Առաջ անցնելով փոթորկից Սահմանային անվտանգության ադրբեջանական մոդել

Մերձավոր Արևելքում սրընթաց սրացման ֆոնին, երբ Ֆորդոյում, Նաթանզում և Սպահանում իրանական միջուկային օբյեկտներին ԱՄՆ-ի հարվածները, ըստ էության, դարձան  Թեհրանի և Վաշինգտոնի միջև առճակատման նոր փուլի սկիզբը, խոշոր աշխարհաքաղաքական որոշումների ստվերում գնալով ավելի ակնհայտորեն է նշմարվում առանձին պետությունների կողմից ոչ այնքան աղմկահարույց, բայց ռազմավարական առումով հաշվարկված գործողությունների նշանակությունը: Ժամանակի տրամաբանությունը կանխատեսած նման որոշումներից մեկը դարձավ Ադրբեջանի կողմից՝ դեռ 2020 թվականի գարնանը  COVID-19 համավարակի ժամանակ ներդրված փակ սահմանային ռեժիմի պահպանումը: Առաջին հայացքից՝ դա սանիտարական միջոցառում էր: Իսկ իրականում՝ ազգային անվտանգության ճարտարապետության առանցքային տարրերից մեկն է:
 
Չափազանցություն չի լինի, եթե ասենք, որ այսօր էլ Ադրբեջանը շրջապատված է անկայունության գոտիներով: Դեպի հարավ՝ բոցավառվող Իրանն է, որը հայտնվել է աշխարհաքաղաքական ճնշման և հնարավոր պատասխան էսկալացիյաի էպիկենտրոնում: Դեպի հյուսիս՝ Ուկրաինայում գնալով ավելի անկանխատեսելի ներքին և արտաքին հետևանքներով լայնածավալ պատերազմ մղող Ռուսաստանն է։ Այս պայմաններում Ադրբեջանը դարձել է տարածաշրջանի միակ երկիրը, որտեղ ներքին անդորրը չի դարձել արտաքին փոթորիկների պատանդ։
 
Գլոբալ համավարակային շոկի ժամանակահատվածում ընդունված ցամաքային սահմանները փակելու որոշումը, ժամանակի ընթացքում պարզվեց, որ ոչ միայն տեղին, այլ նաև հեռատես է։  Աշխարհում, որտեղ քաոսը դարձել է նորմա, հենց տեղաշարժերի կառավարելիությունն է դարձել անվտանգության նոր արժույթը։ Ադրբեջանը սա հասկացել է մյուսներից առաջ։
 
Սահմանային վերահսկողությունը թույլ է տվել նվազագույնի հասցնել բազմաթիվ ռիսկերը։ Վերջին տարիների փորձը համոզիչ կերպով ցույց է տալիս. այնտեղ, որտեղ սահմանային ռեժիմը թուլացած է կամ կրում է ձևական բնույթ՝ անխուսափելիորեն աճում է անվերահսկելի տարրերի ներթափանցումը։ Բավական է նայել տարածաշրջանի երկրներում տեղի ունեցած միջադեպերի ժամանակագրությանը՝ սկսած միջազգային հանցավոր ցանցերի անվերահսկելի ակտիվությունից մինչև զինված խմբավորումների տեղաշարժը սահմանի բաց հատվածներով։ Բարձր աշխարհաքաղաքական անկայունության պայմաններում նույնիսկ սահմանային անվտանգության համակարգի տեղական խափանումները կարող են հանգեցնել լուրջ հետևանքների։ Սա՝ հնարավոր թույլտվություններ և մեր հետևություններ չեն, այլ եզրակացություններ, որոնք հաստատվել են այն երկրների պրակտիկայով, որտեղ վերահսկողությունը փոխարինվել է բացության պատրանքով։
 
Ադրբեջանը, ընդհակառակը, փակ պահելով իր ցամաքային սահմանները՝ ապահովեց կայունություն արտաքին անկայունության պայմաններում։ Այս միջոցառումը, թեկուզ և քաղաքացիների համար որոշակի անհարմարություններով զուգակցված՝ ամրապնդեց անվտանգության ուղղահայացը. այսօր երկրի տարածքում չեն գործում ո՛չ միջազգային հանցավոր ցանցեր, ո՛չ կրոնական ծայրահեղականներ, ո՛չ որոշ պետությունների զինված լիազորված անձինք։
 
Կարևոր է հասկանալ, որ սահմանների փակումը՝ մեկուսացում չէ։ Այն, ավելի շուտ, զտման գործիք է։ Տասնյակ երկրների հետ օդային հաղորդակցությունը գործում է, տնտեսական գործունեությունը չի դադարել։ Սակայն պաշտպանության առանցքային գիծը՝ ցամաքային սահմանները, հատկապես Ադրբեջանի աշխարհագրական դիրքի ֆոնին՝ մնում են պետության լիակատար վերահսկողության տակ։ Սա թույլ է տալիս ոչ միայն արագ արձագանքել արտաքին սպառնալիքներին, այլ նաև սկզբունքորեն խուսափել դրանց հայտնվելուց իր տարածքում։
 
Սահմանային անվտանգության գործող ռազմավարությունը հստակորեն ներգրված է սպառնալիքների կանխարգելման, այլ ոչ թե փաստին արձագանքելու վրա կողմնորոշված ազգային անվտանգության ընդհանուր հայեցակարգի մեջ։ Նկատի է առնվում տվյալների հետ համակարգված աշխատանք, ռիսկերի մոնիթորինգ, հետախուզական աղբյուրների օգտագործում, միջազգային գործընկերների հետ համագործակցություն։ Աշխարհաքաղաքական զգուշությունը համակցվում է նախաձեռնողական դիվանագիտության և ռազմական պատրաստվածության հետ։
 
Առավել ևս, փակ սահմանային ռեժիմը ստեղծել է լրացուցիչ խոչընդոտ արտաքին քաղաքականության մանիպուլյացիաների համար: Այն պայմաններում, երբ տարածաշրջանում ակտիվորեն գործում են մեզ ոչ միշտ բարեկամ տարբեր պետությունների հատուկ ծառայություններ՝ նման համակարգը շրջափակում է տարանցման, հավաքագրման կամ դիվերսիայի համար Ադրբեջանի տարածքը օգտագործելու փորձերը: Սա հատկապես արդիական է Մերձավոր Արևելքում վերջին իրադարձությունների լույսի ներքո, որտեղ Իրանի և Միացյալ Նահանգների միջև ռազմական դիմակայությունը օրեցօր սրվում է, իսկ ռիսկի գոտում են հայտնվում նույնիսկ այն երկրները, որոնք անմիջականորեն ներգրավված չեն հակամարտության մեջ։
 
Իհարկե, խոսքը ներքին անվտանգության կառույցների նկատմամբ անվստահության մասին չէ: Ադրբեջանը՝ ներքին կայունությունն ապահովելու արդյունավետ մեխանիզմ ունի: Սակայն ազգային անվտանգության հարցերում չափազանց զգուշությունը՝ ոչ թե թուլություն այլ հասունություն է: Հատկապես այն պայմաններում, երբ սպառնալիքը կարող է՝ հիբրիդային, ասիմետրիկ կամ քողարկված բնույթ կրել: Նման հանգամանքներում կանխարգելումը միշտ նախընտրելի է արձագանքից։
 
Ի վերջո, կայունությունը պատահականություն չէ: Այն հետևանք է այն համակարգի, որտեղ յուրաքանչյուր տարր՝ միգրացիոն քաղաքականությունից մինչև ռազմական կառույցների համակարգումը, աշխատում է առաջանցիկ: Սահմանները փակ պահելու որոշումը՝ նման օղակներից մեկն է: Այն չդարձավ առիթ ամպագոռգոռ ռազմական զեկուցագրերի համար, բայց իրականում երկիրը պաշտպանեց բազմաթիվ ռիսկերից: Այո, պետության և նրա բնակչության անվտանգության հարցում չի կարելի ռիսկի դիմել։
 
Այստեղ կցանկանայի մեջբերել մի մարդու խոսքերը, ով, անշուշտ, տիրապետում է ամբողջ տեղեկատվությանը և առկա տվյալներին համապատասխան որոշումներ է կայացնում: Սա Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևն է։
 
«Կարող եմ լիակատար վստահությամբ ասել. այն, որ վերջին տարիներին մեր ցամաքային սահմանները փակ են մնում, մեզ փրկել է շատ մեծ աղետներից: Նույնիսկ այսօր, երբ սահմանները փակ են մնում, ձեռնարկվում են վտանգավոր գործողություններ, և դրանք կանխվում են», - ասել է նախագահ Իլհամ Ալիև՝ը 2024 թվականի սեպտեմբերին 7-րդ գումարման Միլլի Մեջլիսի առաջին նիստում ունեցած ելույթում։
 
Մինչ հարավային սահմանից այն կողմ մոլեգնում է դիմակայության նոր փուլ, իսկ հյուսիսային սահմանից այն կողմ անկանխատեսելիությունը ուժեղանում է՝ Ադրբեջանը մնում է կայունության հազվագյուտ կետ: Եվ սա՝ ոչ թե պատահականություն, այլ հաշվարկ է: Հաշվարկ, որը գործում է։ Մեկ անգամ ևս ընդգծենք, որ ցամաքային փակ սահմանները  ժամանակավոր միջոց է, որը ուղղված է մեր երկրի անմիջական հարևանությամբ տիրող անկայունության ֆոնին՝ մեր քաղաքացիների առավելագույն անվտանգությունը ապահովելուն։