Հայացք աշխարհի վրա և բումերանգի էֆեկտը Թեյմուր Աթաևի մտորումները

Անցած շաբաթվա վերջին Մեծ Բրիտանիայի (Դեյվիդ Լամմի) և Ֆրանսիայի (Ժան-Նոել Բարրո) արտաքին քաղաքական գերատեսչությունների ղեկավարները հրապարակել են նդհանուր, այսպես ասած, հայացք աշխարհի վրա (inews.co.uk)։ Ընդհանուր առմամբ, մոլորակի վրա տեղի ունեցող իրադարձությունների նկատմամբ պաշտոնական Լոնդոնի դիրքորոշման լուսաբանման այս ձևը Լամմիի կողմից նորություն չէ, և Caliber.Az-ը բավականին մանրամասնորեն լուսաբանել է՝ իր կողմից 2024 թվականի սեպտեմբերին հրապարակած հոդվածի հիմնական բաղադրիչները, որում նա դիտարկել է ժամանակակից համաշխարհային աշխարհաքաղաքականության առանձին նրբերանգներ։ Այդ ժամանակ մենք ուշադրություն դարձրինք այն ասպեկտի վրա, որ Ադրբեջանի կողմից «1990-ականների սկզբին կորցրած» տարածքների ազատագրման պատմական փաստի վերաբերյալ Լամմիի արձանագրումը արժանացել է՝ կտրուկ բացասական գնահատականի մի շարք արևմտյան քաղաքական գործիչների  կողմից։
 
Ինչի լույսի ներքո մենք հետաքրքրությամբ սպասում էինք համաշխարհային աշխարհաքաղաքականության օրախնդրական նրբերանգների մասին՝ Լամիի նոր հոդվածների հայտնվելուն, առավել ևս, որ նա ազդարարել էր այդ առումով իր մտադրության մասին։ Այստեղ նրբությունը, սակայն, նրանում է, որ այս անգամ Լամմին  աշխարհում կատարվող իրադարձությունների տեսակետը ներկայացրել է Բարրոյի հետ համահեղինակությամբ։ Հետևաբար և զարմանալի չէ, որ անմիջականորեն հարավկովկասյան վեկտորը չի շոշափվել։ Բայց ահա, անուղղակիորեն, որքան էլ որ որևէ մեկը չհամաձայնվի, պարզվել է, որ մեր աշխարհագրական ուղղությունը պարզվում է, որ լուսավորվել է, ինչը և մենք կձգտենք քննարկել։
 
Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարները հիմնական շեշտը դրել են ռուս-ուկրաինական ուղու վրա, կտրուկ արտահայտվելով՝ «սերունդների ընթացքում միջազգային խաղաղության և անվտանգության անկյունաքար հանդիսացող գլոբալ ճարտարապետության»  ոչնչացման ճանապարհով «աշխարհակարգը վերաշարադրելու» փորձերի դեմ։ Որից անմիջապես հետո Լամմին և Բարրոն Ուկրաինայում տեղի ունեցածը նկարագրել են «ուրիշ ոչ մի բան, քան մեր ժամանակների տարածքային ամբողջականության խոշորագույն խախտում»: Եվ ահա այստեղ հայտնվում է առաջին հարցը-. իսկ ի՞նչ պատճառով  Ֆրանսիան՝ որպես ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մշտական անդամ, այնքան անզիջում չէր իր հայտարարություններում, երբ տասնամյակներ շարունակ բացահայտորեն անտեսվում էր միջազգային իրավունքը՝ երկատված Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության խախտման հետ, այն էլ առավել եւս՝ Հայաստանի զինված ուժերի կողմից մեր պատմական հողերի ապաօկուպացիայի մասին նույն Անվտանգության խորհրդի չորս (!) բանաձեւերի առկայության դեպքում։ Ավելին, Փարիզը վերջին 4 տարիների ընթացքում բազմիցս փորձել է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի միջոցով առաջ մղել տարբեր տեսակի հակաադրբեջանական բանաձեւեր, որոնք, ի դեպ, հաճախ բախվում էին Լոնդոնի հակադրությանը։
 
Բայց այս ասպեկտը կարող է դիտվել նաև այլ պրիզմայով: Չի կարելի չհամաձայնվել, որ եթե համաշխարհային առաջնորդները ակտիվ լինեին Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության վերականգնմանն ուղղված իրական քայլեր ձեռնարկելու տեսակետից, միգուցե, և նման պահեր տեղի չունենային այլ աշխարհագրական լայնություններում։ Ինչպես արձանագրում են Լամմին և Բարրոն, միջազգային իրավունքի «անհամար միջոցներով» խախտելը ստեղծում է «վտանգներ ոչ միայն եվրոպական անվտանգության, այլ նաև ամբողջ աշխարհի համար», քանի որ «նոր նախադեպը խարխլում է կանոնների վրա հիմնված միջազգային համակարգը, որտեղ պետությունները կարող են լիակատար անպատժելիությամբ ներխուժել հարևան երկրներ»։ Երկու նախարարների կողմից արձանագրածի լույսի  ներքո ծագում է հետևյալ հարցը. իսկ արդյո՞ք այն, ինչ նրանք ուրվագծել են, սկիզբ է առնում Եվրոպայի կենտրոնում, այլ ոչ Հարավային Կովկասում՝ այդ դեպքից տասնամյակներ առաջ։
 
Շարունակում ենք ծանոթանալ Լամմիի և Բարրոյի հոդվածի դրույթներին և հանդիպում ենք հետևյալ մտքին. «Պատմությունից դասեր քաղելով մենք համարում ենք, որ միջազգային հարաբերությունները պետք է հիմնվեն արդարության վրա»։ Ինչպիսի՜ փայլուն միտք։ Իմաստալի՜ց։ Բայց, կրկին անգամ, ծագում է էական հարց. ի՞նչ պատճառով Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի կառավարության անդամների կողմից քարոզվող պատմական արդարությունը տասնամյակներ շարունակ  պարտադիր չէր դիտարկվում ադրբեջանական վեկտորում։ Ադրբեջանի շուրջ ստեղծված իրավիճակի առավել ամբողջական պատկերացման համար անդրադառնանք այս տարվա փետրվարին նախագահ Իլհամ Ալիևի կողմից ասվածին. «Ուկրաինան ուզում է վերականգնել իր տարածքային ամբողջականությունը։ Գերմանիան և այլ երկրները զենք են ուղարկում Ուկրաինա։ Դուք բոլորդ հայտարարում եք, որ Ուկրաինան պետք է ապահովի իր տարածքային ամբողջականությունը։ Իսկ մեր տարածքային ամբողջականությո՞ւնը։ Միթե՞ այս հարցը պակաս կարևոր է, քան Ուկրաինայի հարցը։ Այն բանից հետո, երբ մենք վերականգնեցինք մեր տարածքային ամբողջականությունն ու ինքնիշխանությունը, ԵԽԽՎ-ն որոշում է կայացնում ադրբեջանական պատվիրակությանը զրկել ձայնի իրավունքից։ Միջազգային իրավունքի նորմերը մեր կողմն են»։ Դրանով հանդերձ նախագահ Ի.Ալիևը ընդգծել է, որ Ադրբեջանը չի ձեռնարկում այնպիսի քայլեր, որոնք տարբերվում են այն ամենից, ինչ մյուս երկրները անում են իրենց տարածքային ամբողջականությունն ու ինքնիշխանությունը ապահովելու համար։ Այլ բան է, որ «այսօր երկակի ստանդարտները դարձել են սովորական երևույթ մի շարք միջազգային կառույցների, այդ թվում նաև Եվրամիության համար»։
 
Ավելի լավ չես ասի: Որի ֆոնին ուշադրություն դարձնենք Լամմիի և Բարրոյի հոդվածում հնչեցված՝ Լոնդոնի և Փարիզի գործողությունների ակտիվացմանը «կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարելու՝ Փարիզի համաձայնագրի իրականացման միջոցով։ Մենք կշարունակենք հասնել առավելագույն հնարավոր մակարդակի հավակնություններին Բելենում COP30-ի ճանապարհին»: Հետաքրքիր է, քանի որ կողմերն արձանագրել են այս կարևորագույն կետը, ապա ի՞նչ պատճառով է, որ ի տարբերություն Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Քիր Սթարմերի՝ պաշտոնական Փարիզը չէր ներկայացվել Բաքվում COP29-ին, և բացի այդ հանդես եկավ ՄԱԿ-ի գագաթնաժողովի նկատմամբ երկատված հայտարարություններով։ Բացի այդ, ինչո՞ւ պետք է մի ամբողջ տարի սպասել Բրազիլիայում COP30-ի անցկացմանը, եթե Բաքվի հարթակում երևան եկավ՝ կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարի ուղղությամբ կոնկրետ որոշումների կայացման գործընթացն արագացնելու իրական հնարավորություն, բայց Ֆրանսիան հրաժարվեց դրանից։ Այդ դեպքում Բարրոն ի՞նչ բարոյական ուղեբեռով է ստորագրում՝ Լոնդոնի և Փարիզի կողմից «զարգացած և զարգացող երկրների միջև թվային անջրպետը» նվազեցնելը ապահովվելու արտահայտության տակ։ Եթե Ֆրանսիան այդքան դողահար հոգ  է տանում Գլոբալ Հյուսիսի և Գլոբալ Հարավի միջև թվային անջրպետի մասին, ապա այդ դեպքում ինչու՞ Ֆրանսիայի էկոլոգիայի, էներգետիկայի և կլիմայի նախարար Ագնես Պանիեր-Ռունաշեն որոշեց չգալ Բաքու, որտեղ քննարկվել է՝ զարգացող երկրների օգտին կարևոր որոշման ընդունումը:
 
Եվս մեկ պահ։ Լամմին և Բարրոն արձանագրել են «իրենց դիրքերում» միասնության առկայությունը՝ մարդասիրական իրավունքի պահպանման համատեքստում: Սակայն, այս դեպքում ինչ պատճառով չծանոթանալ Ադրբեջանի Հանրապետության ականազերծման գործակալության (ANAMA) տեղեկատվությանը, որի համաձայն՝ 2020 թվականի նոյեմբերից մինչև 2024 թվականի սեպտեմբերի կեսերը  երկրի 379 քաղաքացի պայթել են ականների վրա (նրանցից 70-ը զոհվել է, իսկ 309-ը ստացել է տարբեր աստիճանի ծանրության վնասվածքներ): Միթե՞ ադրբեջանական ականադաշտի վրա հումանիտար ճգնաժամ չի երևում։ Թե՞ դա չի երևում Փարիզից, այլ տեսանելի է՝ միայն Ադրբեջանում ականային խնդրի դեմ պայքարում որոշակի ավանդ ներդրած Լոնդոնից։
 
Անկասկած, նույնիսկ այն պահերը, որոնք մենք արտացոլել ենք նյութում, միանշանակ վկայում են ֆրանսիական կողմի հակաադրբեջանական ձեռագրի մասին։ Այո, հոդվածը, որին մենք հղում ենք անում, հրապարակվել է Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի արտգործնախարարների ստորագրությամբ։ Բայց, ինչպես ընդգծեցինք, եթե Լոնդոնի կողմից առանձին դեպքերում դրսևորվում էր Հարավային Կովկասում ձևավորվող իրողությունների ընդունումը, ապա Փարիզը  հեռու էր և շարունակում է հեռու մնալ Ղարաբաղում տեղ գտած իրադարձությունների ըմբռնումից։ Հավանաբար մոռանալով, որ աշխարհում ամեն ժամանակ եղել է բումերանգի օրենքը։
 
Ադրբեջանը հստակորեն ցուցադրում է իր աշխարհաքաղաքական կենսունակությունը՝ իր ձայնը բարձրացնելով ի պաշտպանություն ճնշվածների, այդ թվում նաև Բաքվի նախաձեռնող խմբի գործունեության միջոցով։ Եվ թող Փարիզում վստահ լինեն՝ Ադրբեջանը չի թեքվի իր ճանապարհից։