլորի համար հասկանալի է։ Այն դրված է քաղաքական և իրավական հարթության մեջ։ Նրա որոշումը նույնպես քաղաքական և իրավական է։ Խնդրի լուծման վրա պետք է առաջին հերթին աշխատեն հայ իրավաբան-սահմանադրագետներ։ Հասկանալի է, որ անհնար է փոփոխություններ մտցնել դեռ խորհրդային տարիներին Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի կողմից ընդունված «Հայաստանի Անկախության Հռչակագրում» (1990թ. օգոստոսի 23)։ Միևնույն ժամանակ, հռչակագրի հեղինակները, ակնհայտ է, ուրվագծելով հայկական պետության սահմանները, հիմնվել են Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի «Հայաստանի ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին» անարժեք որոշման վրա։ Իսկ այնուհետև, ինչպես գիտենք, «Հայաստանի անկախության մասին հռչակագրի» սկզբունքներն ու նպատակները մատնանշվել են որպես հիմնարար Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության համար։ Այս մասին է ասվում նրա նախաբանում։

Այս իրավական խնդրի լուծումը, իմ կարծիքով, կարող են (և պետք է) դառնալ այն փոփոխությունները, որոնք կմտցվեն Հայաստանի Սահմանադրության նախաբանում և վկայում են իրավամբ Ադրբեջանին պատկանող Ղարաբաղի տարածաշրջանի նկատմամբ տարածքային պահանջների բացակայության մասին։ Դրա համար Հայաստանի կառավարությունը պետք է անցկացնի հանրաքվե և խմբագրի Սահմանադրության նախաբանը։ Չեմ կարծում, որ դրանից լիովին կհանվի «Հայաստանի անկախության մասին հռչակագրի» հիշատակումը, քանի որ Ազգային ժողովը Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունը ընդունելիս հատկապես դրանով է առաջնորդվել։ Խնդիրը, ամենայն հավանականությամբ կկայանա լրացումը կատարելու մեջ, օրինակ վերապահումների տեսքով և այլն։

Ինչո՞ւ Փաշինյանը չի դիմում նման քայլի։ Եվս մեկ անգամ ասեմ, որ նրա կառավարությունը ստիպված կլինի անցկացնել այդ հանրաքվեն և փոփոխություններ մտցնել Սահմանադրության այդ նախաբանում, որպեսզի իրավաբանորեն վերահայտարարի Ադրբեջանի Ղարաբաղի տարածաշրջանի նկատմամբ պահանջների բացակայության մասին։ Սա անհրաժեշտ է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության հաստատման և հետագա ամրապնդման համար։ Սա անհրաժեշտ է Հայաստանի տնտեսության և առևտրի կայունությունն ու զարգացումն ապահովելու համար։ Եվ հարևանների նկատմամբ տարածքային պահանջների բացակայությունը անհրաժեշտ է հենց Հայաստանին՝ առաջին հերթին իր եվրոպական նկրտումների համատեքստում։ Կարծում եմ, Հայաստանում սա հիանալի հասկանում են։ Առավել ևս, բուն հայ հասարակությունը պատրաստ է նրան, որպեսզի հանրաքվեի ժամանակ Սահմանադրության նախաբանում փոփոխություն մտցնելու ճանապարհով հայտարարել Ղարաբաղի տարածաշրջանի հավակնություններից հրաժարվելու մասին և այդպիսով արդյունավետորեն աջակցել երկիրը եվրոպական կառույցներին ինտեգրվելուն ուղղված Փաշինյանի կառավարության ջանքերին»,- համարում է փորձագետը։

Բայց ռուսական կողմը փորձում է դիմակայել Հայաստանի եվրոպական նկրտումներին և նրան պահել ռուսական ռազմաքաղաքական (ՀԱՊԿ, ԱՊՀ) և տնտեսական (ԵԱՏՄ) միություններում, -նշում է նա։

«Եվ ամեն անգամ Մոսկվան «ղարաբաղյան պրոբլեմատիկան» օգտագործում է նրա համար, որպեսզի արհեստականորեն նախագծել «ներհայկական հակամարտություն»։ Ըստ մտահաղացման, դա պետք է հանգեցնի հեղաշրջման, հատկապես Փաշինյանի տապալմանը և «Կրեմլի բարեկամներ» Քոչարյանի և Սարգսյանի կողմից իշխանության զավթմանը, և, որպես հետագայում երկրի եվրոպամետ կուրսից հրաժարվելուն։

Հայաստանի Սահմանադրության նախաբանում վերոնշյալ փոփոխությունները մտցնելու վերաբերյալ հանրաքվեն, իսկ ըստ էության՝ ղարաբաղյան տարածաշրջանի նկատմամբ հայերի պահանջներից հրաժարվելու իրավական հայտարարությունը, անկասկած, Կրեմլի կողմից կօգտագործվի որպես բարենպաստ պայման՝ «արցախի» կորստից, որը կապում են «ղարաբաղյան քաղաքականության» մեջ Փաշինյանի անձնական սխալ հաշվարկների հետ՝ դժգոհների նոր կատաղի «բողոքի ակցիաներ» կազմակերպելու համար։ 2023 թվականին ղարաբաղցի հայերի Երևանում և նրա շրջակայքում վերաբնակվելու հետ, այս բողոքի ցույցերի պոտենցիալ մասնակիցներ դարձել են ավելի շատ։ Բայց պետք է հասկանալ, որ այս «բողոքի ակցիաների» իրական նպատակը հանդիսանում է երկրի արևմտամետ կուրսի սահմանափակումը։ Այսպիսով, արդյո՞ք արժե, որ Փաշինյանը հիմա շտապի հանրաքվեի։ Վստահ չեմ։

Ինչ վերաբերում է այն հավանականությանը, որ Հայաստանի հաջորդ ղեկավարը կհրաժարվի Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմում ճանաչելուց, համարում եմ, որ ԵՄ-ի և ՆԱՏՕ-ի նման եվրոպական և եվրոանտլանտյան կառույցների հետ Հայաստանի համագործակցությունը կապահովի նրա արտաքին քաղաքականության կանխատեսելիությունը, բուն Հայաստանին կպաշտպանի օտար տարածքի նկատմամբ տարածքային պահանջներից։ Հետևաբար Հայաստանի իշխանության արեւմտամետ կուրսը իրականում ձեռնտու է Ադրբեջանին։ Հայաստանի ղեկավարության մեջ ռուսամետ գործիչների հայտնվելն նրան անխուսափելիորեն կտանի դեպի ռեւանշիզմի քաղաքականության։

Բայց անկախ նրանից, թե ով է ղեկավարելու Հայաստանը՝ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության և ինքնիշխանության հիմնական երաշխիք են հանդիսանում նրա մարտունակ զինված ուժերը։ Ադրբեջանը դա վաղուց է հասկացել։ Նա դասեր է քաղել և ճիշտ հետևություններ է արել Առաջին ղարաբաղյան պատերազմից։ Եվ հետո 20 տարի համառորեն ու նպատակաուղղված զբաղվել է ռազմական շինարարությամբ։ Արդյունքում հաղթանակի հասավ Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմում, ազատագրելով օկուպացված տարածքները։ Եվ այս հաղթանակը երկրի ղեկավարության և ժողովրդի համատեղ ջանքերի արդյունքն է։

Այս պատմության, ինչպես նաև նմանատիպ այլ պատմությունների հիմնական դասը այն է, որ օտար տարածքների առնչությամբ պետությունների ղեկավարների և խորհրդարանների «որոշումները» իրենց ընդունման պահից հանդիսանում են իրավաբանորեն անարժեք։ Առավել ևս, նման «որոշումները» հանցավոր են։ Վաղ թե ուշ ստիպված ես դրանք ուղղել և համապատասխանեցնել ոչ միայն միջազգային, այլ նաև ազգային օրենսդրությանը»,- եզրափակել է ուկրաինացի պատմաբանը։