Խայտառակ կոթող Նախ Նժդեհը, հետո «Նեմեսիսը»

Նախօրեին, ապրիլի 25-ին, Երևանում կանգնեցրել են «Նեմեսիս» գործողության «հերոսների» հուշարձանը, ովքեր, ինչպես հայկական տարբերակն է ասում, իրագործել են «հայերի ցեղասպանության կազմակերպիչների նկատմամբ վրեժխնդրության», իսկ իրականում Օսմանյան կայսրության և 1920-1922 թվականներին Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության նշանավոր գործիչների դեմ հրեշավոր ահաբեկչական ակտ։

Հիշեցնենք, որ 1919 թվականին «Դաշնակցություն» կուսակցության կողմից նախաձեռնած այդ ահաբեկչական գործողության ընթացքում սպանվել են Օսմանյան կայսրության մի շարք նախկին պետական գործիչներ, ովքեր իբր պատասխանատու են ենթադրյալ «հայոց ցեղասպանության» համար, ինչպես նաև Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության չորս գործիչներ՝ նախկին վարչապետ Ֆաթալի խան Խոյսկին, խորհրդարանի նախկին փոխնախագահ Հասան բեյ Աղաևը, ներքին գործերի նախկին նախարար Բեհբուդ խան Ջավանշիրը, կառավարության նախկին ղեկավար Նասիբ բեյ Յուսիֆբեյլին։ Վերջիններս «մեղադրվել են» «Բաքվում և Շուշայում հայերի ջարդեր կազմակերպելու» մեջ։

Երևանում հուշարձանի տեղադրումը՝ անպայման, խորհրդանշական ակտ է, որը կոչված է Թուրքիային և Ադրբեջանին հայտնել, որ Հայաստանը չի հրաժարվում այն ամենից, ինչ կապված է հայկական ագրեսիվ նախագծի հետ, այն է՝ տարածքային պահանջներից, հնարովի «ցեղասպանության» մեջ մեղադրանքներից, թուրքաֆոբիայի քաղաքականությունից։

Հուշարձանի բացումը հիանալիորեն տեղավորվում է նաև Նիկոլ Փաշինյանի՝ ընտրողների աչքին մի գործողությունը մյուսով փոխհատուցելու մարտավարության մեջ։ Դեռ մի քանի օր առաջ Հայաստանի վարչապետը Ազգային ժողովի ամբիոնից խոսել է՝ հարեւանների նկատմամբ տարածքային պահանջների անթույլատրելիության մասին, իսկ արդեն երեկ, նրա ներկայացմամբ Երևանի կենտրոնում կանգնեցվել է՝ այդ նույն հարևանների նշանավոր ներկայացուցիչների մարդասպաների պատվին հուշահամալիր։

Մենք ունեինք և, պետք է խոստովանենք, մինչև հիմա ունենք զգուշավոր հույսեր, որ հայ հասարակությունը, 2021 թվականի հունիսին երկրորդ անգամ ընտրելով Փաշինյանին, նրան՝ Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ խաղաղության մանդատ է տվել։ Սակայն «նեմեսիսի» հուշարձանի հետ կապված իրավիճակը ցույց է տալիս, որ այդ ակնկալիքները կարող են որոշ չափով լինել գերագնահատված։

Իր ժողովրդին լավ ճանաչող Փաշինյանը հարկ է համարել նրան հյուրասիրել համեղ ուտեստով։ Թվում է, թե նույնիսկ հայ հասարակության այն հատվածի համար, որը կորցրել է «միացումի» պատրանքները և չի պաշտպանում ռևանշիզմի գաղափարը, անցյալի հերոսականացումը դառնում է սրտի հանգստացում։ Հավանական է թվում, որ Հայաստանը որքան շատ այրվի իրական ներկայում, նա այնքան շատ կսուզվի հնարովի պատմության և դիցաբանության մեջ: Դա մի տեսակ արատավոր շրջան է: Եթե որևէ քաղաքական գործիչը և ցանկանա այն ընդհատել, ապա նա ստիպված կլինի կորցնել վստահությունը, զրկվել իշխանությունից։ Այս հանգամանքներով հանդերձ բանականության ձայնին կոչը կարող է վերածվել քաղաքական ֆիասկոյի։

Փաշինյանը դրա վառ օրինակն է։ Մի կողմից նա հայտարարում է, որ հայկական հայրենասիրության հայեցակարգը ձևավորված է երրորդ կողմերի կողմից, ինչը իր ետևից կբերի հայոց պատմության առանցքային իրադարձությունների վերագնահատում, այդ թվում նաև 1915 թվականի դեպքերի։ Սակայն, համաձայնվելով ահաբեկիչներին հուշարձան կանգնեցնելուն՝ գրեթե զրոյի է հավասարեցնում իր իսկ կոչը։ Ակնհայտ է, որ թիրախը այստեղ նրա վրա է, որ հուշահամալիրի բացումը ոչ մի կերպ վարչապետից չի հրի ընտրազանգվածի այն մասին, որը տրամադրված է խաղաղությանը, փոխարենը ի վիճակի է նրա կողմնակիցներին միացնել առավել արմատական քաղաքացիներին։ Եթե ավելի կարճ, նման քայլերը վարչապետին օգնում են ցեմենտացնել սոցիումը իր շուրջ։

Այն, որ նման քայլերը ձգձգում են Ադրբեջանի հետ խաղաղությունն ու Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորումը, կարծես թե Փաշինյանին ամենից քիչ են մտահոգում։ Նրա նպատակն է՝ հնարավորինս երկար մնալ իշխանությանը։ Դեռ ոչ բոլոր մայրաքաղաքներն են այցելել Փաշինյան-Հակոբյան զույգը, ամենուր չեն արվել ճաշի հետ կյանք հաստատող լուսանկարներ։ Միայն տես այս որովայնամոլության համար հաշիվը ստիպված է վճարել հայ ժողովուրդը և Հայաստանը, որի աճող մեկուսացումը աճող ճգնաժամի պայմաններում սպառնում է դառնալ լայնածավալ աղետ։

Հնարավոր է, Փաշինյանին 2021-ին վերընտրեցին միայն այն պատճառով, որ 44-օրյա պատերազմում կրած ջախջախիչ պարտությունից շոկի և ապատիայի մեջ հայտնված հայ հասարակությունը նրան այլընտրանք չտեսավ, այսինքն, բոլոր չարիքներից նվազագույնի սկզբունքով։ Այս տեսանկյունից, հավանական է, որ Փաշինյանի հիմնական հակառակորդ Ռոբերտ Քոչարյանը չկարողացավ առավելության հասնել ոչ թե իր ռեւանշիստական դիրքորոշման պատճառով, այլ բոլորովին հակառակը՝ դրա անբավարար համոզիչ հնչեղության պատճառով։ Սա լավ երևում էր Քոչարյանի՝ Պոզներին տված հարցազրույցի ժամանակ, երբ առաջինը այդպես էլ չկարողացավ հայերին որևէ էական բան խոստանալ «արցախի ապագայի» հետ կապված։ Դեռևս առկա գրգռվածության հետ միահամուռ, որը ղարաբաղյան կլանը առաջացնում է հայ հասարակության մեջ, այս գործոնը Քոչարյանին թույլ չտվեց հաղթել ընտրություններում։ Սակայն այս պայմաններում արժե մեկ այլ հարց տալ՝ արդյո՞ք այն 21% մանդատները, որոնք ստացել է «Հայաստան» դաշինքը Քոչարյանի գլխավորությամբ՝ արդեն հաջողություն չէ ներկա փուլում։

Համակարգի անկայունության պայմաններում խաղացողներից յուրաքանչյուրը ձգտում է ավելի ուժեղ սեղմել հայ ժողովրդի զգայուն կետերի վրա՝ փորձելով ձեռքից բաց չթողնել այնպիսի հզոր գործիք, ինչպիսին հավաքական անգիտակցականն է։ Մի խոսքով, լատենտ ռեւանշիզմը, կարծես թե դառնում է հայերի գիտակցության մեջ որոշիչ վեկտոր՝ մոտակա և միջնաժամկետ հեռանկարում։ Այս հեռանկարների շրջանակներում միանգամայն հնարավոր է «մարտավարական նահանջ»՝ ընդհուպ մինչև խաղաղության պայմանագրի ստորագրում։ Սակայն, վատ կանխազգացումները հուշում են, որ, հենց որ Հայաստանը աշխուժանա տնտեսապես, բնականաբար, Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների կարգավորման շնորհիվ, հոգու թաքնված շարժումներն ակնհայտ կդառնան։ Քանի դեռ գոյություն ունեն արմատականության նշաններ՝ օրինակ, մարդասպանների ու նացիստների կամակատարների հուշարձանների տեսքով, հայկական ազգայնականության ռեցիդիվը թվում է անխուսափելի։

Խնդրի լրջության մասին է խոսում ադրբեջանական կողմի համապատասխան արձագանքը։ «Հայաստանի համապատասխան պետական մարմինների թույլտվությամբ և հաստատմամբ այս հուշարձանի տեղադրումը, ինչպես նաև Երևանի փոխքաղաքապետի և այլ պաշտոնյաների, ներառյալ իշխող կուսակցության անդամների բացման արարողությանը մասնակցելը, հանդիսանում է հայկական պետության կողմից ահաբեկչության քաղաքականության խրախուսանք և նրա կողմից պատմության ընթացքում կատարված ահաբեկչական գործողությունների քարոզչություն»,- ասվում է Ադրբեջանի ԱԳՆ հայտարարության մեջ։

Հայաստանի նկատմամբ մեր պայմանը, համապատասխանաբար, պետք է լինի հստակ՝ ուզում եք նորմալացնել հարաբերությունները, մաքրազարդվեք, արմատից կտրեք անզուսպ ազգայնականության բոլոր ատրիբուտները։ Մենք չենք խաբվի և մենք պատրանքներով չենք սնվելու։ Ադրբեջանը պետք է զինվի և լինի զգոն։ Ինչպես նաև մեր երկիրը կանխելու է Ղարաբաղի հայ համայնքը շովինիստական գաղափարներ արտահանելու ամեն փորձերը և նրա, հատկապես աճող սերնդի մեջ կդաստիարակի ինտերնացիոնալիզմի և հանդուրժողականության ոգի։ Եվ հետո, ով գիտի, գուցե մի քսան տարի հետո Ղարաբաղի հայերը համաշխարհային հայության համար կդառնան լավագույն հայկական գաղափարի կենդանի օրիենտիր։