Դիանա Բրաունը և նրա «առաքելությունը» Բաքվում Կուրատորը քողարկման տակ

Նախքան մեր այսօրվա հրապարակման էությանն անցնելը, ես կցանկանայի հայացք նետել ոչ վաղ անցյալին՝ «սառը պատերազմի» տարիներին, երբ ամբողջ աշխարհով մեկ ակնհայտ, իսկ երբեմն գաղտնի իրար դիմակայում էին երկու գերտերությունները՝ ԽՍՀՄ-ը և ԱՄՆ-ը։ Մենք պատահական չէ, որ նշեցինք գաղտնի դիմակայում, երբ խաղի մեջ էին մտնում Խորհրդային և Նահանգների երկու գլխավոր հետախուզական ծառայությունները` ՊԱԿ-ի (ԿԳԲ) առաջին գլխավոր վարչությունը և Կենտրոնական հետախուզական վարչությունը: Այդ տարիներին Յասենևոն և Լանգլին ակտիվորեն խաղում էին լրտեսական խաղեր։ Իսկ ինչպիսի՞ լրտեսական խաղեր կարող են լինել առանց դիվանագիտական քողարկման։
 
Ինչպես գիտեք, բացահայտված անլեգալը կամ հետախույզը առանց դիվանագիտական քողարկման՝ ներողամտության ոչ մի շանս չուներ: Ուրիշ բան էր՝ հետախույզը դիվանագիտական քողի ներքո. նույնիսկ այցելած երկրի հակահետախուզության մոտ թշնամական հետախուզության մեջ կասկածյալի մասնակցության՝ երկաթբետոնային ապացույցի առկայության դեպքում, նրան, վատագույն դեպքում սպասում էր՝ արտաքսում և, հնարավոր է ընդունող երկրի կողմից դիվանագիտական ուղիներով դժգոհության արտահայտում։
 
Չնայած նրան, որ «սառը պատերազմի» ժամանակներն արդեն ետևում են (կամ գուցե և ոչ ամբողջությամբ, եթե նայել աշխարհում տեղի ունեցող իրադարձություններին), առաջատար տերությունների լրտեսական խաղերը մինչև օրս շարունակվում են։ Այդ թվում նաև նրանց հետաքրքրության օբյեկտ է հանդիսանում նաև Ադրբեջանը։ Ամենա «թարմ» և խնդրահարույցներից  կարելի է հիշել լրտեսության մեջ կասկածվող Ֆրանսիայի քաղաքացի Մարտին Ռայենի՝ 2023 թվականի դեկտեմբերի 4-ին ձերբակալման հետ պատմությունը։ Ադրբեջանական կողմը պարզել է, որ նա կապ ունի Ֆրանսիայի արտաքին հետախուզության DGSE ծառայության աշխատակիցների հետ, որոնք աշխատում էին Բաքվում Ֆրանսիայի դեսպանատանը։ Արդեն դեկտեմբերի 26-ին Ադրբեջանում Ֆրանսիայի դեսպան Անն Բուայոնը կանչվել էր մեր երկրի ԱԳՆ, որտեղ նրան տեղեկացրել են, որ «Ֆրանսիայի դիվանագիտական առաքելության երկու աշխատակիցներ» Ադրբեջանի կառավարության կողմից հայտարարվել են պերսոնա նոն գրատա։ Այդ անձանց պատվիրվել է 48 ժամվա ընթացքում լքել Ադրբեջանի տարածքը, իսկ Ֆրանսիայի դեսպանին արտաքին գործերի նախարարության համապատասխան բողոքի նոտա է տրվել։
 
Բայց ԱՄՆ-ն էլ չի ննջում։ Նրանց «լրտեսական միջոցների» հավաքածուն տասնամյակներ շարունակ չի փոխվում՝ սա և՛ արմատական ընդդիմության վերահսկողությունն է, և՛ «մարդասիրական խնդիրներն ու օգնությունը», և՛ «մարզերում երիտասարդության վերապատրաստումն ու ակտիվացումը», «ֆեմինիստները» և այլն: Սակայն, և այստեղ էլ Ադրբեջանը միշտ խաղում է առաջ անցնելու վրա և արտաքին ուժերից բխող սպառնալիքները կուպեավորում է հենց սաղմում։ Ինչը, սակայն, չի խոսում այն մասին, որ Ադրբեջանում իրավիճակը ներսից խարխլելու փորձերը, այսպես ասած, ի չիք են դարձել։ Ամենևին։ Եվ մեր երկրում ԱՄՆ դեսպանատունը նույնպես ակտիվորեն ներգրավված է այդ գործողության մեջ։
 
Իսկ հիմա անցնենք բուն էությանը։ Ըստ Caliber.Az-ի խմբագրություն իրազեկ աղբյուրներից ստացած հավաստի տվյալների՝ մեզ հայտնի է դարձել, թե ԱՄՆ-ի դեսպանատանը ով է վերահսկում ադրբեջանական ընդդիմության և լրատվամիջոցների գործունեությունը։ Դրանով զբաղվում է, ոչ, ոչ թանկարժեք կոստյումով ու սև ակնոցով հարգարժան տղամարդը։ Ադրբեջանական ընդդիմության կուրատորը դեսպանատան աշխատակից Դիանա Բրաունն է, ով պատասխանատու է՝ դիվանագիտական առաքելության գործունեության քաղաքական ուղղության համար։ Բաց աղբյուրներից նրա մասին հայտնի է հետևյալը. 2013-2015 թվականներին նա աշխատել է Թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի և իրավապահ գործունեության բյուրոյում; 2016-2018 թվականներին Վարշավայում (Լեհաստան) ամերիկյան դեսպանատանը; 2018-2019 – Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի դեսպանատանը; 2019-2020թթ. Վաշինգտոնի բազմակողմ գործերի գրասենյակի տնտեսական պատասխանատու; 2022-2023 թվականներին աշխատել է Google-ում; 2023-2024 թվականներին՝ Եվրոպական և Եվրասիական գործերով բյուրոյում; 2024 թվականին՝ Բաքվում ԱՄՆ դեսպանատան քաղաքական խորհրդական: Բացի անգլերենից, նա ազատ տիրապետում է պարսկերեն, ադրբեջաներեն, լեհերեն, ռուսերեն և ուկրաիներեն լեզուներին: Բրաունի շահերը ներառում են այնպիսի երկրներ և տարածաշրջաններ, ինչպիսիք են Ռուսաստանը, Ուկրաինան, Հարավային և Արևելյան Եվրոպան, ինչպես նաև Մերձավոր Արևելքը:
 
Սակայն, մենք դատախազ չենք և, հետևաբար, չենք շտապում նրան մեղադրել ամերիկյան հատուկ ծառայություններում աշխատելու մեջ և նրա վրա կախել «լրտեսուհու» պիտակ՝ կան ծանրակշիռ հիմքեր ենթադրելու, որ նա այդ ոլորտում ավելի շուտ լրտեսական վեպեր կարդալ սկսած սիրողական է։ Առնվազն, այդ մասին է վկայում աշխատանքի կատարման մակարդակը։ Թեև, ով գիտի, գուցե նախկինում նա աշխատել է Կենտրոնական հետախուզական վարչությունում (ԿՎՀ), կամ Հետաքննությունների դաշնային բյուրոյում (ՀԴԲ)։
 
Այնուամենայնիվ, Բաքվում «ԱՄՆ-ի դեսպանատան քաղաքական խորհրդականը» (ըստ պաշտոնական լեգենդի) ակտիվորեն ներգրավված է ընդդիմադիր ադրբեջանական մեդիա-ռեսուրսների և քաղաքացիական հասարակության անդամների ֆինանսավորման գործընթացում։ Նրանց մեջ, ում հետ նա աշխատել է, եղել է նաև այս օրերին ձերբակալված (նշենք, նրա հասարակական գործունեության հետ կապ չունեցող կենցաղային գործով) ակտիվիստ Ռուֆաթ Սաֆարովը, որի պաշտպանությանը միահամուռ հանդես եկան մի շարք արևմտյան դեսպանատներ և միջազգային կազմակերպություններ: Խոսքի համար, հենց Բրաունն էր նախաձեռնել, որ Սաֆարովը ընտրվեր (ավելի ճիշտ՝ «ընտրվել») ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտի ղեկավար Էնթոնի Բլինքենի հետ հանդիպման համար, որից հետո ակտիվիստը կճանաչվեր որպես նոր «ընդդիմադիր առաջնորդ»։
 
Սակայն Սաֆարովի համար հանգամանքների բացառապես անհաջող և ինքնին Բլինքենի համար հաջող զուգադիպությամբ՝ ակտիվիստը մի փոքր չհասցրեց արտասահման մեկնել և բռնվեց հասարակ «կենցաղային խարդախության» վրա: Հիշեցնենք, որ նախօրեին Ռուֆաթ Սաֆարովի նկատմամբ խափանման միջոց էր ընտրվել 4 ամիս ժամկետով կալանավորումը։ Նախկին քննիչին մեղադրանք է առաջադրվել ԱՀ Քրեական օրենսգրքի 178.3.2 (խարդախություն՝ խոշոր վնասի պատճառումով), 127.2.3 (դիտավորությամբ առողջությանը ոչ ծանր վնաս պատճառելը) և 221.1 (խուլիգանություն) հոդվածներով։ Տեղեկատվությանը համաձայն՝ Ռ. Սաֆարովի և մեկ այլ անձի միջև հողամասի առքուվաճառքի շուրջ կոնֆլիկտ է ծագել։ Իրավապաշտպանը առանց ընտանիքի իմացության վաճառել է իրեն պատկանող տարածքը և դրա դիմաց ստացել էր լրիվ վճարը։ Սակայն գործարքից հետո նա լուրջ վիճաբանություն է ունեցել իր հոր՝ Էլդար Սաբիրօղլուի հետ, ով պահանջել է վաճառքից ստացված միջոցներից իր բաժինը։ Կոնֆլիկտը դուրս է եկել ընտանիքի շրջանակներից և շոշափել է գնորդին։ Է. Սաբիրօղլուն, հայտնվելով անելանելի վիճակում, սկսել է նոր սեփականատիրոջը խոչընդոտել՝ օգտագործել տարածքը և շինարարություն իրականացնել դրա վրա։ Վերջինս մի քանի անգամ Ռ. Սաֆարովից պահանջել է լուծել խնդիրը կամ վերադարձնել գումարը, բայց մերժում է ստացել։ Գնորդի հետ Ռ. Սաֆարովի վերջին հանդիպումը ավարտվել է լուրջ կոնֆլիկտով, որից հետո իրավապաշտպանը բերման է ենթարկվել ոստիկանության կողմից։
 
«Մարդու իրավունքների գործունեության» բարձրագույն պիլոտաժ, համաձայն չե՞ք: Սա, իր հերթին, հարց է առաջացնում ինքնին տիկին Բրաունի մասնագիտական բնազդների վերաբերյալ՝ մի՞թե նա չի կարողացել ավելի «մաքուր» թեկնածու ընտրել պետքարտուղար Բլինքենի հետ հանդիպման համար։
 
Զուգահեռաբար, ինչպես մեզ հայտնեցին մեր աղբյուրները՝ մեր երկրի քաղաքացիների շրջանում ակտիվիստների և վստահելի անձանց օգնությամբ Բրաունը բացասական տեղեկություններ է հավաքել Ադրբեջանի տարբեր պաշտոնյաների մասին։ Ենթադրում ենք, որ նման աշխատանքի նպատակը կարող է լինել սովորական շանտաժը՝ այդ անձանց կողմից Վաշինգտոնին ձեռնտու որոշ որոշումների ընդունման վրա ազդելու, ինչպես նաև այդ տեղեկատվության փոխանցումը դեսպանատան կողմից վերահսկվող լրատվամիջոցներին՝ երկրում հանրային ընդվզում և  ընդդիմադիր տրամադրությունների ջերմացում առաջացնելու համար։
 
Վերջին հաշվով ի՞նչ կարող ենք ասել։ Իսկ ավելի ճիշտ՝ մաղթել պարոն դեսպան Մարկ Լիբիին, ով դեկտեմբերի 3-ին հայտարարել է՝ դիվանագիտական ծառայությունից առողջական նկատառումներով հեռանալու մասին։ Մենք պարոն Լիբիին անկեղծորեն ցանկանում ենք՝ հաղթահարել ծանր հիվանդությունը և երկար տարիների կյանք: Բայց մեզ թույլ կտանք նրան մի խորհուրդ տալ՝ քանի որ դուք արդեն լքում եք մեր երկիրը, ապա ձեզ հետ հայրենիք տարեք ձեր աշխատակցուհի Դիանա Բրաունին (կամ պրոֆեսիոնալ դիվանագետին, կամ դիվանագիտական քողի տակ գտնվող ԿՀՎ-ի աշխատակցուհուն)։ Չէ որ, եթե այն տեղեկատվությամբ, որին տիրապետում ենք մենք և, կարծում ենք, որ ոչ միայն մենք՝ հետաքրքրվի ադրբեջանական պետությունը, ապա տրամաբանական հարց կծագի՝ Վիեննայի դիվանագիտական հարաբերությունների կոնվենցիայի դրույթներին տիկին Բրաունի գործողությունների համապատասխանության վերաբերյալ։ Միշտ ավելի լավ է հեռանալ ինքնակամ (այնպես, ինչպես դա անում է պարոն Լիբբին՝ հասկանալով, որ Թրամփի օրոք իրեն առանց այդ էլ անխուսափելիորեն հետ կկանչեն, և հետևաբար որոշելով ժամանակին հոգ տանել իր առողջության մասին), քան հայտարարվել պերսոնա նոն գրատա։ Չէ որ հնարավոր է, որ եթե տիկին Բրաունը, այնուամենայնիվ, որոշի մնալ Ադրբեջանում և շարունակի զբաղվել նրանով, ինչով հիմա է զբաղվում, ապա հենց երկրից արտաքսմամբ էլ և կավարտվի նրա աշխատանքը Ադրբեջանում։ Մենք դա, իհարկե, չենք կարող հաստատել՝ դա չի մտնում մեր իրավասության մեջ, բայց, որպես իրավիճակը վերլուծող լրագրողներ, կարող ենք ենթադրել, թե ընթացիկ միտումների պահպանման դեպքում ինչպիսին են ապագա հնարավոր սցենարները։ Եվ մենք խորհուրդներ տվեցինք որպես շարքային քաղաքացիներ՝ պարոն Լիբիին առողջություն մաղթելով, այլ ոչ թե գլխացավանք մեր գեղեցիկ երկրում գտնվելու վերջին օրերին։