«Իմ վարորդը խորոված ուտելով որդուն պատմում էր, թե ինչպես է սպանել 80 ադրբեջանցիների» Լիբանահայի հայտնությունը

Այս օրերին, Կանադայում ապրող բաքվեցի և վիդեոբլոգեր Ալբերտ Իսակովը, ում հետ Caliber.Az-ը անցյալ տարի արդեն հրապարակել է հարցազրույցը, Youtube-ի իր ալիքում զրուցել է՝ հայկական ծագումով ամերիկացի քանդակագործ Օնիկ Քարդաշի հետ։ Վերջինս 2001 թվականին ապագա քանդակագործների համար դասընթացներ անցկացնելու նպատակով Ամերիկայից տեղափոխվել էր այդ ժամանակ Հայաստանի ԶՈՒ-ի կողմից օկուպացված Շուշա քաղաք։ Հարցազրույցում Քարդաշը պատմել է, թե Առաջին ղաարաբաղյան պատերազմի հայ «հերոսները» նրան ինչպիսի վայրենությունների և ղարաբաղյան հայերի հետ տուրուդփոցների մասին են պատմել։

Կարծում ենք, որ Caliber.Az-ի ընթերցողներին հետաքրքիր կլինի Օնիկ Քարդաշի հետ Ալբերտ Իսակովի այդ զրույցը, և հետևաբար ձեր ուշադրության ենք ներկայացնում դրա առավել հետաքրքիր պահերը։

Օ. Քարդաշի խոսքով, նա ծնվել է 1941 թվականին, Լիբանանում։ Նրա ծնողները հանդիսանում են Թուրքիայից բնիկներ։

Հայերին թշնամիներ պետք չեն, մեր վանեցիները խաբեբաներ են, սասունցիները՝ հիմարներ։ Գիտես, թե ինչու՞մն է տարբերությունը հայերի և հրեաների միջև։ Հրեաները աշխատում են միասին, հայերը՝ առանյին-առանձին։

Հայրս կոմունիստական Հայաստանի կողմն էր, իսկ դաշնակների կուսակցությունը ուզում էր իր հսկողությունը սահմաներ Հայաստանի վրա։ Գիտես, Լիբանանի խանութները դիմավորում էին. եթե դու դաշնակ չես, ապա դու հայ չես գրությամբ։ Հայերը ունեն ի ծնե իրար ծեծելու զգացմունք։ Լաս Վեգասում կա հայկական երկու եկեղեցի, և տարօրինակությունը նրանում է, որ երկու վանահայրերը միմյանց հետ չեն խոսում։ Նրանք ազգությամբ հայեր են, միևնույն կրոնն են դավանում, մեկն իրեն դասում է, որպես Էճմիածնի, մյուսը՝ Կիլիկյան կաթողիկոսության անդամ»,- պատմել է Քարդաշը։

Նրա խոսքով, Ղարաբաղում ապրելու ժամանակ նա հանդիպել է տարբեր մարդկանց հետ և անձամբ համոզվել է հայերի միջև ուժեղ տարբերության մեջ։

«Մենք ռեստորանում նստած էինք սեփականատերի հետ, իսկ նա յուրաքանչյուր այցելույին տարբերում էր ըստ քայլվածքի և տեսքի։ Նա ասում էր, սա երևանցի է, նրանց չպետք է վստահել։ Ղարաբաղյան հայերը չեն սիրում երևանցիներին, նրանց միջև ոչ մի կապ չկա։ Նրանք երկու տարբեր ժողովուրդ են։ Օրինակ, կա Աֆղանստան, որտեղ տարբեր ժողովուրդները միմյանց չեն ճանաչում, ահա և հայերը նրանցից չեն տարբերվում»,- նշել է Քարդաշը։

Նա նաև պատմել է, որ առաջ ևս եղել է Հայաստանում։ Երևանում նա հանդիպել է տխրահռչակ Սիլվա Կապուտիկյանի և Զորի Բալայանի հետ։

«Դեռ նախքան սումգայիթյան իրադարձությունները՝ Հայաստանում շրջանառվում էին խոսակցությունները այն մասին, որ հայերը Նախչըվանում սպանել են ադրբեջանցիներին։ Հետագայում հայերը մոռացան այդ մասին։ Իսկ հետո սկսվեց հակամարտությունը, որը վերաճեց պատերազմի։ Մարդկանց մի խումբը՝ Զորի Բալայանի գլխավորությամբ գնացին ռուսների հետ պայմանավորվելու այն մասին, որ եթե նրանք իրենց օգնեն Ղարաբաղում, ապա հայերը նրանց օգնություն կցուցաբերեն Չեչնիայում, կամ մյուս մահմեդականների հետ պատերազմում։ Ռուսները շատ ուժեղ օգնեցին հայերին, նրանց զենք մատակարարեցին։ Առանց ռուսների հայերը ինքնուրույն չէին կարողանա հաղթել Ադրբեջանին։

Շուշայում ես շատ զինված մարդկանց հետ եմ հանդիպել։ Իմ վարորդն և թիկնապահը այդ վայրերից էր։ Նա, ուրեմն սպանել է 80 ադրբեջանցի, վերցրել է քարը և հարվածել նրանց գլխին։ Ես հարցրեցի. իսկ նա ինչպես է դա արել։ Նա պատասխանեց, որ եթե առաջին անգամ ես քարով հարվածում եմ գլխին, ապա ադրբեջանցին չի մահանում։ Իսկ ահա, երբ վարժվում ես, ապա կարելի է շատ այդպիսիներին սպանել։

Ես Շուշայից շատ աշակերտներ ունեի, մենք միասին գնում էինք հանգստանալու։ Իմ վարորդը նույնպես երեխա ուներ, մենք գառ էինք մորթում և ուտում էինք միսը։ Տղաները և աղջիկները նստում միասին խորոված էին ուտում։ Հանկարծ իմ վարորդիս որդին հորը խնդրեց պատմել այն մասին, թե նա ինչպես է կացնով ադրբեջանցիների գլուխները թռցրել։ Նա սկսեց պատմել, միաժամանակ խորոված ուտելով։ Այս ազգը կառուցվել է այն պատմվածքների և պատմությունների վրա, որոնք նվիրված են թուրքերի սպանություններին։ Այդ պատմությունների վրա են դաստիարակվում նրանց երեխաները։ Ես խնդրեցի իմ ներկայությամբ չպատմել նման պատմություններ։

Շուշայում իմ լինելու 6 ամիսների ընթացքում ես շատ բանի մասին եմ իմացել։ Այդ իրադարձությունների մասնակցիները այդ պատմությունները պատմում էին զբոսաշրջիկներին, շատերը հնարում էին հերոսական պատմություններ, իսկ նրանք լսում էին, թե ինչպես են ծեծել, սպանել, կոտրել գլուխները։ Իշխանությունների ներկայացուցիչները սիրում էին այդ մասին պատմել նաև սփյույռքի ներկայացուցիչներին։

Երևանցիները տարբերվում էին, նրանք աշխարհ տեսած մարդիկ են, իսկ ղարաբաղցիները միշտ այդպիսին են։ Նրանք ծախեցին իրենց ժողովրդին, չմտածեցին, որ Ադրբեջանում 200 000 հայ է ապրում։ Ես շատ բաքվեցի հայերի հետ եմ հանդիպել, նրանք այնտեղ ռեստորաններ ունեին, նորմալ էին ապրում։

Ամենավատը այն է, որ այդ 20 տարիների ընթացքում ղարաբաղյան հայերը այնքան շատ բան են արել, որ այժմ, երբ ադրբեջանցիները վերադառնան (նկատի ունի մշտական բնակության-Խմբ.), ապա կտեսնեն ոչնչացված մզկիթներ, քանդված գերեզմաններ։ Ես այնպիսի բաներ եմ տեսել այնտեղ, նրանք՝ ղարաբաղյան հայերը այնպիսի բաներ էին անում գերեզմանների հետ, որ ես հիմա ամաչում եմ այդ մասին խոսել։ Նրանք ծակեր էին անցկացնում հարուստ ադրբեջանցիների սպիտակ մարմարով գերեզմանաքարերի մեջ, հանում էին ոսկյա ատամները, հանում էին գանգերը և հեռանում։ Գնում ես գերեզմանի մոտ, իսկ այնտեղ ճանապարհի վրա գանգեր են փռված։ Ինձ, որպես քանդակագործի, առաջարկում էին ադրբեջանական գերեզմանատներից գերեզմանաքարեր, իբրև, վերցրու ցանկացածը։

Այժմ ինձ համար խնդիր է, որպեսզի կոտորածը նորից չկրկնվի։ Ադրբեջանցիները կգժվեն, երբ տեսնեն աղբակալված մզկիթները։ Ես եղել եմ Աղդամում։ Մեզ տարան մզկիթ, մենք վերև բարձրացանք։ Ես այնտեղից ներքև նայեցի և հիշեցի, թե ինչպես էր հայրս պատմում, որ «ցեղասպանության» ժամանակ նա վտարվել էր։ Ես հասկացա, որ այստեղ ապրել են 30-40 հազար ադրբեջանցիներ, և լացս եկավ։

Շուշա քաղաքում եղել է արհեստանոց, այնտեղ մինչև պատերազմը աշխատել են 400 ադրբեջանցիներ։ Քաղաքի յուրաքանչյուր փողոցում կանգնած էին նրանց բանաստեղծների հուշարձանները, որոնք հայերը տարել են իրենց հետ։ Այնտեղ ապրում էին կուլտուրական մարդիկ, իսկ հայերը իրենց հետ աղբ բերեցին։ Նրանք ախտոտել են նաև Լոս Անջելոսը։

Շուշայում իմ աշակերտների մեջ կային Բաքվից փախստականներ։ Մի երեխայի մայրը հայուհի էր, իսկ անձամբ նրան համարում էին թուրք, քանի որ նա ծնվել էր Ադրբեջանում, նրան ձեռ էին առնում։

Շատ մարդիկ զարմանում էին, թե ես ինչպես եմ Շուշայում կենդանի մնացել, քանզի Շուշայում ապրում էր 1000 մարդ և նրանք բոլորը հանցագործներ և մարդասպաններ էին, ցանկացած առիթով ծեծկռտունքներ էին սկսում։ Ես ունեի ավտոմեքենա, թիկնապահի հետ միասին, նա ամեն օր ուղեկցում էր ինձ։ Նա այդ նույն մարդն էր, ով 80 ադրբեջանցի էր սպանել, նա չէր մոտենում ինձ։

Եթե անցնես Շուշա քաղաքի միջով, նայես շենքերին, ապա կտեսնես, որ երբ հայերը եկան զենքով և զավթեցին այդ քաղաքը, իրենց հետ բերեցին քարագործների, ովքեր այդ բոլոր շենքերի վրայից հանեցին արաբական գրությունները, այնտեղ արդեն ոչ մի տեղ չկա դա»,- պատմել է Օ. Քարդաշը։