FAO-ն ընդօրինակում է «խելացի գյուղեր» ստեղծելու Ադրբեջանի փորձը Caliber.Az-ի ակնարկը

Ադրբեջանը շարունակում է ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության ООН (FAO) հետ մի շարք ռազմավարությունների և նոր մարտահրավերների արձագանքման ծրագրերի շուրջ հաջող համագործակցությունը։ «FAO»-ի հետ գործընկերության մեջ Ադրբեջանը իրագործել է սովի դեմ պայքարի, պարենային անվտանգության, ագրոհատվածում ժամանակակից տեխնոլոգիաների զարգացման ՄԱԿ-ի բազմաթիվ նպատակային խնդիրներ, և այսօր պատրաստ է նաև գյուղատնտեսության թվայնացման ոլորտում փորձի փոխանակմանը։ Գյուղատնտեսական արտադրության ոլորտում ՏՏ տեխնոլոգիաների ներդրման, այդ ոլորտում կառավարման և վերահսկման ընթացակարգերի թվայնացման շուրջ համագործակցության հարցերը քննարկվել են Ադրբեջանի գյուղատնտեսության նախարարության կողմից «FAO»-ի աջակցությամբ նախօրեին Բաքվում անցկացված «Հայացք դեպի ապագա. Անցում դեպի թվային գյուղատնտեսություն» թեմայով միջազգային խորհրդաժողովի ընթացքում։

Արդեն մոտ 27 տարի Ադրբեջանը «FAO»-ի հետ համագործակցում է, որպես այդ միջազգային կազմակերպության անդամ պետություն։ FAO-ի հետ համագործակցությամբ հանրապետությունում իրագործվել են ՄԱԿ-ի՝ սովի, պարենային անվտանգության ապահովման, գյուղատնտեսական հատվածում ժամանակակից տեխնոլոգիանների զարգացման և այլ նպատակային խնդիրներ։ Եվ այս համատեղ աշխատանքը մինչև այսօր չի կորցրել իր արդիականությունը, հաշվի առնելով գլոբալ ագրարարային շուկաների անհավասարակշռության և պարենային ապրանքների գների աճի հետ կապված մարտահրավերները։ «FAO»-ի հետ Ադրբեջանի համագործակցությունը շարժվում է նոր ուղղություններով, ինչի կապակցությամբ անցյալ տարվա նոյեմբերին Միլլի Մեջլիսը որոշել է երկարաձգել համատեղ գործընկերության ծրագրի ժամկետը։

Շարունակելով մեր երկրի հետ ՄԱԿ-ի Կայուն զարգացման նպատակներին հասնելու համար հիմնական ուղղությամբ համագործակցությունը, այսօր FAO-ն, որպես կարևոր երկրագրական առաջնահերթություն է սահմանել գյուղատնտեսության ոլորտում էլեկտրոնային համակարգերի ներդրման հարցերում համագործակցության ուժեղացումը։ «Ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել Ադրբեջանին գյուղատնտեսության ոլորտի թվայնացման ուղղությամբ հաջող բարեփոխումներ իրականացնելու համար։ Այսօր «FAO»-ի գլոբալ օրակարգի առանցքային կետերն են նշանակվում գյուղատնտեսության թվայնացման և նորարարությունների ներդրման ուղղությամբ ջանքերը, և մենք հուսով ենք, որ Ադրբեջանի գործունեությունը այս ուղղությամբ հաջող կլինի»,- Բաքվի «Հայացք դեպի ապագա. Անցում դեպի թվային գյուղատնտեսություն» գիտաժողովի ժամանակ ասել է ՊԳԿ-ի գլխավոր տնօրեն Ցյույի Դունյույին:

Գյուղատնտեսության ոլորտում նորարարական տեխնոլոգիաների ներդրման ասպեկտները քննարկվել են նաև՝ նույն օրը Ադրբեջանի նախագահի և FAO-ի գլխավոր տնօրենի տեսազրույցի ընթացքում։ Նշելով, որ գյուղատնտեսության զարգացումը և պարենային անվտանգության ապահովումը հանդիսանում է կառավարության կարևոր առաջնահերթություններից մեկը՝ Իլհամ Ալիևն ընդգծել է, որ ներկա ժամանակ մշակվում են ազատագրված տարածքներում գյուղատնտեսության զարգացման պլանները։ Ղարաբաղի տարածաշրջանում գյուղատնտեսության ոլորտի վերածննդի ծրագրերի կարևորագույն ուղղություն է նշանակվել արտադրության և վերամշակման ոլորտներում բարձր տեխնոլոգիաների ներդրումը։

«Ադրբեջանը արդյունավետորեն համագործակցում է «FAO»-ի հետ մի շարք ռազմավարությունների և նոր մարտահրավերներին արձագանքելու համար ծրագրերի շուրջ: Այսօր մենք մտադիր ենք պատմել գյուղատնտեսության թվայնացման ոլորտում մեր փորձի մասին, ինչպես նաև ծանոթանալ այլ երկրների ձեռքբերումներին։ Մեզ անհրաժեշտ է ապահովել ամբողջ գյուղատնտեսական ոլորտի թվայնացումը, քանի որ դա թույլ կտա ոլորտին հարմարվել ապագա փոխակերպումներին»,- ասել է Ադրբեջանի գյուղատնտեսության նախարար Ինամ Քերիմովը՝ ելույթ ունենալով «Հայացք դեպի ապագա. Անցում դեպի թվային գյուղատնտեսություն» խորհրդաժողովում։ Գյուղատնտեսության գերատեսչության ղեկավարը նշել է, որ Ադրբեջանը երկար ճանապարհ է անցել գյուղատնտեսության թվայնացման ոլորտում, այդ աշխատանքը անցկացվում է երկրի բոլոր մարզերում, և այսօր առաջադեմ ՏՏ տեխնոլոգիաները ներդրվում են նաև ազատագրված տարածքներում։

Վերջին տարիներին Ադրբեջանին իրոք հաջողվել է զգալի առաջընթացի հասնել գյուղատնտեսական արտադրության կառավարման և վերահսկման գործընթացում ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներդրման ոլորտում, այդ մեխանիզմին միացնելով հարյուր հազարավոր ֆերմերային տնտեսություններ, ինչպես նաև վերամշակող մասնագիտացված ձեռնարկություններ և սպասարկման կառույցներ։ Այս գործընթացներում կարևորագույն դեր խաղացին վերջին չորս տարիների բարեփոխումները. մասնավորապես, խոսքը գյուղատնտեսության նախարարության կողմից ստեղծված «Էլեկտրոնային գյուղատնտեսություն» (EKTIS) ավտոմատացված տեղեկատվական համակարգի մասին է։ Համակարգի էլեկտրոնային տվյալների բազան (Big Data) ապահովում է աճեցված մշակաբույսերի ծավալի և կառուցվածքի հստակ պատկեր, բերքի կանխատեսումներ՝ թույլ տալով ֆերմերներին տեղեկացված լինել ընթացիկ առաջարկի և պահանջարկի մասին՝ օգնելով ընտրել այս սեզոնի համար առավել խոստումնալից և շահավետ մշակաբույսեր: «EKTIS» մեխանիզմն աննախադեպ դեր է խաղացել նաև ավելի քան 450 հազար ֆերմերների սուբսիդավորման ոլորտում կարգուկանոն հաստատելու, վերահսկողության ուժեղացման և այս գործընթացում թափանցիկության ապահովման գործում։ Ֆերմերները, անցնելով «EKTIS»-ում գրանցման պարզեցված ընթացակարգ, ստեղծում են իրենց անձնական հաշիվը, որը ցույց է տալիս ֆերմայի գտնվելու շրջանը, հողամասի տարածքը, աճեցված արտադրանքի տեսակը, ինչպես նաև հողի ագրոքիմիական վերլուծության արդյունքները։ Որից հետո ֆերմերներին ստանում են սուբսիդավորման ծրագրերի հասանելիություն, կարող են ստանալ իրենց հողամասի բերքատվության կանխատեսում, և շատ այլ օգտակար տեղեկություններ: «EKTIS»-ի թափանցիկ և տեղեկատվական բազայի հիմքում ընկած է նաև ֆերմերների համար արտոնյալ վարկավորման մեխանիզմը և գյուղատնտեսության ապահովագրության համակարգը, որի արդյունավետությունը վերջին երեք տարիների ընթացքում նկատելիորեն աճել է։

Վերջնական հաշվով, «Էլեկտրոնային գյուղատնտեսություն» համակարգի ստեղծումը նպաստել է չօգտագործվող հողերի գյուղշրջանառության մեջ ներգրավելուն, օգնել է բարելավել դրանց բերրիությունը՝ հողագործներին պարարտանյութերի, վառելիքի գնումների համար առավել արդյունավետ սուբսիդավորման հաշվին, ինչպես նաև օպտիմալացրել է մարզերում ջրի ծախսերը։

«Էլեկտրոնային գյուղատնտեսություն» տեղեկատվական համակարգի բազան համալրվում է նաև ադրբեջանական ցածր ուղեծրային օպտիկական «Azersky» արբանյակից, որը արժեքավոր տեղեկատվություն է տրամադրում գյուղատնտեսական հողերի ռեսուրսների, դրանց վիճակի, ջրային ռեսուրսների, էրոզիական գործընթացների, եղանակային փոփոխության և հողերի դեգրադացիայի վերաբերյալ ժամանակին նախազգուշացման մասին։ Ադրբեջանում գյուղատնտեսության թվայնացման ծրագրի շրջանակներում կիրառվում են նաև այլ առաջադեմ մեթոդներ. այսպես, ներդրվել է «Ագրոլիզինգ»-ի բերքահավաքային տեխնիկայի վրա GPS սենսորների տեղադրման պրակտիկան, ինչը հնարավորություն է տվել օպտիմալացնել և արագացնել ագրոտեխնիկական աշխատանքները, մի շարք գյուղատնտեսական պարկերում մեկնարկել է արտեզյան հորերի շահագործումն ավտոմատացնելու, «IoT» համակարգերի (համացանց-իրեր) և հեռաչափության կիրառմամբ ոռոգման տնտեսող համակարգերի և այլ փորձարարական նախագծեր։

Այսօր Ադրբեջանում գյուղատնտեսության թվայնացմանն ուղղված ջանքերն ընդգրկում են նաև այնպիսի կից ուղղություններ, ինչպիսին է պարենային անվտանգությունը: «Գյուղատնտեսության գործունեության ուժեղացման նախագծի շրջանակներում 2021 թվականին Բաքվում և Սումգայիթում մեկնարկել է գյուղատնտեսական կենդանիների էլեկտրոնային նույնականացման ուղղությամբ աշխատանքը, ինչը հնարավորություն է տվել վերահսկողություն ապահովել նրանց առողջության և սնուցման որակի վրա և այլն, այն տվել է շուկայում վաճառվող մսի և կաթնամթերքի որակը բարելավելու հնարավորություն», - ասել է գիտաժողովին մասնակցած Ադրբեջանի սննդամթերքի անվտանգության գործակալության նախագահ Գոշգար Թահմազլին։

Գյուղատնտեսության թվայնացման առաջադեմ մեթոդները՝ օգտագործելով «կանաչ» տեխնոլոգիաները և համակարգչային համակարգերը՝ ագրոտեխնիկական գործընթացների մոնիտորինգի և կառավարման համար, կդառնան Ղարաբաղի և Արևելյան Զանգեզուրի տնտեսական շրջանների գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման անկյունաքարը։ Խոսքը, մասնավորապես, Զանգիլանի և Ֆիզուլիի շրջաններում կառուցվող «խելացի» գյուղերի փորձարարական նախագծերի իրականացման մասին է։

«Զանգիլանի շրջանում Աղալը «խելացի» գյուղի նախագիծը բաղկացած է ձեռնարկությունների, տների կառուցում, այլընտրանքային էներգիայի զարգացում, համակարգչային համակարգերի ներդրում, որոնք կարող են օգտագործվել ոռոգման, գազի համակարգերի կառավարման համար և այլն հինգ բաղադրիչներից», - ասե լ է ֆորումի մեկ այլ մասնակից՝ ԱՀ գյուղատնտեսության նախարարությանն առընթեր ագրարային նորարարությունների կենտրոնի տնօրեն Աքբար Աբբասովը։

Մասնավորապես, Աղալը գյուղում 110 հեկտար տարածքում ավարտվել է (էկոլոգիական և նորարարական նյութերի օգտագործմամբ) 200 տների, չորս երկհարկանի ոչ բնակելի շենքերի, 360 աշակերտի համար նախատեսված դպրոցի և 60 երեխայի համար նախատեսված մանկապարտեզի շինարարության առաջին փուլը։ «Խելացի» գյուղի ծրագրի շրջանակներում ստեղծվում են տվյալների և վերլուծական կենտրոն և ոռոգման համակարգերի «խելացի» կառավարման համակարգ և 600 հա բերքի տարածք, այնուհետև կկառուցվեն ավտոմատացված ֆերմաներ և վերամշակման արտադրամասեր, ակտիվորեն կներդրվեն մշակաբույսերի և հողերի փոշոտումը վերահսկելու համար անօդաչու թռչող սարքեր: Նախատեսվում է թվային տեխնոլոգիաներ զարգացնել Ֆիզուլիի շրջանի երկրորդ «խելացի» գյուղում՝ Դովլեթյարլըում, որտեղ նախատեսվում է տեղադրել արևային մարտկոցներ, ինչպես նաև թվային համակարգեր ներդնել ջրային կուլտուրաների և թռչնաֆաբրիկաների զարգացման գործում։

Խելացի գյուղերի նախագծերի իրականացման ժամանակ Ադրբեջանը ներդնում է ամենաառաջադեմ տեխնոլոգիաներ և ծրագրային լուծումներ, ակտիվորեն համագործակցում է Թուրքիայից, Իսրայելից, եվրոպական երկրներից մասնագետների հետ և ընդհանրապես, արագացնելով գյուղատնտեսության ոլորտի թվայնացման գործընթացը, մեր երկիրն այժմ դասվում է հետխորհրդային տարածքի առաջնորդների շարքում։ Ուստի զարմանալի չէ, որ «FAO»-ն Ադրբեջանի փորձը դասել է, որպես լավագույնը էլեկտրոնային գյուղատնտեսության և ագրոարդյունաբերական համալիրի թվային փոխակերպման ոլորտում։ «Ուրախալի է, որ «FAO»-ն կիսվում է աշխարհում ամենաառաջադեմ փորձով գյուղատնտեսության թվայնացման ոլորտում և ակտիվորեն համագործակցում է այս ոլորտում, այդ թվում առաջ քաշելով «խելացի» գյուղի ներդրման նախաձեռնություն»,- նշել է նախարար Ի. Քերիմովը՝ հատուկ ընդգծելով, որ այդ նախաձեռնության իրագործման համար մյուս պետություններում ակտիվորեն կօգտագործեն Ադրբեջանում «խելացի» գյուղեր ստեղծելու փորձը։