Նոր խաղաղություն՝ հին պայմաններով Երեւանի խաղերը պայմանագրի շուրջ

Անցյալ շաբաթ Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը հայտնել է, որ հայկական կողմը ստացել է խաղաղ պայմանագրի վերաբերյալ Ադրբեջանի հերթական առաջարկները և ուսումնասիրում է դրանք։ Հայաստանի արտաքին քաղաքական գերատեսչության ղեկավարը ընդգծել է, որ խաղաղության պայմանագրի շուրջ աշխատանքները պետք է շարունակվեն, և դա շատ կարևոր է։ Իսկ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, ամփոփելով իշխող «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության ներկայացուցիչների հետ փակ հանդիպման արդյունքները, որտեղ հենց քննարկվել են խաղաղության կանխատեսվող կնքման հետ կապված Ադրբեջանի վերջին դատողությունները՝ հայտարարել է Թուրքիայի հետ, որքան հնարավոր է շուտ բանակցություններն ավարտելու և հարաբերությունները կարգավորելու անհրաժեշտության մասին։

Այն մասին, որ Հայաստանը աշխատում է խաղաղության պայմանագրի տեքստի վրա և մոտ ժամանակում այն կփոխանցի Բաքվին, օրերս հայտարարել է նաև Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը։ Ինչպես հայտնի է, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարներն այդ առնչությամբ արդեն անցկացրել են բանակցություններ՝ Բրյուսելում, Պրահայում և Սոչիում։

Իսկ ահա հինգշաբթի Հայաստանի կառավարության նիստում, ինչպես հայտարարել է Փաշինյանը՝ «Հայաստանը Ադրբեջանին է փոխանցել խաղաղության մասին պայմանագրի վերջնական նախագիծը»։ Եվ ընդգծել է, որ, նրա կարծիքով, խաղաղության մասին վերջնական փաստաթուղթը պետք է պարունակի զսպումների և հակակշիռների գործունյա մեխանիզմներ, որոնք կբացառեն երկարաժամկետ խաղաղության և կայունության խախտման ցանկացած սցենար։

Թե ինչ և ինչպես է Երևանը նշել համաձայնագրի իր նոր տարբերակում, դեռ հայտնի չէ, թեև դժվար թե նոր բան լինի՝ գործնականորեն ժամանակ առ ժամանակ կրկնվում են դրա պահանջներն ու պայմանները։ Բաքուն նույնպես բազմիցս հայտարարել է խաղաղության պայմանագիրը ստորագրելու իր պատրաստակամության մասին, բայց որպես պայման դրել է՝ հարաբերությունների նորմալացման հինգ հիմնարար սկզբունքների ներառումը, որոնք կանխատեսում են պետությունների կողմից ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության, սահմանների անձեռնմխելիության փոխադարձ ճանաչում, միմյանց նկատմամբ տարածքային պահանջների բացակայության և ապագայում նման պահանջներ չներկայացնելու պարտավորության հաստատում, ինչպես նաև ուժի կիրառման սպառնալիքներից հրաժարվել: Որ առաջին հերթին պետք է իրականացվի սահմանների սահմանազատում և սահմանագծում և դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատում, տրանսպորտային և այլ հաղորդակցությունների բացում:

Սակայն, դատելով Հայաստանի իշխանությունների հռետորաբանությունից, Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները նորմալացնելու կապակցությամբ Երեւանի քաղաքականությունը լիովին հակասում է Բաքվի հիմնարար սկզբունքներին եւ շրջանցում է միջազգային իրավունքի օրենքները։ Այդ մասին են մատնանշում նաև Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանի վերջերս արած հայտարարությունները, որտեղ նա պնդում է՝ միջազգայնորեն տեսանելի մեխանիզմի շրջանակներում Խանքենդիի և Բաքվի միջև բանակցությունների անցկացման մասին, որը հնարավոր է հիշատակվել է Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագրում։

«Այդ մեխանիզմը կարող է դիտարկվել խաղաղության պայմանագրում, որի շուրջ անցկացվում են բանակցությունները։ Դա կարող են լինել այլ միջազգային կառույցներ կամ այլ ձևաչափ։ Սա քննարկման առարկա է»,- ասել է Գրիգորյանը։

Ի դեպ, անցյալ տարվա դեկտեմբերին լրագրողների հետ զրույցում Գրիգորյանն հայտնել է, որ կա խաղաղության պայմանագրի տեքստի երկու տարբերակ, որոնք առանձին առաջարկվել են Ռուսաստանի և Ադրբեջանի կողմից, և որ խմբագրված տարբերակը շուտով կհանձնվի Բաքվին։

«Ադրբեջանը փոխանցել է խաղաղության պայմանագրի տեքստը, հայկական կողմը մանրամասն մշակել է այդ փաստաթուղթը և Ադրբեջանին պատասխանել է Վաշինգտոնում կայացած հանդիպման ընթացքում։ Դրանից հետո Ադրբեջանը Հայաստանին է փոխանցել իր վերամշակած տարբերակը։ Հայաստանն այժմ աշխատում է այդ տեքստի վրա, իսկ պատասխանները՝ լրացումներով կամ փոփոխություններով, շուտով կփոխանցվեն Ադրբեջանին»,- հավաստիացրել է Ա.Գրիգորյանը՝ հավելելով, որ Երևանը հանդես է գալիս անվտանգության երաշխիքների ստեղծման օգտին։

Այսինքն, ակնհայտ է, որ «միջազգային մեխանիզմ» ստեղծելու պատրվակով հայկական կողմը փորձում է խաղաղության պայմանագրի տեքստի մեջ մտցնել «Ղարաբաղի հայերի իրավունքների և անվտանգության մասին» կետերը, որոնց վրա Հայաստանը պնդում է Ադրբեջանի կողմից ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման պահից ի վեր։

Իհարկե, Բաքուն կտրականապես դեմ է այսպես կոչված «Ղարաբաղի հայերի իրավունքների քննարկման միջազգային մեխանիզմ» ստեղծելու տարբերակի շուրջ Հայաստանի առաջարկին, քանի որ դա նշանակում է անմիջական միջամտություն Ադրբեջանի ներքին գործերին։ Նախ, որովհետև Ղարաբաղը հանդիսանում է Ադրբեջանի անբաժանելի մասը՝ համապատասխանաբար այս տարածաշրջանում ապրող հայ բնակչության իրավունքներն ու անվտանգությունը կապահովվեն Ադրբեջանի Հանրապետության Սահմանադրության համաձայն։ Երկրորդը՝ հայ բնակչության վերաինտեգրման գործընթացը կրկին Ադրբեջանի ներքին խնդիրն է, իսկ այստեղ Հայաստանի միջամտությունը հակասում է միջազգային իրավունքի նորմերին ու սկզբունքներին։ Երրորդը՝ երկկողմ խաղաղության պայմանագրի նախագծում Ադրբեջանի Ղարաբաղի տարածաշրջանում բնակվող հայերի իրավունքների և անվտանգության միջազգային մեխանիզմի մասին դրույթը ներառելու Հայաստանի փորձերը հակասում են Պրահայի և Սոչիի համաձայնագրերին, որոնց համաձայն՝ երկրները փոխադարձաբար ճանաչում են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը և ինքնիշխանությունը։

Հինգշաբթի՝ փետրվարի 16-ին, ելույթ ունենալով կառավարության նիստում վարչապետ Փաշինյանը հայտարարել է, որ Հայաստանը երեկ ավարտել է՝ խաղաղության և Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների հաստատման մասին պայմանագրի նախագծի հերթական փուլի վրա աշխատանքը, և որ հայկական կողմի առաջարկները փոխանցվել են Ադրբեջանին։

«Փոխանցվել է մեր առաջարկներով պայմանագրի վերջնական, ամբողջական տարբերակի նախագիծը»,- ասել է Փաշինյանը՝ հայտնելով, որ փաստաթուղթը փոխանցվել է նաև Ռուսաստանին, Ֆրանսիային և ԱՄՆ-ին։

«Մենք պայմանագրի նախագծի վրա աշխատում ենք հետևյալ տրամաբանության շրջանակներում՝ ստանալ այնպիսի փաստաթուղթ, որը ցանկացած պահի պատրաստ ենք ստորագրել։ Հասկանալի է, որ այդ փաստաթուղթը պետք է ընդունելի լինի նաեւ Ադրբեջանի համար։ Եվ մենք հույս ունենք, որ բանակցությունների երեք փուլերի արդյունքում արձանագրված առաջընթացը կարող է զարգանալ»,- հայտարարել է Փաշինյանը՝ նշելով, որ փաստաթուղթը պետք է պարունակի զսպումների և հակակշիռների այնպիսի արդյունավետ մեխանիզմներ, որոնք կբացառեն երկարաժամկետ խաղաղության և կայունության խախտման ցանկացած սցենարը։

Դժվար չէ կռահել, որ խոսելով արդյունավետ մեխանիզմների մասին՝ Հայաստանի վարչապետը նկատի ունու բոլորովին ոչ թե կողմերի կողմից միջազգային իրավունքի սկզբունքների պահպանումը, այլ ավելի շուտ հաշվի է առել միայն բուն Հայաստանի շահերը։ Փաստորեն, դա է հաստատում նաև Երեւանի կողմից «Ղարաբաղի հայերի իրավունքների եւ անվտանգության քննարկման միջազգային մեխանիզմի» ստեղծման մասին Երևանի կողմից առաջարկված դրույթը։

Մյուս կողմից, կա հավանականություն, որ Հայաստանը կցանկանար խաղաղության պայմանագիր կնքել Ադրբեջանի հետ՝ Թուրքիայի հետ հարաբերությունները վերջնականապես կարգավորելու և հայ-թուրքական սահմանը որքան հնարավոր է շուտ բացելու համար։ Սակայն դրա համար Երևանը ստիպված կլինի այս կամ այլ ձևով ընդունել Բաքվի հինգ հիմնարար սկզբունքները և ամբողջությամբ հրաժարվել Ադրբեջանի ներքին գործերին միջամտելուց։ Արդյո՞ք Երևանը պատրաստ է դրան՝ հռետորական հարց...