Դատարկ Վալդայ, կամ Եթե ես հայ լինեի Էմին Գալալիի մտորումները

Եղել է մի դատարկախոս, ով նստել է պատի վրա։ Եվ ընկղմվել է երազի մեջ: Եվ որին չեն կարողանում հավաքել ամբողջ թագավորական հեծելազորը և ամբողջ թագավորական բանակը։

Շատերը այս ոտանավորը լսել են կամ Լյուիսի բնագրում, այդ նույնը, ով գրել է «Ալիսան հրաշքների աշխարհում», կամ Մարշակի թարգմանությամբ։ Ես նրա մասին հիշեցի՝ փորձելով տրամաբանական շրջանակ գտնել վերջին շաբաթների դիվանագիտական կարուսելի համար։ Դատարկախոսը բնօրինակում մեզ մոտ՝ Դատարկախոս Վալդայն է։

Եթե հետևենք «Վալդայ» բանավեճային քննարկումների ակումբի կողմից Ղարաբաղի մասին լուսաբանման պատմությանը, ապա կարելի է բացահայտել հետաքրքիր օրինակ: Առկա վերլուծությունների առյուծի բաժինը ուղղված չէ բուն հակամարտությանը ու Ադրբեջանի և Հայաստանի հարաբերությունների դինամիկային։ Եվ ոչ խաղաղ կարգավորման հեռանկարի վրա։ Այլ այն պատճառներին, ըստ որոնց հակամարտությունը արդիական է դրա հետ անմիջական կապ չունեցող դերակատարների համար։ Ինչպես տարածաշրջանային, այնպես էլ համաշխարհային: Էներգոռեսուրսներից մինչև տրանսպորտային նախագծեր։ Երկու հակադիր կողմերի դաշնակիցների հարաբերություններից մինչև իրենց գործընկերների միջև գայթակղության քարերը:

Չտեսնված երևույթ, կասի ընթերցողը։ Աշխարհի բոլոր հակամարտությունները բաղկացած են այսբերգի ջրի երեսին ոչ մեծ և չափով դրան մի քանի անգամ գերազանցող ստորջրյա մասերից: Բայց հակամարտության մեջ անմիջականորեն ներգրավված և դրա առկայության պատճառով տառապող կողմերը դառնում են «Տիտանիկի» ուղեւորներ, որի հետ այս այսբերգը համառորեն հանդիպում է փնտրում։ Եվ գրեթե միշտ գտնում է:

Վերլուծաբանների բանակը (որում ես ինձ չեմ ներառում, հենց այնպես, ուղղակի դուրս եմ եկել զբոսնելու) ամենահզոր մանրադիտակների օգնությամբ զննում է այն ամենը, ինչ տեղի է ունեցել Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև բանակցությունների շուրջ։ Շատ եզրակացությունները արդարացված են, որոշները հանդիսանում են «խոսող գլուխների» երևակայության արգասիք։ Բայց մի ասպեկտը պատշաճ լուսաբանում չի ստացել: Ինչպես «Վալդայ»-ի նիստին իր ելույթի ժամանակ ասել է նախագահ Պուտինը՝ Ռուսաստանի Դաշնությունը Հայաստանին առաջարկել էր տալ 5 շրջան, սակայն Երևանը գնաց այլ ճանապարհով։ Եվ հատկապես դա է պատճառը, որ Կրեմլի սեփականատերը հասկացրել է, որ այժմ Հայաստանը կարող է գնալ... Եթե խելքի չգա և չսկսի կատարել Մոսկվայի հրամանները։ Հատկապես այդ պատճառով էլ բռնկվել էր Լուկաշենկոն, ով Վովաևիչին մի կույտ բացահայտումներ տվեց։ Այդ իսկ պատճառով այս կազմակերպության անդամները ողբով ու լուռ դիմավորեցին ՀԱՊԿ-ին ներգրավելու Փաշինյանի ապարդյուն ճիգերը։

Ռուսաստանը փորձում է ցույց տալ, որ իր ցանկությունները չի կարելի անտեսել։ Հայաստանը չի լսել՝ օրինակելիորեն պատժվել է հարևան պետության մի մասի 30 ամյա օկուպացիաի թույլ տված անվերապահ աջակցության բացակայությամբ։ Մոլդովան սխալ ուղղությամբ է նայում՝ կցնցենք, կգրգռենք, ոտքի կհանենք ժողովրդին և կփոխենք իշխանությունը: Ուկրաինան համառել է՝ ցուցադրական մտրակումները շարունակվում են։ Կրեմլին այնքան էլ չի հետաքրքրում, որ մահապատիժը փոխադարձ է, և որ ուկրաինացիները, ովքեր հրաժարվել են անբողոք զոհ լինել, արդարացիորեն պատժում են «կատարածուներին»: Իսկ որ Ռուսաստանում, այս պատերազմի պատճառով, նրանց որսի ֆոնին այնպիսի վհուկների շաբաթօրյակ է, որ ժամանակն է վհուկաբաններին կանչել։ Եվ որ ամբողջ աշխարհը սարսափով հետևում է «ա լյա Կրեմլի» դաստիրակչական աշխատանքի արդյունքներին։ Գլխավորը, որպեսզի առաջիկայում դա նրան խրատ լինի։ Բայց միայն որքանո՞վ է գործունյա նման կանխարգելումը: Արդյո՞ք դա ճիշտ հակառակ ազդեցություն չի ունենա։

Ուշագրավ է Պետդեպարտամենտի վերջին հայտարարությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ուղիղ երկխոսության մասին։ Վաշինգտոնը կարծում է, որ միջնորդները (կարդալ՝ Ռուսաստանը) այս դեպքում բանի պետք չէ։ Եվ այստեղ արժե մի վայրկյան դանդաղեցնել։ Նման հայտարարությունը աղետալի է Հայաստանի համար։ Ադրբեջանը բանակցություններում ինքնաբավ է։ Այո, կա եղբայրական Թուրքիան, որի աջակցությունը չափազանց կարևոր է, կան նաև այլ գործընկերներ, բայց մեր երկիրը ի վիճակի է պաշտպանել իր շահերը թե՛ մարտի դաշտում, թե՛ բանակցությունների սեղանի շուրջ։ Եվ այս հայտարարությունն առավել խնդրահարույց է Հայաստանի համար՝ Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցի լուծումն ապագային թողնելու հեռանկարի ֆոնին։ Այն, ինչ, եթե հավատալ Փաշինյանին՝ առաջարկել է Ռուսաստանը։ Հետաքրքիր է, իսկ ինչո՞ւ այս հնարամիտ առաջարկը չի հիշատակվում հայտարարության մեջ։ Ինչո՞ւ դա չի արտահայտել նախագահ Պուտինը։ Ադրբեջանը մեկ անգամ չէ, որ արտահայտել է իր դիրքորոշումն այս հարցում։ Կարգավիճակի հարցը փակված է, իսկ եթե դժգոհ եք, նամակներ գրեք՝ թեկուզ ՄԱԿ-ին, թեկուզ Եվրոպայի խորհրդին։ Թեկուզ սեռական փոքրամասնությունների լիգա։ Այո, մոռացա ավելացնել՝ Ռուսաստանի առաջարկը չեն ընդունի ոչ ԱՄՆ-ը։ Ոչ Եվրոպան։ Գոնե միայն այն պատճառով, որ Մոսկվան է առաջարկում։

Փաշինյանն անընդհատ փորձում է գործի քննություններին բերել իր մահալլա ուշագլարներին, նույնիսկ եթե նրանք իր մահալլայի հետ ոչ մի կապ չունեն։ Օրինակ՝ Սուխրոնին։ Պարդոն՝ Մակրոնին։ Հայաստանն անընդհատ օգնության աղերսանքով դիմում է համաշխարհային հանրությանը։ Այդ նրա էմիսարներն են, ովքեր թակում են շեմերը և բազմիցս խոնարհվում են բոլորի առաջ, ում մեջ տեսնում են ավագ եղբոր դերի համար գոնե փոքր հույս: Իզուր։

Հետաքրքրաշարժ է, որ այս իրավիճակում ինչ է զգում «Հայաստանի» միջին վիճակագրական բնակիչը, ով գնալով ավելի է նմանվում Այայայստանին։ Օյոյոյստանին վերածվելու միտումներով։ Նման սովորական հայը, ով մեծացել է հայ մանուկների արյունը խմող թուրքերի մասին պատմությունների վրա՝ լուսավոր օրերի մասին, երբ շուրջը ամեն ինչ եղել է հայկական՝ և հետևաբար, այդչափ գեղեցիկ: Համեստորեն հավատալով, որ Նախչըվանը թուրքերի կողմից այլանդակված «Նա խաչ, Իվան» է։ Եվ որ Քրիստոսն էլ հայ եղել։

Հայաստանի ողբերգությունը ոչ միայն և ոչ այնքան 2020 թվականի պատերազմում կրած պարտության մեջ է։ Այդ երկրի համար ամենասարսափելին այսօր՝ լճացած հոգեվարքն է, երբ հասարակության մի հատվածը կարծես պատրաստ է առաջ գնալ, բայց երկրորդը նրան անխնա հետ է քաշում։ Եթե միացնեք ձեր երևակայությունը, ապա կարող եք ենթադրել հայի ներքին երկխոսության քաոսային մտքերի հետևյալ հոսքը. «Ես ատում եմ թուրքերին, նրանց բոլորին պետք է սպանել։ Նրանք զավթել են մեր Արցախը։ Նրանք սպանեցին մեր տղաներին» - «Այո, բայց չէ որ 30 տարի առաջ մենք էլ ենք նրանցից զավթել։ Մենք էլ ենք նրանց սպանել» - «Անհեթեթություն։ Նրանք միշտ են գրավել մեր հողերը, անիծյալ գայլեր։ Մենք պետք է հասնենք մինչև Բաքու»։ - «Բայց 30 տարի առաջ այդ հողը նրանց էր պատկանում, և շանսերը, որ նրանք կհասնեն Երևան ավելի շատ են, քան մենք՝ Բաքու» - «Ո՛չ: Մենք չենք կարող նրանց հետ ապրել, կամ մենք, կամ նրանք, մեր երկու ժողովուրդները միասին տեղ չունեն երկրի վրա»: «Դու միթե՞ չես տեսնում, որ այդ դեպքում մեզ համար տեղ չի լինի, քան նրանց համար»-«Մենք երբեք չենք հանձնվի: Մենք ունենք սփյուռք, մենք ունենք ազդեցություն! Մենք մեծ հայ ժողովուրդն ենք» - «Միթե՞ դա մեզ փրկեց 2020 թ.։ Միթե դրանից հիմա մեզ համար հեշտ է։ Ազերիներն ունեն նավթ, գազ, հզոր բանակ և ուժեղ առաջնորդ։ Մենք կարող ենք օգուտ քաղել նրանց հետ նորմալ հարաբերություններից»։ «Ի՞նչ։ Օգո՞ւտ։ Արյունն ու հողը վաճառե՞լ փողի դիմաց։ Երբե՛ք։ Միայն վախկոտն ու դավաճանը կարող են այդպես մտածել» - «Լավ, ինչո՞վ կապրի ոչ վախկոտն ու ոչ դավաճանը։ Ո՞վ նրա տ փոխարեն կգնա թուրքի հետ պատերազմելու, եթե մենք համաձայնության չգանք։ Նրանք հավերժ չեն սպասի»: Դադար: Երկարատև դադար։ Լռություն։ Գառների լռություն…

Ինչպես Բուրիդանի էշը, այնպես էլ Հայաստանը չի կարող որոշել, թե որ կերակրատաշտի կողմը շարժվի, և դրա պատճառով կարող է ինչ-որ տեղ մեջտեղում սովամահ լինել: Ընդ որում ավելորդ չէ հիշեցնել, որ կերակրատաշտում խոտի առկայությունը ոչ ոք չի երաշխավորում։ Այստեղ չէ որ, ինչպես - կարող է լինել, և կարող է չլինել։

Վերջում մեջբերեմ Լյուիսին: Humpty Dumpty had a great fall։ Մենք գիտենք, թե ով է ընկել պատից անպարտելիության ու անսխալականության քաղցր երազների արբեցումից։ Բանը նրանում է, որ ոչ ոք չի էլ փորձի հավաքել հայ Դատարկախոսին։

Ամենայն հավանականությամբ, նրան արագ կքաշեն տակառի հատակով ...