«Ե՞րբ և ինչպե՞ս կարող է ավարտվել բնապահպանների ակցիան Լաչինի ճանապարհին» Ֆարհադ Մամեդովի վերլուծությունը

Քաղաքագետ, Հարավային Կովկասի հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար Ֆարհադ Մամեդովը իր Տելեգրամ-ալիքում վերլուծել է, թե ինչպես կարող է ավարտվել ադրբեջանցի բնապահպան ակտիվիստների գործողությունները Լաչինի ճանապարհին։

«Դեկտեմբերի 12-ից ադրբեջանցի բնապահպան ակտիվիստները բողոքում են Ղարաբաղում հանքերի ապօրինի շահագործման դեմ։ Ռուսական խաղաղապահ քանակակազմը (ՌԽՔ) փակել է ճանապարհը և կազմավորվել է ճգնաժամային իրավիճակ.

Ինչու՞ հատկապես մեկ ամիս առաջ:

Նոյեմբերի վերջին արևմտյան միջնորդությունը միաձուլվեց հայ-ֆրանսիական տանդեմով։ Մակրոնին կարգի բերել ոչ Միշելը, ոչ Բլինկենը առայժմ չեն համարձակվում։ Սպասում ենք...

Արևմտյան միջնորդության օրակարգը ընդգրկում է միջպետական թեմատիկան, և կա Բաքու-Խանքենդի փոխհարաբերությունների մասին ընդհանրացված կետ։ Լաչինի ճանապարհի հարցով արևմտյան օրակարգում ոչինչ չկա։ Ապաշրջափակման հարցում համաձայնեցվել է կոմունիկացիաների նկատմամբ ինքնիշխանության սկզբունքը, որի արդյունքում Լաչինի ճանապարհի սահմանային անցակետը կլիներ լռելյայն։ Բանակցությունները արդյունք չտվեցին ավտոճանապարհի երթուղու հարցում Հայաստանի անզիջողականության պատճառով՝ մնացած ամեն ինչ համաձայնեցված է։ Իսկ խաղաղ պայմանագրի տեքստի հարցով Հայաստանն անհաջող փորձում է ներմուծել Ղարաբաղի վերաբերյալ կետ։

Իսկ ի՞նչ կա ռուսական միջնորդության մեջ։ Ներկայիս ճգնաժամը հանդիսանում է ռուսական միջնորդական օրակարգի խզման հետևանք։ Պատերազմի հենց վերջից հասկանալի էր, որ Լաչինի միջանցքը հինգ տարի մնալու է Ռուսաստանի վերահսկողության տակ, իսկ Զանգեզուրի միջանցքը կրկին Ռուսաստանի վերահսկողության տակ էր, բայց չսահմանափակված ժամկետներով։ Այսինքն՝ Զանգեզուրի միջանցքը պետք է և՛ Ադրբեջանին, և՛ Ռուսաստանին, իսկ ընդհանուր ապաշրջափակումը Հայաստանին։

Հայաստանը սաբոտաժի ենթարկեց գործընթացը։ Իսկ Ռուսաստանն էլ 2021 թվականի ընթացքում ուժեղ կամային գործողություններ չձեռնարկեց, իսկ 2022 թվականին ձևավորվեց այլընտրանքային արևմտյան օրակարգը։

2022 թվականի վերջին Ռուսաստանը վերսկսեց ակտիվությունը միջնորդական գործունեությունում, սակայն բախվեց նոր իրողությունների հետ՝ մասամբ ընդունելով դրանք։

Ռուսաստանը, այսպես ասած, հասկացնել տվեց, որ նորամուծությունների մի մասը ընդունվում է, եթե այդ մասին համաձայնվել են Ադրբեջանն ու Հայաստանը. միմյանց տարածքային ամբողջականության ճանաչում։ Սա այնպիսի ընդունում է, որտեղ դեռ կարելի է խաղալ, առավել ևս Փաշինյանի նման բազմադեմ քաղաքական գործչի առկայության դեպքում։

Ռուսաստանում դեռ չեն կորցնում երկու միջանցքներում էլ իրենց բացառիկությամբ ապաշրջափակման իրականացման հույսը։

Ադրբեջանն ընդունել է ռուսական միջնորդության վերսկսումը, սակայն որոշ ժամանակ անց, երբ գործարկվեց «Վարդանյան նախագիծը», որոշեց գործել. կուպեավորել «նախագիծ...»-ի գործունեությունը։ Արդյունքում, բնապահպանները Լաչինի ճանապարհի վրա։ Այսինքն՝ Ռուսաստանը դեռ կարող է լուծել Զանգեզուրի միջանցքի հարցը, սակայն Լաչինի ճանապարհին իրականությունը փոխել չի կարող։ Ստիպված է հաշվի առնել.

Ինչո՞վ կավարտվի Լաչինի դադարը։

Գործընթացի բոլոր մասնակիցների մոտ խաղաքարտերը խճճված են։ Հետեւաբար գնում է տոկունության խաղ՝ միմյանց նկատմամբ վստահության լիովին բացակայությամբ։

Ադրբեջանի համար ծախքերը՝ համաշխարհային լրատվամիջոցներում հակաադրբեջանական բովանդակության տոննա է, կողմնակալ քաղաքական գործիչների հազարավոր թվիթերը և անպետք միջազգային կազմակերպություններում կրքերը: Հայաստանի համար սա ճնշում է խաղաղության պայմանագրի հարցով, ապաշրջափակում և սպառնալիք անվտանգությանը։ Ռուսաստանի համար ծախքերը՝ ՌԽՔ-ի գործունեության վարկաբեկման մեջ և սկզբնական բացառիկ դիրքերի անխուսափելի կորուստ:

Հայաստանը, Ադրբեջանը և Ռուսաստանը խաղում են ինչպես միմյանց դեմ, այնպես էլ իրավիճակային տանդեմներում երրորդ մասնակցի դեմ։ Ռուսաստանը շահագրգռված է միջազգային լրատվամիջոցներում և կազմակերպություններում հայկական ակտիվությամբ՝ այն հույսով, որ Բաքուն նահանջելու է։ Սակայն, ինչպես ցույց տվեց պրակտիկան, Բաքուն չի նահանջի՝ նույնիսկ պատժամիջոցների սպառնալիքի դեպքում։

Կարծես թե Ադրբեջանի ղեկավարության մոտ կան պայմանական ժամկետներ, որպեսզի Մոսկվան Հայաստանին ստիպի դիմել ապաշրջափակման։ Եթե դա էլ չստացվի, ապա Մոսկվան ստիպված կլինի կիսել վերահսկողությունը Լաչինի ճանապարհին։

Լաչինի ճանապարհի էկոակցիան ունի նաև հասցեատեր՝ ի դեմս Ռուսաստանի, որ «Վարդանյան նախագիծը» չի հաջողվի, և ձեզ համար ավելի լավ է փալաս մարդուն հեռացնեք Ղարաբաղից։

Ադրբեջանի համար այս ճգնաժամը անարյուն գործողություն է և՛ միջնորդներին, և՛ Հայաստանին ստիպել որոշումներ կայացնել, պայմանավորվել։ Իսկ որոշումների բացակայության դեպքում էլ Ադրբեջանը ինքնուրույն վերահսկողություն կսահմանի Լաչինի միջանցք մուտքի ու ելքի վրա։

Ինչո՞ւ դա չի արվում հիմա։

Իսկ որովհետև, Բաքուն ձգտում է, որպեսզի դա լինի պայմանավորվածությունների մաս, նորմալացման գործընթաց, ընդունվի բոլոր կողմերի կողմից և չվիճարկվի որևէ մակարդակում։ Ի դեպ, անցակետից ավելի քիչ տեղեկատվական հոտ կլինի, քան էկոակցիայից»,- գրում է Ֆարհադ Մամեդովը։