Եկել է ժամանակը. Հարավային Ադրբեջանը պետք է դուրս գա Իրանի կազմից Կոչ եղբայրներին

Օգոստոսը Իրանի համար պատմականորեն լինում է շոգ ամիս։ Ցերեկը ջերմաստիճանը 30 աստիճանից չի իջնում, անխնա արեւը տաքացնում է հողը, էլ ավելի տաքացնելով օդը, իսկ բարձր խոնավությունը միայն սրում է անմխիթար վիճակը։

Նման տոթ օրերից մեկը, բավականին շատ տաքանալով արևի տակ, Իրանի Իսլամական Հանրապետության ԱԳՆ նախկին փոխարտգործնախարար, դեսպան և միջուկային համաձայնագրի շուրջ բանակցությունների մասնակից (ում մոտիկից ծանոթյունը ատոմի, ուրանի և տարբեր քիմիական գոլորշիների հետ վնասակար ազդեցություն է ունեցել ուղեղի գործունեության վրա) Էբուլֆեզլ Զուխթեվենդը լրատվամիջոցներում կարդաց Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի առաջիկա պլանավորված հանդիպման մասին և սարսափած հրաժեշտ տվեց ողջամտության և ադեկվատության մնացորդներին՝ հանձնվելով վրա հասած զառանցանքի ողորմությանը։ Բայց ի տարբերություն անապատում թափառող դժբախտների՝ նրան բոլորովին էլ օազիս չհայտնվեց։ Զուխթեվենդի բորբոքված երեւակայությունը սկսեց տենդագին նրա առջեւ քաշել «իրանական ռագնարյոկը», որն իբր մտադիր է կազմակերպել Ադրբեջանը։

Այն գիտակցումը, որ Զանգեզուրի միջանցքի բացումը բոլորովին էլ սարերի ետևում չէ, ու երևի կդառնա քննարկման առարկա Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների հանդիպման շրջանակներում, այնքան վախ է սփռել իրանցի պաշտոնյայի վրա, որ նա բազմացել է հիստերիկ ճառով, որը տարածվել է թուրքական լրատվամիջոցներում։ Խամենեի մերձավորը նույնիսկ չփորձեց թաքցնել Ադրբեջանի հանդեպ անբացատրելի ատելությունը, որն, անկասկած, կիսում են ինչպես նրա հոգևոր առաջնորդը, այնպես էլ ԻԻՀ-ի մնացած «վերնախավը»:

Իր ճառին գոնե որոշակի նշանակություն տալու հույսով Զուխթեվենդը թվարկել է անհեթեթ «փաստեր», որոնց թվում հատուկ ուշադրության է արժանի իբր «Իրանին Հայաստանի հետ սահմանից զրկելու ադրբեջանա-թուրքական միության ցանկությունը», ինչպես նաև «Զանգեզուրն էլ վերցնելու թուրքերի պլանը»։

Որպեսզի թույլ չտալ նման ողբերգություն «խամենեիստը» նախ առաջարկեց Նախչըվանը միացնել Իրանին, որից հետո ծերունու խելագարությունը նոր գալար տվեց, և նա որոշեց չսահմանափակվել միայն ՆԻՀ-ով և ԻԻՀ-ի կազմի մեջ ներառել միանգամից ամբողջ Ադրբեջանը։

Անշուշտ, եղան նաև որոշ ավանդական երկխոսություններ և պնդումներ այն մասին, որ հայերը հանդիսանում են մեր հարավային հարևանի իսկական դաշնակիցներ։

Այնուամենայնիվ, ուրիշ ի՞նչ կարելի էր սպասել մի երկրից, որը հրաժարվեց ճանաչել ԱՀ-ի անկախությունը 1991 թվականին՝ դրա հայտարարությունից ավելի քան մեկ ամիս անց։ Բայց եթե այլ ազգի ներկայացուցիչների նկատմամբ այլատյաց-ռասիստական տրամադրությունները դեռևս կարելի է բացատրել (բայց ոչ արդարացնել) սովորական նեղամտությամբ, ապա հավատացյալ եղբայրների նկատմամբ այն հանրապետության բացահայտ ատելությունը, որի անունը ի սկզբանե պարունակում է «իսլամ» բառը՝ հասկանալ ոչ մի կերպ չի հաջողվում։

Ֆարսերի ավելի քան 40 տարի առաջ սկիզբ առած մոլեռանդությունը, թվում է, թե տարիների ընթացքում միայն ուժեղացել է, հասնելով զառամության և գնալով նոր բարձունքներ է վերցրել, հասնելով այն աստիճանին, երբ Իրանի կառավարությունը որոշեց, որ իսլամը ուրիշ հոսքեր չունի, բացի ֆարսիստական մեկնաբանությամբ շիության, և միայն մի քանի ընտրյալներ, այն է՝ ֆարսերը, իրավունք ունեն լինել դրա հետևորդները: Հարցին նման մոտեցումը չափազանց և չափազանց հիշեցնում է ՍՍ-ի գաղափարախոսությունը իրենց առասպելական արիացիներով և մեզ վերաբերված ԽՍՀՄ կոմունիզմը, որտեղ ռուսները լռելյայն համարվում էին արտոնյալ ազգ, իսկ մնացած բոլորը եղել են երկրորդ կարգի մարդիկ։

Ամենից շատ ֆարսերի շովինիստական քաղաքականությունից այսօր տանջվում են Իրանում ապրող 30 միլիոն էթնիկ ադրբեջանցիները։ Մինչդեռ մեր հայրենակիցները ոչ միայն ամենամեծ էթնիկ խումբն են, այլեւ կազմում են երկրի բնակչության մեկ երրորդից ավելին։ Եվ բոլոր հնարավոր մեթոդներով, ազգային պատկանելիությամբ միավորված նման մեծ խմբի կենսապայմանները բարելավելու և ամեն կերպ նրանց բարեհաճությանը հասնելու փոխարեն՝ Իրանի կառավարությունը, ընդհակառակը, ոչ միայն չի լուծում իր ադրբեջանցի-քաղաքացիների խնդիրները, այլ նաև բացահայտ ստեղծում է նորերը։

Ուրմիայից, Արդեբիլից և Թավրիզից ակտիվիստների «անհետ կորումները» կամ ազատազրկումները, Հարավային Ադրբեջանի նշանավոր գիտնական Ահմեդրզե Ջալալիի մահվան դատապարտումը, ադրբեջանցի գրող և բանաստեղծ Յաղուբ Ահմեդվանդիի և ադրբեջանցի ռեժիսոր Ջաֆար Փանահիի ձերբակալությունները, ցուցարարների բռնի և դաժան ցրումները՝ սրանք միայն բռնաճնշումների մի մասն են, որոնց մասին լուրերը թափանցում են իրանական տեղեկատվական շրջափակման միջով։ Իսկ կառավարական բոլոր բնապահպանական հանցագործությունների գլխին, անկասկած, կանգնած է Ուրմիա լճի արհեստական չորացումը, որի էկոլոգիական ողբերգությունը նեղմիտ պաշտոնյաները ի վիճակի չեն պատկերացնել։

Հավանաբար, իշխանությունը զավթած և իսլամը այլասերած մոլլաների կարճ հիշողությունը թույլ չի տալիս հիշել, որ Իրանում պատմականորեն խոշոր հեղափոխությունները ծագել են հենց Հարավային Ադրբեջանում։ Դրանց շարքում կարելի է հեշտությամբ հիշել 1908-ի Թավրիզում ֆիդայիների ապստամբությունը, ինչպես նաև 1979-ի հեղաշրջումը, որը նույնպես սկսվեց Թավրիզում, տեղի բնակչության իրենց սոցիալական դիրքից դժգոհությունից, և միայն դրանից հետո խորամանկ հոգևորականությունը գրավեց նախաձեռնությունը՝ հեղափոխությանը տալով մուլոկրատիայի երանգ։ Գոնե միայն դրա համար Իրանի իշխանությունները պետք է շատ ավելի հարգանք ցուցաբերեն իրենց ադրբեջանցի բնակչության նկատմամբ, այլ ոչ թե կրակի հետ խաղան...

Մյուս կողմից, չի կարելի բացառել, որ նման պահվածքով, իրավունքների բացահայտ ոտնահարումով և ադրբեջանցիների նկատմամբ ամեն տեսակի խտրականությամբ ԻԻՀ ղեկավարները հատուցում են իրենց պատմական սնանկության, եթե ոչ անպետքության համար։ Չէ որ ցանկացած դպրոցականին ստույգ հայտնի է, որ գրեթե տասը դարերի ընթացքում, ընդհուպ մինչև անցյալ հարյուրամյակի առաջին քառորդի վերջը, Պարսկաստան-Իրանը կառավարել են թուրքական դինաստիաներ. աթաբեկներ, կարակոյունլու, աղկոյունլու, սեֆևիդներ, աֆշարներ, գաջարներ։

Որպես վրեժ այսօրվա ֆարս-ղեկավարները թույլ չեն տալիս բացել ադրբեջանական դպրոցներ, դրանով իսկ ամեն կերպ խանգարելով մեր հայրենակիցներին սովորել մայրենի լեզուն և պատմությունը։ Սակայն, չնայած կառավարության արարքների ողջ նոխկալիությանը՝ Իրանում ապրող ադրբեջանցիները շարունակում են հարգել իրենց նախնիների ավանդույթները, տոնել ազգային տոները, խոսել իրենց մայրենի լեզվով և կապ պահպանել հայրենիքի հետ։ Իսկ Թավրիզի «Տրակտոր» ֆուտբոլային ակումբը շարունակում է հաղթանակներ տանել... Ահա սա է՝ ադրբեջանական ժողովրդի կամքը, որը Իրանի պաշտոնյաները չեն կարող կոտրել, և ուժը, որի մասին ֆարսերը կարող են միայն երազել։

Ինչ վերաբերում է Իրանի «վիետնամական ֆլեշբեքներով» հրահրված թերարժեքության բարդույթին, ապա հարկ է նշել, որ այն դրսևորվում է ոչ միայն ներքին գործընթացներում, այլ նաև Ադրբեջանի Հանրապետության հետ հարաբերություններում։ Կեղծավորությունն ու երկերեսությունը վաղուց արդեն դարձել են խաբեբա Իրանի քաղաքականության կատարյալ նկարագրությունը։ Ադրբեջանցիների հետ ընդհանուր կրոնի և պատմության մասին Ֆարսա-իրանական իշխանությունները հիշել են միայն սեփական շահի դեպքում, մնացած ժամանակ հանդես գալով սադրիչ հայտարարություններով և պետական հրապարակումներում վիրավորական ծաղրանկարներ ստեղծելու հրամաններ տալով։

Հայաստանի կողմից ադրբեջանական հողերի գրեթե 30-ամյա օկուպացիայի ընթացքում ստորամիտ Թեհրանը ոչ միայն դաշնակցային հարաբերություններ կառուցել ագրեսոր երկրի հետ, այլեւ ամեն կերպ օգնել է Ղարաբաղում խրամատավորված անջատողականներին։ Իրանական մաքսատունը սիրով կապ հաստատեց անօրինական կազմավորման հետ և նպաստեց վառելիքի, սննդամթերքի, տեքստիլի, հումքի տեղափոխումը հայերին։ Հայերն էլ իրենց հերթին Իրան են տեղափոխել Ղարաբաղում ավերված ու թալանվածը։ Իսկ կեղծավոր ստոր Իրանը հաճույքով ընդունել է այդ ամենը։

Եվ այսպես շարունակվեց մինչև 2020 թվականի աշունը, երբ հաղթանակած ադրբեջանական բանակը Գերագույն գլխավոր հրամանատար, նախագահ Իլհամ Ալիևի ղեկավարությամբ վերականգնեց երկրի տարածքային ամբողջականությունը։ Սակայն նույնիսկ 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ի եռակողմ հայտարարության ստորագրումից հետո, իրանցիները շարունակեցին փոխադրումները անջատողականների ճամբար, որոնք թաքնվում էին Ղարաբաղում ժամանակավորապես տեղակայված խաղաղապահների թիքունքում։ Բայց այս «խանութը» ԻԻՀ-ի դիմաց փակվել է ադրբեջանցի սահմանապահների կողմից։ Իսկ ամենացավալին հայտնվեց թմրանյութերի բազմամիլիոնանոց շրջանառության իսպառ վերացումը, որից վատ չէր սնվում մոլլաների վարչակարգը։ Ամենայն հավանականությամբ, դրա համար նրանք, ի թիվս այլ բաների, ոխ են պահում մեր նկատմամբ։ Եվ ավելի լավ բան չմտածելով՝ շարունակում են ամրապնդել աշխարհի ուժեղների կողմից լքված ու մոռացված Հայաստանի հետ հարաբերությունները։ Այսօր նրանք ՀՀ ԶՈւ-ի համար վարժանքներ են անցկացնում մարտական անօդաչու թռչող սարքերի կառավարման վերաբերյալ և պատրաստվում են սեփական արտադրության «անօդաչու թռչող սարքերի» խմբաքանակի առաքմանը։ Եվ եթե մոլլաների նարկոռեժիմի մասին մտքերը քիչ թե շատ հասկանալի են, ապա, թե ինչի մասին է մտածում արեւմտյան հարեւանների պաշտպանության գերատեսչությոնը՝ մնում է որպես հարցը։ Միթե՞ նրանք չեն հասկանում, որ երկնքում անօդաչու թռչող սարք տեսնելով՝ հայ զինվորը չի տարբերի, թե ում է պատկանում, այլ կծլկի։

Երևի ատելությունը ամեն թուրքականի, ադրբեջանականի նկատմամբ այնքան խորն է մտել Իրանի կառավարության բորբոքված գիտակցության մեջ, որ այսօր անիմաստ է հույս դնել պայծառացման վրա: Թերևս սա նույն քաղցկեղային ուռուցքն է, որն արդեն հասցրել է քայքայել բոլոր առողջ բջիջները, և այժմ հնարավոր չէ կտրել այն։ Բայց նման դեպքում ծագում է միանգամայն խելամիտ հարց. արդյո՞ք 30 միլիոն ադրբեջանցիները պետք է համակերպվեն անդադար անարդարության հետ։ Դեռ որքա՞ն են մեր եղբայրները տառապելու մոլանների տկարամտությունից և կաշկանդվածությունից։ Դեռ որքա՞ն նրանք պետք է աչք փակեն սանձարկությունների, վիրավորանքների, բռնությունների, ձերբակալությունների, կեղեքումների և ոտնձգությունների վրա։

Ահա թե ինչու ժամանակն է, որ հսկան տարածի թեւերը և պահանջի անկախություն՝ հաստատ եկել է անկախ Հարավային Ադրբեջանի ժամանակը: Որովհետև ոչ մի կարիք չկա ապրել մի երկրում, որի կառավարությունը թույլ չի տալիս քեզ զգաս լիարժեք քաղաքացի:

Երևի մեր հայրենակիցները հաճախ երազկոտ հայացք են նետում մեզ վրա՝ տեսնելով անկախ Ադրբեջանի մշտական զարգացումը։ Բայց չէ որ մեր երկիրը միշտ չէ, որ այսպիսին է եղել։ Եղել են ԽՍՀՄ-ին միանալու 70 տարի, մինչև որ մի օր, 30 տարի առաջ, ժողովրդի կամքը հաղթեց, պահանջելով անկախություն։

Դե ինչ, Հարավային Ադրբեջանի բնակչությունը գիտի ումից օրինակ վերցնել և ինչի ձգտել։ Մնում է ընդամենը անել առաջին քայլը։ Վերջիվերջո Իրանում վերջին տարիներին տեղի ունեցած բոլոր նշանակալից հեղափոխությունները սկիզբ են առել Թավրիզից։

Մեր հարավային եղբայրներ, մենք գիտենք, որ դուք կարող եք դա անել: Եկե՜լ է ժամանակը։