Խաղաղության և անվտանգության թուրքական ձևաչափ Թեյմուր Աթաևի ակնարկը

Մասնատվածություն... Որքան հաճախ է այս սահմանումն օգտագործվում այսօր մեր աչքերի առաջ ձևավորվող նոր աշխարհակարգի նկատմամբ: Հավանաբար, այստեղ նույնիսկ հատուկ մեկնաբանությունների կարիք չկա, թե ինչ է ենթադրվում այս տերմինի տակ, որը մի քանի տարի առաջ խնամքով փոխարինել է «չկազմավորված», ինչպես համարում են վերլուծաբանները՝ գլոբալիզացիային։
 
Սակայն զուգահեռաբար գնալով ավելի հաճախ է խոսք գնում նաև տարածաշրջանայինացման մասին, որը նույնպես մանրամասն բացատրության կարիք չունի: Այս ասպեկտը հատուկ նշանակություն է ձեռք բերում անվերջ արյունահեղություններին հանգեցրած աշխարհում բազմաթիվ «թեժ կետերի» առկայության տեսակետից։ 
 
Հետևաբար ինքնաբերական ոչինչ չկա նրանում, որ գնալով ավելի շատ փորձագետները տարածաշրջանայինացումը դիտարկում են որպես նշանակալի աշխարհաքաղաքական մեխանիզմ, որը երկրների խմբի համակարգված գործողությունների միջոցով կարող է ապահովել՝ խաղաղության, անվտանգության և կայունության պահպանումը, թեկուզ որոշակի տարածքի սահմաններում:
 
Հենց այս ձևաչափում, հատուկ տեսանկյունից, կարող են դիտարկվել Թուրքական պետությունների կազմակերպության (ԹՊԿ) հեռանկարները, որի ուժը դրսևորվում է ոչ միայն աշխարհագրական հոլովման կամ աշխարհաքաղաքական փոխըմբռնման առումներով։
 
Խոսքը ավելի խորը հիմքերի մասին է։ Կազմակերպության երկրները միավորված են միաձույլ պատմամշակութային և հոգևոր բաղադրիչով։
 
Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի խոսքով, ԹՊԿ-ի կազմում գտնվող պետությունները միավորված են մեր արմատներով, ձևավորելով կառուցվածքի յուրահատկությունը։ Հենց այս նրբերանգն է ԹՊԿ-ն տարբերում ընդհանուր էթնիկական հիմքով չկապված այլ միջազգային կազմակերպություններից։ Այս միավորումը ամրապնդվում է նաև  ԹՊԿ-ի կազմի մեջ մտնող երկրների տնտեսական զարգացմամբ, որը ստեղծում է՝ լայն աշխարհագրությամբ, ժողովրդագրությամբ, առատ բնական պաշարներով և ռազմական բաղադրիչով աջակցվող զգալի առավելություն։
 
Մանավանդ որ Թուրքիան հանդիսանում է աշխարհի առաջատար ռազմական տերություններից մեկը, իսկ ադրբեջանական բանակը իրեն փայլուն կերպով է ցուցադրել մարտադաշտում։
 
Հոկտեմբերի 3-ին՝ Թուրքական  պետությունների համագործակցության օրը, նախագահ Իլհամ Ալիևը  սոցիալական ցանցերի իր պաշտոնական էջերում կիսվել է հրապարակմամբ, որում, ինչպես իր երդմնակալության ելույթում, թուրքական աշխարհը անվանել է «մեր ընտանիք»։ Նա հիշեցրել է, որ ԹՊԿ-ն հիմնադրվել է 2009 թվականին ադրբեջանական հինավուրց հողի վրա՝ Նախչըվանում, և ընդգծել է, թե ինչպես է կազմակերպությունը իր գոյության 16 տարիների ընթացքում ամրապնդվել՝  ոչ միայն թուրքական ժողովուրդների միջև համերաշխության աճի և իր շարքերի ընդլայնման, այլ նաև համաշխարհային մասշտաբով զգալի հեղինակության նվաճման շնորհիվ։
 
Սա հաստատվում է ԹՊԿ-ի իրական ինստիտուցիոնալացմամբ: Միջազգային թուրքական ակադեմիայից և Թուրքական մշակույթի միջազգային կազմակերպությունից (TURKSOY) բացի, կազմակերպությունը դարձել է համակարգող կենտրոն Թուրքական պետությունների խորհրդարանական ասամբլեայի (TURKPA), Թուրքական պետությունների ներդրումային հիմնադրամի և Թուրքական մշակույթի և ժառանգության հիմնադրամի համար։
 
Բնական է, որ ԹՊԿ-ի գործունեության կարևորագույն ճյուղերից մեկն է հանդիսանում տրանսպորտային և լոգիստիկ ձևաչափը: Պատահական չէ, որ հոկտեմբերի առաջին օրերին անդամ երկրները՝ Անդրկասպյան միջազգային տրանսպորտային երթուղու (ԱՄՏԵ, Միջին միջանցք) երկաթուղային հատվածում առկա «նեղ տեղերը» վերացնելու ուղղությամբ միջոցառումների գործողությունների ծրագիր ստորագրեցին։
 
Հոկտեմբերի 3-ին ԹՊԿ-ի գլխավոր քարտուղար Կուբանիչբեկ Օմուրալիևը հատուկ նշել է, որ «Թրամփի երթուղին» (TRIPP, Զանգեզուրի միջանցք) իր իրականացումից հետո լրացուցիչ խթան կդառնա Միջին միջանցքի նախաձեռնության հաջողությանը, որը գտնվում է Արևելք-Արևմուտք առանցքի վրա՝ հյուսիսային և հարավային տրանսպորտային ուղիների միջև և հզոր ռազմավարական առավելություններ ունի երկու այլընտրանքային ուղիների հետ համեմատած։
 
Օմուրալիևն այդ մասին արտահայտվել է ԹՊԿ պետությունների ղեկավարների խորհրդի XII գագաթնաժողովի նախաշեմին, որը կբացվի հոկտեմբերի 7-ին Ադրբեջանի Գաբալա քաղաքում: Գագաթնաժողովի օրակարգն ինքնին խոսում է իր մասին՝ «Տարածաշրջանային խաղաղություն և անվտանգություն»: Ինչպես երևում է հանդիպման թեմայի վերնագրից, խոսքը գնում է հատկապես փոխգործակցության տարածաշրջանային ձևաչափի՝ տարածաշրջանայնացման մասին, ինչի մասին նշվել է այս հոդվածի սկզբում: Հետևաբար, գագաթնաժողովին նախորդող ԹՊԿ-ի հայտարարությունում արձանագրված է միջազգային կարևորագույն ասպեկտների քննարկում, թուրքական աշխարհում միասնության, խաղաղության և բարգավաճման հետագա խթանմանը ուղղված հրատապ փաստաթղթերի ընդունում:
 
ԹՊԿ-ում նախագահության Ղրղզստանից Ադրբեջանին փոխանցման համատեքստում Օմուրալիևը վստահություն է հայտնել, որ Բաքվի, որպես թուրքական աշխարհի կամրջի դերի, նրա քաղաքական կշիռի, տնտեսական ներուժի և տարածաշրջանային ու համաշխարհային հարցերում աճող նշանակության հաշվառմամբ՝ կազմակերպությունը Ադրբեջանի նախագահության ժամանակահատվածում կդառնա միջազգային ասպարեզում էլ ավելի ուժեղ և ավելի երևելի դերակատար։ Մանավանդ որ Ադրբեջանի նախագահի ուժեղ քաղաքական կամքը և թուրքական միասնության գաղափարին անձնական նվիրվածությունը ամուր հիմք են ստեղծում դրա համար։
 
Գաբալայում XII գագաթնաժողովի անցկացման համատեքստում հարկ է հիշեցնել, որ այս պատմական քաղաքն արդեն 2013 թվականին հյուրընկալել է Թուրքալեզու պետությունների համագործակցության խորհրդի (ԹՊՀԽ) III  գագաթնաժողովը (2021 թվականի ԹՊՀԽ-ի գագաթնաժողովում Թուրքական խորհուրդը վերանվանվեց ԹՊԿ-ի)։
 
Տասներկու տարի առաջ, Գաբալայում ելույթ ունենալով, նախագահ Իլհամ Ալիևը ընդգծեց նրա կարևորությունը, որպեսզի մեր ժողովուրդները միմյանց ավելի լավ ճանաչեն, և մեր երկրների միջև ավելի սերտ համագործակցություն ու միասնություն ապահովվի։ Նա նաև նշել է տարածաշրջանում մշտական խաղաղության և հանդարտության հասնելու անհրաժեշտությունը՝ միջազգային իրավունքի նորմերի և Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության շրջանակներում հայ-ադրբեջանական հակամարտության արդարացի կարգավորման ճանապարհով։ Սա, նրա խոսքով, վերջ կդնի անարդարությանը և կնպաստի տարածաշրջանային անվտանգությանը։
 
Ինչպես ասում են՝ ասվել է՝ արվել է։ Բառ առ բառ։ Մեկը մյուսի հետևից։ Սրանում է և կայանում աշխարհի համար Ադրբեջանի կարևորագույն օրինակը։ Հետևաբար կարող ենք վստահ լինել, որ ԹՊԿ-ն աստիճանաբար ձեռք կբերի այն ձևաչափը, որի մասին ասել է նախագահ Իլհամ Ալիևը։ Ինչպես նա նշել է 2025 թվականի օգոստոսին, ԹՊԿ-ի ապագայի վերաբերյալ նրա տեսլականը կայանում է կազմակերպությունը միջազգային ասպարեզում գլոբալ դերակատարի վերածելու մեջ՝ մի կառույցի, որը զբաղվելու է ոչ միայն ներքին խնդիրներով, այլ նաև կայունացնող, դրական դեր կխաղա համաշխարհային գործընթացներում։ Դրանով հանդերձ ԹՊԿ-ն հնարավորություններ կստեղծի նաև իր հարևանների համար՝ ցույց տալով, որ այդչափ լայն տարածքում հնարավոր է կառուցել ամուր միասնություն, որը ոչ մեկի համար սպառնալիք չի ներկայացնում, այլ, ընդհակառակը՝ նոր հեռանկարներ է բացում շատերի համար։
 
Եվ կրկնենք. հաշվի առնելով, որ Ադրբեջանի նախագահի խոսքերը միշտ հաստատվում են նրա գործողություններով՝ ինչպես ներքին, այնպես  էլ արտաքին հարթակներում, կարելի է վստահորեն ասել, որ ԹՊԿ-ն անպայման կհասնի այն բարձունքներին, որոնք նախանշել է Իլհամ Ալիևը։