Աղդամի միջով կարելի է, Լաչինի միջով՝ չի կարելի Սամիթ Ալիևի «Անհարմար ճշմարտությունը»

Ես գիտեմ շատ արբեցուցիչ պատմություններ, շատ եմ սիրում դրանք կարդալ, լսել, իսկ հետո մի փոքր խորհել իմ կարդացածի ու լսածի մասին: Վերլուծում եմ, որպեսզի ամեն ինչ ճիշտ հասկանամ, և միայն դրանից հետո եմ շրջապատի հետ կիսվում մի արբեցուցիչ պատմությունով և դրա վերաբերյալ իմ մտքերով։

Ուրեմն այսպես, թանկագին տղաներ և հարգելի մեծահասակ ընկերներ: Մերթ հարեւանիկները, մերթ նրանց արևմտյան հովանավորները պարբերաբար խոսում են ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի վերակենդանացման անհրաժեշտության մասին, եկեք, իբրև, բանակցությունները վարենք այն ձևաչափով, որով դրանք շարունակվել են մոտ երեսուն տարի։ Ինքնին ԵԱՀԿ-ը հանդիսանում է 1975 թվականի այսպես կոչված Հելսինկյան համաձայնագրի արդյունք։ Գիտեք, մեծ հաշվով, Հելսինկիի համաձայնագրի ստորագրման այդ քայլին ԽՍՀՄ-ն իզուր է դիմել։ Եվ մի շտապեք ինձ վրա քարեր նետել, ես խոսքս դեռ չեմ ավարտել։ Բանը նրանում է, որ այդ հեռավոր տարիներին ՆԱՏՕ-ի երկրներից և ոչ մեկը չէր պատրաստվում ռազմական իրողությունների Եվրոպական խորհրդակցությունը փոխարինել դեկլարատիվ և բյուրոկրատական կոնստրուկցիաներով։ Օրինակ, ԱՄՆ-ը նույնիսկ մտադիր չի եղել իր զորքերը դուրս բերել Եվրոպայից, քանի որ հիմարներ չկան, իսկ նրանք, ովքեր եղել են, երկար չեն ապրել։ Կներեք իմ ցինիզմը, բայց ԽՍՀՄ-ն այս կոնֆերանսից շատ ավելի կորցրեց, քան Արևմուտքի երկրները, քանի որ համաձայնագրի բոլոր կողմերին, այդ թվում նաև ԱՄՆ-ին տրամադրեց Արևելյան Եվրոպայի քաղաքական կառուցվածքի հարցերում ձայնի իրավունք։ Իսկ ինչ վերաբերում է այդ համաձայնագրում արտացոլված սահմանների անփոփոխության սկզբունքին, ապա այդ հարցերը միշտ և բոլոր ժամանակներում լուծում է միայն ուժը, իսկ պայմանագրերը պարզապես տալիս են ոչ մեծ տարածություն մանևրելու համար։ Այդ ժամանակ Վարշավայի պայմանագրի մեջ մտնող երկրների սահմաններն արդեն ճանաչված էին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին կնքված խաղաղության պայմանագրերով։ Այնուհետև դրանք վերահաստատվեցին կանցլեր Վիլի Բրանդտի կողմից ԳԴՀ-ի և Վարշավայի պայմանագրի երկրների, ինչպես նաև ՆԱՏՕ-ի այլ երկրների, հատկապես Ֆրանսիայի և Արևելյան Եվրոպայի երկրների (ներառյալ Լեհաստանը և Խորհրդային Միությունը) միջև կնքված երկկողմ համաձայնագրերում:

Եվ նաև… Այն ժամանակ եվրոպական երկրներից ոչ մեկը չի տիրապետել սահմանների բռնի փոփոխություններ իրականացնելու, կամ դրան ուղղված քաղաքականություն անցկացնելու հնարավորությանը։ 1975 թվականին ԽՍՀՄ-ը հիմար արարք արեց՝ փորձելով հառակորդի հետ խաղալ նրա դաշտում և ընդունելով նրա կանոնները, ընդ որում դա եղել է կրկնապատկված, կամ նույնիսկ եռապատկված հիմարություն, քանի որ այդ ժամանակ հենց ԽՍՀՄ-ն էր գտնվում իր ռազմական և քաղաքական հզորության գագաթնակետին։ Անում ենք եզրակացություններ, դասեր քաղում և թույլ չենք տալիս թերություններ։ Իսկ հիմա իրավիճակը թեթևակի փոխվել է, բայց, այնուամենայնիվ, ՆԱՏՕ-ի երկրների կարողությունը անել ավելին, քան լոկալ գործողություն իրականացնելը, առանց հիմնական անդամի, այն է՝ ԱՄՆ-ի օգնությանը՝ որոշակի կասկածներ է հարուցում, որովհետև ԵԱՀԿ-ն, իհարկե՝ կա, բայց կա նաև ՆԱՏՕ, և ՆԱՏՕ-ն առաջին հերթին ԱՄՆ-ն է։ Եվ նաև, այնտեղ, այդ նույն Հելսինկյան համաձայնագրում կա մի շատ հետաքրքիր տող. «Ստորև ստորագրած պետությունները համարում են, որ իրենց սահմանները կարող են փոխվել միջազգային իրավունքի համաձայն, խաղաղ միջոցներով և համաձայնության ճանապարհով»։ Եթե կա ուժ, ապա միջազգային իրավունքը կհամապատասխանի ինչպես քո շահերին, այնպես էլ քո սահմաններին…

Իսկ եթե ուժ չունես՝ նստիր անկյունում, սպասիր, մինչև հավաքես: Մենք նույնպես երեսուն տարի ապավինեցինք և՛այդ նույն իրավունքին, և՛ Հելսինկյան համաձայնագրին, և՛ այդ ԵԱՀԿ-ին, և՛ նույնիսկ ՄԱԿ-ին, բայց ամեն ինչ շատ ավելի պարզ ստացվեց։ Իրավունքը՝ հզոր բանակում է, մեր բանակում է, որը պետք է էլ ավելի հզորանա, և ցանկացած պայմանագիր ստորագրելիս պետք է ուշադիր հաշվարկել ամեն ինչ, կրկնում եմ՝ բոլոր հնարավոր ծախսերն ու հետևանքները։ Մեզ երեսուն երկար տարիներ կերակրել են համամարդկային արժեքների և միջազգային իրավունքի լապշաներով։ Հիմա մեր հերթն է, երբ ձեռնտու է՝ համաձայնողաբար գլխով ենք անում, երբ ձեռնտու չէ՝ լրիվ անտեսում ենք, երբ պետք է՝նույնպես խոսում ենք և՛ իրավունքների, և՛ միջազգայինացումների մասին։ Այսինքն՝ խաղում ենք նրանց դաշտում և իրենց կանոններով միայն այն ժամանակ, երբ դա նպատակահարմար ենք գտնում։ Եթե ՄԻԵԴ-ը ինչ-որ բան է որոշել մեր օգտին՝ քաղաքավարի ասում ենք «շնորհակալություն», իսկ եթե ոչ՝ ապա «փող չկա, բայց դուք այնտեղ դիմացեք»:

Ոչ մի հակամարտություն, մեծ հաշվով, պարզապես չկա։ Այդ անջատողականների մնացորդների մոտ է հակամարտություն իրականության հետ։ Մեզ մոտ չէ որ այսպես է: Ասվել է՝ արվել է: Հետեւաբար՝ որեւէ ինքնավարության, ինքնորոշման, ինքնակառավարման մասին խոսք չի կարող լինել, եւ չի լինելու՝ոչ խոսք, ոչ ինքնակառավարում։ Եվրոպայից առաքելությունների, ԵԱՀԿ-ի և որևէ այլ միջնորդության մասին նույնիսկ չհիշեք, բոլորը պետք է ընդունեն առկա իրողությունները, քանի որ մենք թույլ չենք տա, որ ԵՄ-ում հակաիսլամական և թուրքաֆոբ տրամադրություններն օգտագործվեն մեր դեմ, այնպես որ՝ մոռացեք ինչպես եվրոպական, այնպես էլ ամերիկյան առաքելությունների մասին:

Այնուհետև. բոլոր բեռները բացառապես Աղդամի միջով: Հեռանալ ցանկացողներին մենք չենք պատրաստվում պահել, բարի ճանապարհ, բայց արագ, ձեր աղաղակը ու պինդ ձգած ձեռքերը մեզ մոտ ոչ մի կարեկցանք չեն առաջացնում, մենք հիանալի հիշում ենք և՛ադրբեջանցիների արտաքսումը Հայաստանից, և՛ Խոջալուից, և՛խոզեր Աղդամի մզկիթներում, և մենք չենք պատրաստվում ինչ-որ բան մոռանալ։ Իսկ ինչ վերաբերում է անջատողականների մնացորդներին՝ նրանք բոլորն էլ դաժան պատիժ են կրելու։ Կարծում եմ, որ դուք գնահատել եք մեր մտադրությունների լրջությունը և մեր անտարբերությունը նրա նկատմամբ, թե մեզանից ինչ են պահանջում ձեր հովանավորները։

Եվ ահա ապացույցները. մի ամբողջ ԵՄ-ի բոլոր արտաքին գործերի և ամեն ձևի անվտանգության քաղաքականության հարցերով մի ամբողջ բարձրագույն ներկայացուցիչ Ժոզեպ Բորելը հայտարարել է, որ «Ադրբեջանի իշխանությունները պարտավոր են մոտ ժամանակում երաշխավորել Լաչինի միջանցքով երթևեկության անվտանգությունն ու ազատությունը»: Դե, իհարկե, մենք այնքան անմիջականորեն և պարտավոր ենք, վազում ենք կատարել։ Չէ-որ ձեզ ասել են՝ միայն Աղդամի միջով։ Եվ հետևաբար դա կլինի միայն Աղդամով կամ ընդհանրապես չի լինի, որովհետև Լաչինով ոչ մի կերպ չի կարելի, կարանտին է, Կարմիր Խաչը կհաստատի։ Եվ ձեզ խորհուրդ եմ տալիս փոխել առոգանությունը, այդպես կխոսեք նրանց հետ, ովքեր ձեզանից մարդասիրական օգնություն են խնդրում, իսկ դա՝ հաստատ մենք չենք: Մեզնից ոչինչ չի կարելի պահանջել, մեզանից կարելի է միայն խնդրել՝ փոխարենը առաջարկելով մի բան, որը կարող է մեզ հետաքրքրել։ Խորհուրդ եմ տալիս ականջին օղ անել. պետք է մոռանալ «Լաչինի միջանցք» արտահայտությունը։ Ղարաբաղի ինքնավարության և դրա հետ կապված հարցերի որևէ միջազգայնացման հարց՝ առհասարակ չի քննարկվի։ Ձեռք չի տալի՞ս: Անցեք anger-management-ի (զայրույթի կառավարման) դասընթացներ, մի քիչ ջուր խմեք, հերթական անգամ արտահայտեք խորը մտահոգություն, դե ով գիտի ուրիշ ինչ կարող եք անել:

Ինչ վերաբերում է «հումանիտար բեռի» անվան ներքո ավտոշարասյունին, որը երեկվանից փորձում է Լաչինի միջով մտնել Ադրբեջանի տարածք՝ «Ադրբեջանի Հանրապետության պետական սահմանի մասին» օրենքի 37-րդ հոդվածի համաձայն՝ «զենք և ռազմական տեխնիկան կիրառվում է, եթե «Կանգնի՞ր» կոչից և դեպի վերև նախազգուշական կրակոցից հետո սահմանապահի պահանջը խախտողների կողմից չեն իրականացվում»։ Ինչ-որ մեկը նորից ասա՞ց. «ԵԱՀԿ Մինսկի խումբ»։ Չկա, խումբը մահացել է, արեք հուղարկավորություն ձեսը, հիշատակի մեծարման ամսաթվի մասին հանգուցյալի հարազատները լրացուցիչ կտեղեկացնեն։

Իսկ ինչ վերաբերում է Լաչինի ճանապարհի բացմանը՝ առայժմ չի կարելի, ստիպված եք համբերել, քանի որ Հայաստանի հետ մինչև հիմա չկա խաղաղության պայմանագիր, իսկ ինչպե՞ս կարելի է սահմանը բացել մի պետության հետ, որի հետ մինչև հիմա գտնվում ես պատերազմի վիճակում։ Այո, և հումանիտար բնույթի խնդիրներով մտահոգությունը բավականին յուրօրինակ է։ Եթե գործը հումանիտար իրավիճակի մասին է, ապա եվրոպացիները ի՞նչ գործ ունեն դրա հետ, թե որտեղից են գնալու բեռները: Ամեն դեպքում, մենք Լաչինով ոչինչ բաց չենք թողնի։

Դե և ամեն ինչ միասին վերցրած: Լրագրողների եվրոպական ֆեդերացիան (EFJ) և Լրագրողների միջազգային ֆեդերացիան Ադրբեջանի իշխանություններին և ռուս խաղաղապահներին կոչ են արել թույլ տալ լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներին Ղարաբաղ: Ոչ։ Բոլոր այցերը՝ բացառապես նրանից հետո, երբ Խանքենդիում կլինի ադրբեջանական վարչակազմ։ Ինքնին, և Խանքենդիում բոլոր ցուցանակները պետք է լինեն նաև ադրբեջաներեն, որպեսզի հյուրերն ամեն ինչ ճիշտ հասկանան և չմոլորվեն։ Եվ մենք կտեսնենք: Այո, և մուտքն Ադրբեջան, գիտեք, ցուցակներով է, ամեն դեպքում մենք չենք պատրաստվում որևէ մեկին հրավիրել։ Առաջին հերթին՝ ստուգում։ Եվ ոչ թե նա որքան հայամետ է, այդպիսիներին անմիջապես, ըստ լռելյալի, դարպասից դուրս։ Կստուգենք, թե նա որքանով ադրբեջանամետ է տրամադրված։ Հենց այսպես և ուրիշ ոչ մի կերպ։ Մեր հակառակորդը ազնիվ չի պայքարում, հետեւաբար՝ ավելի քիչ ինտելեկտուալ բնազդներ, պետք է հասկանալ, որ, թե պաշտպանության, թե նրա վրա հարձակվելու համար՝ ցանկացած հնարք ընդունելի է։ Ամեն դեպքում, համաշխարհային հանրության կարծիքը նրանց կողմն է, և, հետևաբար, փափկանկատություն ցուցաբերելու որևէ առանձնահատուկ բան չկա՝ ո՛չ թշնամու, ո՛չ էլ համաշխարհային հանրության... կարծիքի, իմաստով։ Լաչինի սահմանային անցակետի նկատմամբ, սահմանի ցանկացած այլ հատվածում ցանկացած սադրանքի, այո և ընդհանրապես յուրաքանչյուր սադրանքի դեպքում Եռաբլուրի տարածքը զգալիորեն կմեծանա։