«Բոլորին ձեռնատու է, եթե Բաքու-Անկարա-Թբիլիսի համագործակցությանը մասնակցեր նաև Երևանը» Վրաստանի նախագահի նախկին խորհրդականը՝ Caliber.Az կայքում

Caliber.Az-ի հարցազրույցը՝ Վրաստանի նախկին նախագահի (Գեորգի Մարգվելաշվիլի) նախկին խորհրդական, Վրաստանի հասարակական գործերի ինստիտուտի (GIPA) ասոցացված պրոֆեսոր Թենգիզ Փխակալաձեյի հետ։

—Բավարար եք գտնում արդյո՞ք պաշտոնական Թբիլիսիի ընթացիկ արտաքին քաղաքական ուղին։

—Այսօր շատ դինամիկ և վտանգավոր փոփոխվող միջազգային միջավայր է։ Հիմնականում դա կապված է այն քաղաքականության հետ, որը Ռուսաստանը անցկացնում է իր հարևանների՝ ներառյալ Ուկրանիայի և ողջ Սևծովյան տարածաշրջանի նկատմամբ։ Համապատասխանաբար, Վրաստանի համար սպառնալիքները միայն ավելացել են։ Բառացիորեն մեկ երկու օր առաջ, Ռուսաստանը սկսել է նոր ռազմական զորավարժություններ, որոնք թեև լուսաբանվում են, որպես ռուս-բելառուսական, բայց իրականում ընդգրկում են նաև Վրաստանի օկուպացված տարածքները։ Ելնելով այս իրողությունից՝ Թբլիլիսին պետք է էլ ավելի ակտիվանա, օգտագործի կանխարգելիչ դիվանագիտություն, որպեսզի ստեղծված ֆոնին պաշտպանված լինի։

Այսօր դրական և բացասական պահերի մասին դժվար է խոսել, որորվհետև մեր շուրջը ամեն ինչ դինամիկորեն փոխվում է։ Եվ այն, ինչ երեկ բավարար էին համարվում, այսօր այդպիսին չի համարվում։ Ես նկատի ունեմ այն մարտահրավերները, որոնք դրված են Վրաստանի արտաքին քաղաքականության առջև։ Գտնում եմ, որ չի կարելի բավարարվել ձեռք բերվածով, քանզի մինչ այժմ շարւմակվում է Վրաստանի տարածքների օկուպացիայի գործընթացը, շարունակվում է մեր տարացքների այսպես կոչված բորդերիազացիան, տեղի են ունենում մեր քաղաքացիների առևանգումներ, օկուպացված տարածքներում մարդկանց իրավունքների խախտումներ։ Եվ սկզբունքայնորեն Վրաստանի անվտանգության վերաբերյալ երաշխիքները նվազագույն են։
Ուստի, քանի դեռ կան այդ սպառնալիքները՝ չի կարելի խոսել այն մասին, որ մենք ինչ որ մեծ հաջողությունների ենք հասել։ Վրաստանի արտաքին քաղաքականության գլխավոր խնդիրն է՝ լինել շատ ակտիվ, կանխարգելիչ դիվանագիտության միջոցով հասնել ռիսկերի նվազեցմանը, արագացնել արևմտյան դաշինքներին ինտեգրվելու գործընթացը։

Խոսելով բացասական կողմերի վերաբերյալ, պետք է նկատի առնել նաև ներքին գործոնները, որովհետև արտաքին քաղաքականությունը շատ բանով կախված է ներքին իրավիճակից։ Այսօր Վրաստանում նկատվող իրարանցումները բացասականորեն են ազդում նաև արտաքին քաղաքականության վրա։ Ինչ վերաբերում է դիվանագիտությանը, ապա իր գործընկերների հետ Վրաստանի հարաբերությունները, ներառյալ Ադրբեջանի՝ հաջուղությամբ զարգանում են։

—Ձեր կարծի՞քը՝ Ադրբեջանի կողմից իր տարածքների վերականգնման հետ կապված։

—Ղարաբաղում այսօրվա իրավիճակը արմատապես տարբերվում է մինչև 2020 թվականը եղած իրավիճակից։ Ադրբեջանը վերականգնեց իր տարածքային ամբողջականությունը։ Ադրբեջանը երկար տարիների ընթացքում շատ մանրակրկիթ պատրաստվում էր դրան, ուներ տարածքային ամբողջականության վերականգնման համար ռազմավարություն։ Դուք ակտիվորեն գործել եք շատ ճակատներում, ներառյալ երկկողմ և բազմակողմ դիվանագիտությունը, տեղեկատվական ապահովումը, տնտեսական զարգացումը։ Այս ամենը շատ կարևոր է և բերեցին համապատասխան արդյունքներ։

Իսկ այժմ, այսօրվա իրողությունների հաշվառմամբ՝ կողմերը պետք է գան համաձայնության, որը ձեռնատու կլինի տարածաշրջանի բոլոր երկրների համար։ Միայն միասին մենք կարող ենք հասնել մեծ հաջողությունների։

Ես ողջունում եմ այդ նախաձեռնությունները, որոնք այսօր իրականացվում են ադրբեջանական կողմից։ Նրանք նախատեսում են բարդ հարցերի կարգավորում, որը գտնվում է ոչ միայն Բաքվի, այլ նաև Երևանի, ինչպես նաև Թբիլիսիի ազգային շահերի շրջանակներում, չէ որ Ադրբեջանը մեր ռազմավարական գործընկերն է, Հայաստանը մեր հարևանն է, բնական է, մենք պետք է ողջունենք, որպեսզի այդ երկրների միջև կարգավորվեն բոլոր բարդ հարցերը։
Այո, Ադրբեջանը վերադարձրեց իր տարածքները, սակայն մինչև վերջնական կարգավորումը դեռ պետք է ջանքեր ներդրվեն։ Հարկ է հաշվի առնել նաև Ռուսաստանի ջանքերը։ Երբ տեղում առկա է ռուսական ռազմական քանակակազմը՝ դա որոշակի զգուշություն է առաջացնում։ Ցավոք, Վրաստանը ունի այսպես կոչված «խաղաղապահների» շատ դառը փորձ, ովքեր հետագայում վերածվեցին օկուպացիոն ուժերի։ Հուսով եմ, որ այդ դասը Ադրբեջանի կողմից հաշվի է առնվել, առավել ևս, որ նախագահ Ալիևը միշտ նախօրոք նախատեսում է բոլոր ռիսկերը և բարդ հարցերը։

Այնուամենայնիվ, Վրաստանը պետք է լրջորեն մտածի ստեղծված իրավիճակի՝ հատկապես տարածաշրջանում Ռուսաստանի դիրքերի ուժեղացման վերաբերյալբ։ Դա ևս մեկ անգամ մատնանշում է այն, որ մենք պետք է մեր գործընկերների նկատմամբ, միջազգային պաշտպանվածության երաշխիքներ ստանալու և ՆԱՏՕ-ում Վրաստանի ինտեգրման համար մեծ ջանքեր ներդնենք։ Այս իրավիճակում Վրաստանի պաշտպանվածության, անվտանգության երաշխիք է հանդիսանում մեր հաջող համագործակցությունը Արևմուտքի հետ, այդ թվում խոսքը ՆԱՏՕ-ի ուղղությամբ հաջող քայլերի մասին է։ Այսօր գոյություն չունեն ոչ մի միջազգային պայմանավորվածություններ, միջազգային երաշխիքներ, որոնք մեզ կպաշտպանեին։ Ավելի մեծ ուշադրություն պետք է դարձնել Սև ծովի անվտանգության ծրագրի վրա և ավելի մեծ համագործակցություն պետք է ծավալվի ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի անդամ պետությունների հետ։

—Հնարավոր է արդյո՞ք խաղաղություն Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև։

—Գիտեք, մեզ վիճակված է համատեղ ապրել։ Ես մեր տարածաշրջանի համար այլ ճակատագիր չեմ պատկերացնում։ Կովկասը մեր ընդհանուր տունն է, և մի մասում հակամարտությունը ազդում է բոլորի վրա։ Մենք պետք է գիտակցնենք, որ մեր տարածաշրջանում հակամարտությունը շահավետ է միայն երրորդ ուժերին։ Եթե Բաքվի և Երևանի միջև բարդությունների վերջնական կարգավորում ձեռք բերվեն, ապա ոչինչ չի կարող խոչընդոտել Կովկասի զարգացմանը։
Պատկրացրեք, որքան մեզ համար ձեռնատու կլիներ, եթե Ադրբեջան-Վրաստան-Թուրքիա համագործակցությանը մասնակցեր նաև Հայաստանը։ Այն կբացեր նաև այս ձևաչափում մյուս երկրների մասնակցության հնարավորություն։ Այլ կերպ ասած՝ տվյալ քայլերը ուղղված են ոչ միայն մեր, այլ նաև ողջ տարածաշրջանի բարեկեցությանը, ոչ միայն Հարավային Կովկասի, այլ նաև մեծ Սևծովյան և Կասպիականի։ Մեր միջև խաղաղությունը լուրջ քայլ է դեպի միջազգային համագործակցության, որը բացարձակապես այլ տեսանկյունից մեր երկրներին նոր հնարավորություններ կընձեռնի։ Կարող եմ ասել, որ Ադրբեջանը ունի բավականին իմաստուն ղեկավարություն, ով շատ լավ գիտի հետխորհրդային տարածքը, գիտի այն ռիսկերը, որոնք այստեղ կան։ Այնպես որ, միակ բանը, ինչ կարող եմ ասել, դա այն է, որ ես միշտ ուրախ կլինեմ, երբ այս կամ այն գործողությունները հաջողություններ կբերեն Ադրբեջանի Հանրապետության հետագա բարգավաճմանը։

—Ի՞նչ կարծիքի եք «3+3» ձևաչափի հետ կապված։

—Ինչ վերաբերում է «3+3» ձևաչափին, ապա մենք բազմիցս ասել ենք, որ նման նախաձեռնությունը Վրաստանի համար անընդունելի է մինչև այն ժամանակ, քանի դեռ Ռուսաստանը հանդիսանում է մեր տարածքների օկուպանտ և քանի դեռ Վրաստանի տարածքների 20%-ը ապօրինի օկուպացված է։ Այդ ձևաչափը անընդունելի է, ինչպես կառավարության, այնպես էլ վրացական հասարակության համար։ Այնպես որ, բացառապես արդար են հնչել Պենտագոնի ղեկավարի նկատողությունները այն մասին, որ նախկան նոր ձևաչափեր առաջարկելը՝ Ռուսաստանը պետք է կատարի այն պարտավորությունները, որոնք նա ստանձել է, և առաջին հերթին դա դեօկուպացիան է։

Երևի արդեն ժամանակն է «3+3»-ը անվանել «3+2», որովհետև Վրաստանը բազմիցս հայտարարել է, որ նա չի պատրաստվում մասնակցել այն ձևաչափին, որտեղ ներկա է նրա տարածքային ամբողջականությունը չճանաչող երկիրը։ Առավել ևս, Վրաստանը միշտ պատրաստ է զարգացնել համագործակցությունը Ադրբեջանի հետ, Թուրքիայի հետ, մյուս հարևան երկրների հետ, և զարգացնել տարածաշրջանային նախագծերը, որոնց համար մեզանից չի պահանջվում Մոսկվայի թույլտվությունը։ Մենք դա առաջ արել ենք և հետագայում ևս կանենք, այնպես որ, մենք կարող ենք մասնակցել առանց Կրեմլի կարծիքը հաշվի առնելու։ Մենք դրանում մինչև հիմա հաջող ենք եղել, և կածում եմ, որ մեր համագործակցությունը հետագայում ևս հաջող կլինի։

Իսկ ձևաչափի առնչությամբ, այնուամենայնիվ լավ կլինի այն պաշտոնական մակարդաով անվանել «3+2»։

—Ինչպիսի՞ տարբերություններ կան ռուս-վրացական և հայ-ադրբեջանական հակամարտությունների միջև։

—Դրանք երկու տարբեր բաներ են։ Վրաստանի նկատմամբ Ռուսաստանը անմիջապես բացահայտ ագրեսոր է, որը օգտագործելով կանոնավոր բանակ՝ օկուպացնում է մեր տարածքները և մինչ այժմ խնդիրներ է ստեղծում մեր տարածքային ամբողջականությանը։ Դա այն պետությունն է, որը այսօր ողջ աշխարհին սպառնում է ապակայունությամբ և միջուկային պատերազմով, ինչի մասին մի քանի օր առաջ անմիջապես հայտարարել է պարոն Պուտինը։

Խնդիրը նրանում է, որ Մոսկվան իր համար բնորոշել է ազդեցության ոլորտ՝ ներառյալ Վրաստանը, և ընթանում են՝ Ռուսաստանի կայսրության վերականգնման համար ռևանշիստական սցենարներ։ Վրաստանի ընտրությունը արվել է ի հոգուտ պետականության և զարգացման, ժողովրդավարության, ինչպես նաև մյուս պետությունների ինքնիշխանության հարգման։ Ցավոք այդ սկզբունքները Ռուսաստանի համար օտար են, հետևաբար և իրավիճակը չափազանց վտանգավոր է։

—Թբիլիսիի կողմից ինչպիսի ՞ միջոցներ են ձեռնարկվում իր տարածքների վերադարձման համար։

—Մենք բազմիցս հայտարարել ենք, որ քննարկում ենք միայն խաղաղ կարգավորում։ Հարցը կայանում է ոչ միայն նրանում, որ մենք չենք կարող ընդհանուր լեզու գտնել, այլ նրանում, որ մեզ խանգարում են դա անել։ Այդ տարածքներում ապրում է մեր բնակչությունը, մեր համաքաղաքացիները, բայց, ցավոք, Ռուսաստանի օկուպացիոն զորքերը պատնեշներ են դրել մարդկան տեղաշարժերի, կապերի հաստատման գործընթացի դեմ։ Նույնիսկ ԵՄ-ի դիտորդական առաքելությունը չի կարող հատել օկուպացիայի գիծը և իրագործել նաև Կրեմլի կողմից նրանց վստահված մանդատը։ Դրանք այդ նույն պատնեշներն են, որոնք իր ժամանակին եղել են Բեռլինում։ Ռուսաստանը փաստորեն Բեռլինի պատի նման մի բան է կառուցել Վրաստանի տարածքում։ Եթե դա չլինի, մենք միշտ կարող ենք ընդհանուր լեզու գտնել և՛ աբխազների, և՛ օսերի հետ՝ գլխավորը, որպեսզի ռուսական օկունպացիոն ուժերը դրան չխանգարեն։ Ինքստինքյան Ժնևի գործընթացը Ռուսաստանի ապակառուցողական դիրքորոշման պատճառով շատ քիչ արդյունքներ է տալիս։

—Սաակաշվիլիի վերադարձը ինչպե՞ս ազդեց Վրաստանում քաղաքական դասավորության վրա։

—Վրաստանում բևեռման գործընթացը բավականին բարդ է, և երրորդ նախագահի նկատմամբ այդ ողջ դատական գործընթացը ազդում է երկրի ներսում քաղաքական մթնոլորտի վրա։ Սա մեծ մարտահրավեր է վրացական ժողովրդավարության համար։

Երրորդ նախագահի նկատմամբ ինչպիսի պահանջներ էլ լինեն, պետք է լինեն արդար դատարանի և ժողովրդավարության բարձրագույն չափանիշներ։ Նախագահը պետականության խորհրդանիշներից մեկն է, և նրա նկատմամաբ վերաբերմունքը պետք է լինի համապատասխան։

Նա ունի ինչպես կողմնակիցներ, այնպես էլ ընդդիմախոսներ, համապատասխանաբար և գործընթացն էլ առանց հուզումների չի անցնում։ Սա լուրջ թեստ է վրացական ժողովրդավարության համար, որը նա պետք է հաջողությամբ անցնի և դասեր քաղի իր համար։

Ինչ վերաբերվում է քաղաքականության մեջ նրա դերին, ապա ես համարում եմ, որ երկու անգամ նախագահ եղած մարդը միշտ կունենա քաղաքական կշիռ, բայց այն, թե նա ինչպես կօգտագործի այդ կշիռը՝ կախված է անձամբ նրանից։

—Դուք ինչպիսի՞ն եք տեսնում մեր տարածաշրջանի ապագան։

—Կովկասյան տարածաշրջանը վերապրել էբավականին շատ կայսրություններ և շատ ավելի հզորներ, քան ռուսականը։ Մեր ժողովուրդները միասին համագոյակցել և կգոյակցեն, դրանում ես հաստատ համոզված եմ։ Նրանց ապագան կլինի ավելի պայծառ, քան այսօրվա իրականը։